«Ήρθε η ώρα να αφήσουμε το φιλοδώρημά μας στην Ιστορία» λέει η Δήμητρα Χατούπη δανειζόμενη τη φράση από την Ελφρίντε Γέλινεκ. Η γνωστή πρωταγωνίστρια δεν αρκείται σε εύκολες επιλογές. Η γόνιμη διαδρομή της στο θέατρο την έχει φέρει αντιμέτωπη με σπουδαία κείμενα, έργα με ερμηνευτικές απαιτήσεις, έργα που καινοτομούν. Όπως «Το μαύρο νερό» της νομπελίστα συγγραφέα, ένα κείμενο-μανιφέστο που αντλεί από τα κακώς κείμενα της εποχής, συναντάει τις «Βάκχες» του Ευριπίδη για να υπογραμμίσει την τοξικότητα του παρόντος και να αποτυπώσει το μετέωρο βήμα του σύγχρονου κόσμου.
Λίστα αντικειμένων
Κυριακή 20 Νοέ 2022
Κλίκ για μεγέθυνση
Με πρωταγωνιστή το σκάνδαλο της Ίμπιζα που σόκαρε την αυστριακή κοινωνία όταν αποκαλύφθηκε ότι ο αντικαγκελάριος έβγαλε στο σφυρί τη δημόσια περιουσία της χώρας για την επανεκλογή του, απ’ όπου εμπνεύστηκε η Γέλινεκ «Το μαύρο νερό», η ομώνυμη παράσταση στο Θέατρο Αltera Pars, σε σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή, καλεί τη Δήμητρα Χατούπη να μπει στο πετσί ενός νέου θεού. Συζητώντας για το έργο, τη συγγραφέα, την παράσταση, τον σύγχρονο άνθρωπο και τον ρόλο της τέχνης και του καλλιτέχνη, ή το θέατρο, μας βοηθάει ταυτόχρονα να διακρίνουμε σε τι θεό πιστεύουμε και ποιους θεούς καλό είναι να ανατρέψουμε.
H Eλφρίντε Γέλινεκ, σπουδαία στιλίστρια της γλώσσας, κάθε άλλο παρά εύκολη συγγραφέας είναι. Τι σας οδήγησε ως ομάδα σ’ αυτή;
Η αγάπη στο έργο της κατ’ αρχάς αλλά και στη στάση ζωής της. Ήμουν σε ένα στάδιο που ήθελα να πειραματιστώ με την τέχνη μου. Η έννοια του μεταθεάτρου που χρησιμοποιεί η ίδια η Γέλινεκ θεωρώ πως ανοίγει σημαντικούς δρόμους στο ίδιο το θέατρο αλλά και στο κοινό, μια και προϋποθέτει τη συμμετοχή του με τρόπο τέτοιον που δεν τον έχουμε συνηθίσει έως τώρα. Η Γέλινεκ είναι σαν να απαιτεί από τον θεατή τη συμμετοχή, με έναν μαγικό τρόπο τον κάνει συμμέτοχο στη σκέψη της. Γι’ αυτό νομίζω ότι επιμένει τόσο πολύ στην τέχνη της γλωσσικής «καθαρότητας», γι’ αυτό άλλωστε είναι μεγάλη συγγραφέας.
«Το μαύρο νερό» να υποθέσω δεν το επιλέξατε τυχαία. Ήταν ο δικός σας τρόπος ως ομάδα να μιλήσετε για την εποχή μας και τα μεγάλα διακυβεύματά της;
Επιλέγοντας «Το μαύρο νερό» μαζί με τον Αντώνη Γαλαίο, που έκανε τη μετάφραση, συνειδητοποιήσαμε ότι μέσα απ’ αυτό το έργο μπορούσαμε μιλήσουμε για όλα αυτά που μας πλακώνουν και μας δηλητηριάζουν. Δεν είναι τυχαίο που η Γέλινεκ έγραψε αυτό το έργο με αφορμή ένα τεράστιο πολιτικό σκάνδαλο στην Αυστρία που αφορούσε το ακροδεξιό κόμμα. Όλοι θυμόμαστε το σκάνδαλο της Ίμπιζα, όπως έγινε γνωστό παγκοσμίως, όπου ο ακροδεξιός αντικαγκελάριος Χάινς Κρίστιαν Στράχε, στην προσπάθειά του να κερδίσει τις εκλογές, συναντά μια Ρωσίδα επενδύτρια η οποία του υπόσχεται τη νίκη κι εκείνος σε αντάλλαγμα ξεπουλάει τη δημόσια περιουσία της Αυστρίας. Όλη η διαπλοκή ανάμεσά τους καταγράφηκε σε κρυφή κάμερα, με αποτέλεσμα την κατακρήμνιση του Στράχε. Η Γέλινεκ, μαρξίστρια, ακτιβίστρια και συγγραφέας που οραματίζεται μια πιο υγιή συνθήκη για τον σύγχρονο άνθρωπο, αμέσως μετά το σκάνδαλο γράφει «Το μαύρο νερό», ένα έργο που δίνει πια την αφορμή σε εμάς σήμερα να σκεφτούμε τι συμβαίνει στον κόσμο μας, στην Ευρώπη, στη χώρα μας και ποια είναι η θέση μας.
