«Μέγας Ιεροεξεταστής», ένα κείμενο που αναζητά τη συγγένεια ανάμεσα στην ελευθερία και την πίστη, που διερευνά την παρουσία ή την αναπόφευκτη απουσία του θεού μέσα στον κόσμο της αμαρτίας, της πτώσης. Η Λυδία Κονιόρδου μόνη στη σκηνή, συνοδευόμενη από τον μουσικό Ευγένιο Βούλγαρη που παίζει με το γυαλί ταμπούρ την 5η σουίτα του Μπαχ, ερμηνεύει το κείμενο του Ντοστογιέφσκι, απόσπασμα από το μεγάλο του μυθιστόρημα «Αδελφοί Καραμάζοφ». Η παράσταση παίζεται στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, θα πάει στη Θεσσαλονίκη, από τις 25 έως τις 28 Νοεμβρίου στο Θέατρο Αμαλία, και μετά θα ταξιδέψει σε Ρωσία, Πολωνία και Ιταλία.

Η Λυδία Κονιόρδου μάς μιλάει για την παράσταση αλλά και για την εμπειρία της από την εμπλοκή της στην πολιτική, τη διετή θητεία στο υπουργείο Πολιτισμού επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, γι’ αυτά που έκανε και γι’ αυτά που δεν μπόρεσε να κάνει, για τον πόλεμο που της έγινε, όπως λέει, από κάθε κατεύθυνση.

«Συζητούσαμε το κείμενο πριν από τέσσερα χρόνια με τον Κωνσταντίνο Χατζή, ήρθε η στιγμή να το κάνουμε σε καινούργια μετάφραση από τα ρωσικά, λέξη προς λέξη» λέει η Λυδία Κονιόρδου. «Το κείμενο, πολυεπίπεδο, πυκνό, συνιστά την επιτομή του λόγου του Ντοστογιέφσκι. Ο συγγραφέας, με όχημα τον μύθο της Παπικής Εκκλησίας, συμπυκνώνει όσα ήθελε να πει σ’ όλη του τη ζωή. Ηθελε να γράψει ένα ολόκληρο μυθιστόρημα για τον Χριστό, βλέποντας όμως πως δεν προλαβαίνει ενέθεσε τις σκέψεις του εμβόλιμα στους “Αδελφούς Καραμάζοφ”. Εγιναν λόγια στο στόμα του άθεου αλλά ανήσυχου πνευματικά Ιβάν προς τον αδελφό του Αλιόσα, που ετοιμάζεται να γίνει μοναχός. Το έργο, αφορμή για σκέψη και στοχασμό, θέτει όλα τα ερωτήματα που βασανίζουν έναν σκεπτόμενο άνθρωπο μπροστά στο φάσμα της πίστης. Τι ισχύει; Το “πίστευε και μη ερεύνα” του Ιερατείου; Ο θεός είναι ένα μυστήριο, άρα μην περιμένεις να καταλάβεις; Εν τέλει συνειδητοποιείς πως ο άνθρωπος δεν αναζητά τόσο τον θεό όσο το θαύμα».

• Ο Ντοστογιέφσκι διερωτάται πάνω στη φύση της αμαρτίας, στο ανέφικτο της παρουσίας του θεού στη ζωή μας;

Ο λόγος του Ιεροεξεταστή ισχύει ώς έναν βαθμό. Η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι Ισμήνες, όχι Αντιγόνες. Αν είχε ενδώσει ο Χριστός στην έρημο και είχε κάνει τις πέτρες ψωμιά, η ανθρωπότητα θα έτρεχε πίσω του σαν αγέλη, ευγνώμων και υπάκουη. Ο Ιεροεξεταστής λέει πως η ανθρώπινη φύση είναι ανίσχυρη, η διαφθορά εγγενής. Ο άνθρωπος αδυνατεί να εκτιμήσει τον επουράνιο άρτο. Ο επίγειος άρτος τον ενδιαφέρει, αυτός τον ζει. Αλλά ισχύει επίσης ότι θέλει πάντα να πιστεύει σε κάτι, στρέφεται σε μια πίστη που δίνει νόημα στη ζωή του, αλλιώς θα την απαρνηθεί, θα αυτοκαταστραφεί.