Πώς ανοίγει αυτή τη συζήτηση η Γέλινεκ;
Το μαύρο νερό είναι βρόμικο, είναι το νερό που κυλάει στους υπονόμους, με την μπόχα και όλα τα συναφή. Η Γέλινεκ όμως στο έργο της μας θυμίζει ότι υπάρχει και το ίδιο το νερό, ένα δημόσιο αγαθό προορισμένο να προσφέρει ζωή. Έτσι, στο έργο της μας θυμίζει τα αυτονόητα. Δεν είναι τυχαίο που λέει «αφήστε ένα φιλοδώρημα στην Ιστορία και ό,τι περισσέψει θα πάει στη φύση». Αυτή η συγκλονιστική φράση της χτυπάει το κουδούνι του κινδύνου. Μας προτρέπει να σκεφτούμε σε ποιον κόσμο θέλουμε να ζούμε. Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος να ζει μέσα σε πόλεμο, ανάμεσα σε σκάνδαλα, τρομερές ανισότητες και διαπλοκές. Δυστυχώς, όλα αυτά τα βιώνουμε στις μέρες μας οι δυτικές κοινωνίες. Είναι σαν να έχουμε ξεχάσει τι σημαίνει δημόσιο αγαθό και τι προϊόν προς πώληση, τι σημαίνει αλληλεγγύη στον «ξένο», τι σημαίνει εκμετάλλευση της γυναίκας και εντέλει τι σημαίνει ουσιαστικός κώδικας συνύπαρξης με τους εαυτούς μας και με τους άλλους.
Η Γέλινεκ της ιδιαίτερης γλώσσας και των πυκνών νοημάτων αφήνει πάντα στη διακριτική ευχέρεια του σκηνοθέτη ή του δραματουργού να χειριστεί όπως νομίζει το κείμενό της. Αλήθεια, πώς αντιμετωπίζει κανείς τη δυναμική του λόγου της;
Η Γέλινεκ πιστεύει ότι ο λόγος έχει μια τεράστια δύναμη, ικανή να αλλάξει τον κόσμο. Εμείς βέβαια ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο μέσα από μια παράσταση, ωστόσο καταθέτουμε τη δική μας ανάγνωση. Φανταστείτε την παράσταση σαν μια παρτιτούρα. Ο Θοδωρής Αμπαζής, που είναι συγχρόνως ο σκηνοθέτης και ο συνθέτης της μουσικής της παράστασης, οργάνωσε μια παράσταση βασισμένη στη μουσικότητα του λόγου. Είναι μια παράσταση με πάρα πολλή μουσική και τραγούδια, με βιτριολικό χιούμορ, που δεν βαραίνει την ψυχή σου, αλλά σε κάνει να είσαι διαρκώς ως θεατής σε συμμετοχή και εγρήγορση. Η Γέλινεκ χρησιμοποιεί πολύ συχνά τους μύθους τής αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Παραπέμποντας στις «Βάκχες», μας άνοιξε δρόμους για περεταίρω εξερεύνηση του κειμένου. Καθώς η νομπελίστα συγγραφέας δεν χρησιμοποιεί τη γνωστή θεατρική δομή, με συγκεκριμένη πλοκή και ρόλους, η Έλσα Αδριανού, που έκανε τη δραματοποίηση του κειμένου, χρησιμοποιεί στοιχεία από τις «Βάκχες». Ο νέος θεός Διόνυσος στην προκειμένη περίπτωση είναι αυτός που φέρνει την απόλυτη καταστροφή και τη βία.