Ο θεός έπλασε τον άνθρωπο επαναστάτη, ελεύθερο, όχι εκφοβισμένο από το Ιερατείο. Η Εκκλησία που ιδρύθηκε στο όνομά του βάλθηκε να διορθώσει το έργο του. Αξονες του κειμένου είναι οι τρεις πειρασμοί με τους οποίους ο Διάβολος δοκίμασε τον Χριστό στην έρημο: το θαύμα, το μυστήριο, το κύρος. Εκεί πάνω ο Ιεροεξεταστής κτίζει την επιχειρηματολογία του για να αποδείξει στον Χριστό ότι ορθώς, δικαίως παραποιήθηκε η διδασκαλία του, αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα σ’ αυτόν τον κόσμο.

• Ενας μονόλογος διαλογικής μορφής, ενώ ο Χριστός παραμένει βουβός.

Ο Χριστός ό,τι είχε να πει το έχει ήδη πει. Η απάντησή του έρχεται στο τέλος, το φιλί που δίνει στον Ιεροεξεταστή, η αγάπη. Τον ρωτάει ο Ιεροεξεταστής: «Αφού δεν έχεις να προσθέσεις τίποτα άλλο σε ό,τι έχεις ήδη πει, γιατί ξαναήρθες; Για να μας εμποδίσεις;» Το κάθε είδους ιερατείο υπηρετεί το επίγειο βασίλειο και όχι το επουράνιο. Ποιος άλλος μπορεί να κυριαρχήσει πάνω στους ανθρώπους αν όχι αυτός που κυριαρχεί στη συνείδησή τους, που κρατάει το ψωμί τους στα χέρια του;

• Υπήρξατε από τις μακροβιότερες υπουργούς Πολιτισμού. Είχατε τον χρόνο να δουλέψετε για τη βελτίωση, τη λύση χρόνιων προβλημάτων στον χώρο του Πολιτισμού. Είστε ευχαριστημένη από το αποτέλεσμα της θητείας σας;

Δεν ήμουν πολιτικός καριέρας, μια αουτσάιντερ ήμουν χωρίς καμιά υποστήριξη. Είχα μόνο την εμπιστοσύνη του πρωθυπουργού κι αυτό κράτησε σχεδόν δύο χρόνια. Θυμηθείτε πως από τον πρώτο μήνα «ανασχηματιζόμουν». Ο πόλεμος εναντίον μου ήταν από παντού.

• Δεχόσασταν και εσωκομματικό πόλεμο;

Σ’ ένα κόμμα με συνιστώσες, ναι, κάποιοι με έβλεπαν με καχυποψία. Ισως όχι αρκετά αριστερή, χωρίς τα απαραίτητα αποδεικτικά σύμφωνα με το γνωστό αριστερόμετρο. Από τότε που έχω συνειδητοποιήσει τον εαυτό μου, ανήκω στην ανένταχτη Αριστερά. Αυτό δεν άλλαξε ποτέ. Δεν εκποίησα ούτε την τέχνη μου ούτε την πολιτική μου ιδεολογία. Δεχόμουν χτυπήματα απ’ όλες τις πλευρές κι όχι μόνο από την αντιπολίτευση, που ήταν αναμενόμενο.

• Εννοείτε πως τα χτυπήματα στάθηκαν εμπόδιο στο έργο σας;

Οχι, δεν με εμπόδισαν να κάνω ό,τι έπρεπε. Δεν ήμουν πολιτικός, δεν μετρούσα το πολιτικό κόστος. Συνέχισα παρά το άγριο μπούλινγκ, όπως τότε με τα πνευματικά δικαιώματα, που οι δημιουργοί, παρασυρμένοι, άλλαζαν κάθε φορά απόψεις. Εκ των υστέρων βέβαια κατάλαβαν πως εργάστηκα υπέρ τους, ότι είχα δίκιο, παρόλο που δημόσια δεν αναίρεσαν ποτέ ό,τι έλεγαν τότε.

• Κυρία Κονιόρδου, γιατί οι υπουργοί δεν επιλέγουν τη γλώσσα της αλήθειας ακόμα κι αν αυτό σημαίνει σύγκρουση; Γιατί αρνούνται να εκθέσουν καθαρά το πρόβλημα και αφήνουν τις παθογένειες να διαιωνίζονται; Είστε ικανοποιημένη από τους χειρισμούς στο Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, με το ζήτημα των αναψυκτηρίων και των αρχαιοφυλάκων; Ή τη βαλτωμένη κατάσταση στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου;

Η σύγκρουση και οι κατηγορίες δεν έχουν αποτέλεσμα. Ο μόνος δρόμος είναι ο νόμιμος, ο θεσμικός, αλλιώς θα υποστείς ανελέητο μπούλινγκ και δεν θα καταφέρεις τίποτα. Παρά τις κωλυσιεργίες, τα εμπόδια, προσπαθούσαμε βήμα βήμα. Το ΤΑΠ ξεκίνησε καλά, κάναμε το ηλεκτρονικό εισιτήριο χωρίς να έχουμε τον νέο οργανισμό που έθετε ως προαπαιτούμενο η προηγούμενη πρόεδρος, τα πράγματα είχαν αρχίσει να μπαίνουν σε μια σειρά. Εντοπίσαμε την παθογένεια στο θέμα των κυλικείων, ζήτημα νομικό που έπρεπε να λυθεί ώστε να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο.

Το Κέντρο Κινηματογράφου ήταν πάντα μια μαύρη τρύπα, δεν δημιουργήθηκε επί ΣΥΡΙΖΑ. Οπως σε κάθε φορέα που διαχειρίζεται δημόσιο χρήμα -παρόλο που τα χρήματα δεν είναι πολλά, στα Βαλκάνια δίνονται τα τριπλάσια στο σινεμά-, τα μέλη του Δ.Σ. πρέπει να είναι αδιάβλητα. Δεν είναι εύκολο να βρεις ανιδιοτελείς επαγγελματίες που δεν θα ανήκουν σε παρέες, δεν θα στοχεύουν στο ίδιον συμφέρον ή συγγενών, φίλων, συνεργατών. Και μην ξεχνάς ότι παράλληλα έτρεχε κι άλλος δρόμος για τον κινηματογράφο, η ψηφιακή πολιτική. Ο κινηματογράφος είναι μια πονεμένη ιστορία και πιστεύω πως σ’ αυτό έχει παίξει ρόλο και η ιδιοσυγκρασία των ίδιων των ανθρώπων του.

• Χρεωθήκατε τις καθυστερήσεις και για το Ελληνικό. Ηταν την εποχή που είχατε πρόβες με τον Μπομπ Ουίλσον στη Γερμανία.

Αυτά που γράφονταν ότι δεν βρίσκομαι στην Ελλάδα αλλά στο Βερολίνο είναι αστεία. Στο γραφείο ήμουν, δύο μέρες την εβδομάδα πλήρωνα η ίδια το εισιτήριό μου για να πηγαίνω στις πρόβες - το είχα θέσει ως όρο στον σκηνοθέτη. Το Ελληνικό ήταν στην κορυφή της πολιτικής αντιπαράθεσης, έπρεπε να αποδειχτεί ότι η κυβέρνηση δεν είναι υπέρ των επενδύσεων. Στόχος μας ήταν το νόμιμο της διαδικασίας. Πέρασε ο χαρακτηρισμός που επέτρεπε να προχωρήσει η επένδυση και συγχρόνως να προστατευτούν οι αρχαιότητες. Εκανα τη νέα προγραμματική για τα ΔΗΠΕΘΕ.

Γνώριζα καλά τον θεσμό, έχοντας την εμπειρία διοίκησης δύο Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων. Μπήκαν ξανά στην αρχική γραμμή της ίδρυσής τους και με την Περιφέρεια να συνδράμει με στοχευμένη χρηματοδότηση. Επέστρεψαν οι επιχορηγήσεις - ο κόσμος του θεάτρου πεινούσε. Επανέφερα τον κωδικό - δεν είναι εύκολο πια να τις καταργήσει κάποιος. Είναι χρήματα που σύμφωνα με τον προϋπολογισμό δεσμεύονται για τις επιχορηγήσεις, όπως ισχύει και με τα ΔΗΠΕΘΕ - γιατί νομίζετε πως δεν έχουν κλείσει ώς τώρα;

• Μια ηθοποιός καριέρας γιατί επιλέγει την πολιτική σκηνή; Η άσκηση πολιτικής δεν αντιφάσκει, μ’ έναν τρόπο, στην ασυμβίβαστη καλλιτεχνική ανάγκη;

Κι όμως, στην πραγματικότητα δεν απέχει από την ανάγκη της δημιουργίας, η διαφορά είναι ότι προσφέρεις σε άλλο επίπεδο, στα δεδομένα μιας επείγουσας πραγματικότητας. Εγώ τουλάχιστον έτσι το αντιμετώπισα. Αλλωστε η δουλειά μου ενείχε πάντα το πολιτικό κριτήριο, με όρους ουσιαστικούς, όχι διακοσμητικούς.

• Μα δεν είναι τελείως διαφορετικό όταν έχεις την εξουσία στις αποφάσεις; Οταν βρίσκεσαι στη μέγκενη των κομματικών και γραφειοκρατικών μηχανισμών;

Ισα ίσα, είδα τη ζωή μέσα από μια άλλη οπτική. Οταν επί 40 χρόνια σκοντάφτεις στα ίδια και τα ίδια, όταν ξέρεις πού πονάει το πράγμα, όταν ξέρεις τι χρειάζεται για να ελευθερωθεί λίγο ώστε να λειτουργήσουν τα πράγματα κάπως καλύτερα -δεν μιλάω για τον παράδεισο-, κι όταν κάποιος σου λέει «έλα να βάλεις πλάτη», δέχεσαι την πρόκληση.

• Πιστεύετε δηλαδή πως μπορούν να γίνουν πράγματα;

Ναι, μπορούν να γίνουν.

• Αρα όταν δεν γίνονται σημαίνει ότι δεν υπάρχει η βούληση;

Δέχομαι πως υπάρχει η ανθρώπινη αδυναμία, τα εμπόδια, η ιδιοτέλεια, η σύγχυση, η αλαζονεία. Οσο δούλεψα στο υπουργείο και παρά το γεγονός ότι βρισκόμουν σε κατάσταση γενικού πολέμου, κατάφερα να παραδώσω έργο, συνεργάστηκα ανεξαρτήτως ιδεολογικών τοποθετήσεων. Δουλέψαμε συλλογικά με ανθρώπους στο υπουργείο, αισθάνομαι ότι εκεί έχω κάνει φίλους, συνδεθήκαμε με σχέση εκτίμησης, φιλίας. Θεωρώ πως ήταν μια εμπειρία ζωής σπάνια, πολύτιμη, ανεξαρτήτως του πόσα κατάφερα να πραγματοποιήσω στη θητεία μου.

Ηταν ευλογία που αποτραβήχτηκα από την τέχνη μου, ο καλλιτέχνης το χρειάζεται για μια στροφή στο θέατρο, μια νέα σελίδα. Παρατηρούσα, πήγαινα στη Βουλή, στην ψήφιση νομοσχεδίων, όχι απαραίτητα του υπουργείου μου. Μελέτησα την ανθρώπινη φύση μέσα στα δεδομένα μιας εξουσίας, μάζεψα υλικό με το οποίο τροφοδοτώ την τέχνη μου η οποία με την ευρύτερη έννοια ήταν πάντα πολιτικοποιημένη. Ποτέ δεν ήμουν οπαδός της άποψης «τέχνη για την τέχνη», χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν κάνεις τέχνη με έμπνευση. Ναι, δεν θα έπαιζα έτσι τον «Ιεροεξεταστή» αν δεν είχε μεσολαβήσει η εμπειρία αυτών των δύο χρόνων.

Από την παράσταση

• Ο πολίτης πώς ωφελήθηκε μέσα από τη δική σας χρήσιμη για τη δουλειά σας στο θέατρο εμπειρία;

Μετά από τρία χρόνια σηκώνεται ξανά το Γεφύρι της Πλάκας. Επτά διαφορετικοί φορείς καταφέραμε να συνεννοηθούμε, να συνεργαστούμε. Οσοι ξέρουν από αυτά καταλαβαίνουν τη δυσκολία - το εγχείρημα έμοιαζε σχεδόν ακατόρθωτο. Αυτό για μένα είναι το σύμβολο της γραμμής που είχα στο υπουργείο. Γι’ αυτό και μόνο, για το Γεφύρι της Πλάκας, θα ήθελα να με θυμούνται.

Είμαι περήφανη για το νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών που έμεναν απροστάτευτοι σε μια εποχή όπου διεθνώς συντελείται ατελείωτη κλοπή, μια βάναυση ληστεία. Χάρηκα που προχώρησαν τα πέντε μουσεία στη Θεσσαλονίκη, που επί χρόνια βρίσκονταν σε ομηρία εξαιτίας αδιέξοδων νομικών υπηρεσιών. Στο παρά πέντε έγινε το νομοσχέδιο, το πέρασε τελικά η Μυρσίνη Ζορμπά. Το μετρό στη Θεσσαλονίκη ξεκόλλησε, ξεμπλόκαραν οι διαδικασίες με τη δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου στην Εθνική Πινακοθήκη. Ο,τι καταφέραμε δεν έγινε άκοπα, ούτε αποφασίζοντας και διατάσσοντας, αλλά με δημοκρατική διεξοδική διαβούλευση, με σύνθεση απόψεων, γι’ αυτό και δεν υπήρχαν αντιδράσεις.

Ο Πολιτισμός δεν είναι προτεραιότητα για καμιά κυβέρνηση

• Κάποτε η Αριστερά είχε το προνόμιο της στήριξης από την πλειοψηφία των καλλιτεχνών, των πνευματικών ανθρώπων, των διανοουμένων. Σήμερα αυτό δεν ισχύει. Επειδή έγινε κυβέρνηση, κόμμα εξουσίας;

Θεωρώ σημαντική κίνηση την προσπάθεια διεύρυνσης που κάνει τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ. Ναι, κάποτε απολάμβανε τη στήριξη του καλλιτεχνικού κόσμου -το ΠΑΣΟΚ μάλιστα πολύ έξυπνα αντλούσε από εκεί. Οταν έρχεσαι αντιμέτωπος με την καθαυτό εξουσία και μάλιστα σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, ο πολιτισμός μένει στο τέλος, δεν αποτελεί προτεραιότητα στην άσκηση πολιτικής. Είναι πάντα ο τελευταίος τροχός“ της αμάξης.

• Ούτε επί ΣΥΡΙΖΑ έγινε λοιπόν προτεραιότητα;

Ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ έδωσε την απαραίτητη σημασία στον Πολιτισμό. Ισως γιατί είναι τομέας που έχει περάσει στη συνείδηση του κόσμου σαν κάτι διακοσμητικό, όχι αναγκαίο, νομίζει πως μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν. Ομως χωρίς Πολιτισμό ο κόσμος θα βρισκόταν μεσοπέλαγα χωρίς πυξίδα, χωρίς προοπτική. Πώς καθορίζουν οι κοινωνίες την πορεία τους χωρίς ιδέες, πνευματικό διάλογο, καλλιτεχνική δράση; Και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, παρασυρμένη απ’ αυτή την τρέχουσα αντίληψη, δεν έδωσε την απαραίτητη βάση.

• Θα επιστρέψετε στην πολιτική;

Δεν είναι στη σκέψη μου, αλλά ποτέ μη λες ποτέ. Εγώ πέρασα καλά στο υπουργείο. Πήγα εκεί σαν ταπεινός υπηρέτης, όπως και στο θέατρο. Πιστεύω στην πνευματική δουλειά, προσπάθησα να εμπνεύσω στη συλλογική δημιουργία. Απ’ αυτήν τη στάση μου πολλοί έβγαλαν φτερά, κάποιοι άλλοι, περιχαρακωμένοι στο χωράφι της εξουσίας τους, έμειναν εκεί. Υπηρέτησα χωρίς φόβο το δημόσιο συμφέρον. Δεν λέω πως ήμουν ηρωίδα, λέω πως είμαι ανθεκτική, διαθέτω γονίδια αγωνιστικά που με βοηθούν να στέκομαι όρθια. Ο,τι έχω ζήσει, ό,τι έχω καταλάβει από μικρή, στην οικογένεια, στο σχολείο, έχουν εντυπωθεί σαν τατουάζ στην ψυχή μου, δεν σβήνουν ποτέ.

Μεγάλωσα μέσα στο σπίτι ακούγοντας αφηγήσεις παππούδων που έζησαν όλες τις μεγάλες στιγμές του 20ού και του 21ου αιώνα. Τη ρώσικη επανάσταση, την προσφυγιά, τον πρώτο πόλεμο, τον δεύτερο, την κατοχή, τον εμφύλιο, τη χούντα, το Πολυτεχνείο. Το δέντρο μου είναι ψηλό, με βαθιά ρίζα, δεν πέφτει εύκολα. Θεωρώ τη ζωή υπέρτατο δώρο, χαίρομαι το κάθε δευτερόλεπτο κι αυτό με γεμίζει. Κι αν σήμερα η μέρα είναι σκοτεινή, η επόμενη θα είναι φωτεινή. Το Γεφύρι της Πλάκας σηματοδοτεί πολλά, το πήρα προσωπικά, ίσως για λόγους συμβολικούς. Να ξαναχτίσουμε το γεφύρι της Ελλάδας κι όχι να τραβάει ο καθένας το σχοινί απ’ τη μεριά του.

♦ INFO

Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (Πειραιώς, Ταύρος, τηλ.: 210 7234567). «Μέγας Ιεροεξεταστής» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Διασκευή-σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Χατζής. Απόδοση από τα ρωσικά: Βιολέτα Ιωαννίδου, Λυδία Κονιόρδου, Κωνσταντίνος Χατζής.

Σκηνική εγκατάσταση: Λία Ασβεστά – Κωνσταντίνος Χατζής. Κίνηση: Αγγελος Παπαδόπουλος. Γυαλί ταμπούρ: Ευγένιος Βούλγαρης.

https://www.efsyn.gr