Τι εκπροσωπεί αυτός ο νέος θεός;
Ο νέος θεός μιλάει για τα «καινούργια» που πρόκειται να φέρει στον κόσμο, για το ξεπούλημα των πάντων, από τα δημόσια αγαθά μέχρι την ψυχή του ανθρώπου, για την τεράστια εκμετάλλευση των πάντων, και ειδικά του ανθρώπου. Είναι ένας κυνικός και σαρκαστικός αλαζόνας, που οδηγεί τους πάντες σε έναν βίαιο κόσμο. Εκπροσωπεί τον χαρακτήρα που προσλαμβάνει η εξουσία στις μέρες μας. Μια εξουσία στυγνή, χωρίς ανθρώπινο πρόσωπο και κυρίως χωρίς πολιτικό πρόταγμα. Αυτός ο νέος θεός ουσιαστικά μας φέρνει μπροστά στον καθρέφτη της εποχής μας.
Πώς είναι να είσαι θεός έστω και για έναν ρόλο;
Είναι πολύ δύσκολο και συγχρόνως πολύ ενδιαφέρον να εκφραστείς μέσα από έναν ρόλο που στην πραγματικότητα δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Με τρομάζει όλο αυτό που εκπροσωπεί αυτός ο νέος θεός, με τρομάζει η παγκόσμια εξάπλωση της Ακροδεξιάς. Πίστευα ότι ως ανθρωπότητα είχαμε πάρει το μάθημά μας με το Ολοκαύτωμα, όμως φαίνεται πως οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες έχουμε χάσει την ιστορική μνήμη, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η τοξικότητα και σε πολιτικό, και σε κοινωνικό, και σε προσωπικό επίπεδο. Ξεχάσαμε τους μικρούς θεούς που κρύβουμε μέσα μας και αφήνουμε χώρο σε νέους θεούς-τέρατα.
Η τέχνη παίζει κάποιο ρόλο πια;
Φυσικά παίζει. Αν δεν το πίστευα, δεν θα συνέχιζα να είμαι ηθοποιός, δεν θα επέλεγα αυτό το έργο, ούτε θα επέλεγα να διδάσκω νέους ανθρώπους. Το θέατρο άλλωστε σου προσφέρει μια τεράστια δυνατότητα, ειδικά σ’ αυτούς τους καιρούς απομόνωσης που ζούμε, να επικοινωνήσεις με τους συμπολίτες σου και να μοιραστείς όσα σε απασχολούν και όσα οραματίζεσαι. Είναι ο κατεξοχήν δίαυλος που σε προτρέπει να συνυπάρχεις, να μοιράζεσαι, άρα να υπάρχεις, και κυρίως να μην ξεχνάς ότι είσαι άνθρωπος.
Πώς μπορούμε να ανατρέψουμε αυτούς τους νέους θεούς της εποχής μας;
Στην παράσταση το νέο αίμα σκοτώνει τον νέο θεό. Το πώς μπορούμε να βαδίσουμε μαζί με τους νέους ανθρώπους και να δημιουργήσουμε καινούργιους δρόμους είναι το ζητούμενο της εποχής μας. Μέσα από αυτή τη συνύπαρξη θα προκύψει ξανά η ανάταση. Έτσι θα ξεπεράσουμε αυτόν τον συλλογικό φόβο στον οποίο βρισκόμαστε και που, κατά την άποψή μου, είναι ο βασικός λόγος που μας κρατάει αδρανείς και αμέτοχους.
Πώς εξαλείφεις τον φόβο σε μια περίοδο που οι αυταρχικές συμπεριφορές έχουν το δικό τους μεγάλο μερίδιο και στη ζωή, και στο θέατρο;
Πρωτίστως πρέπει να θυμηθούμε τι σημαίνει «συνυπάρχω» αλλά και τι σημαίνει «προσωπική ελευθερία». Δεν είναι τυχαίο ότι ξαφνικά βγαίνει στην επιφάνεια όλη αυτή η βία και κυρίως η βία απέναντι στις γυναίκες. Αυτός που νομίζει πως εξουσιάζει γνωρίζει πολύ καλά ότι το βασικό του εργαλείο είναι ο φόβος και ότι ο φόβος, κατά κύριο λόγο, κατασκευάζεται. Αυτό το εργαλείο μπορούμε να το καταργήσουμε μόνο αν συνειδητοποιήσουμε τη δύναμη που κρύβει καθένας μέσα του αλλά και ως σύνολο, αρκεί να εμπιστευτούμε τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπό μας. Η τέχνη, ξέρετε, μπορεί να μην κάνει επανάσταση, αλλά μας μαθαίνει τους δρόμους της συνύπαρξης. Αυτό από μόνο του είναι μια επανάσταση.
Και ο ρόλος του καλλιτέχνη;
Να είναι διαρκώς σε εγρήγορση. Να ανοίγει καινούργιους δρόμους στην τέχνη και τη ζωή. Να μην είναι αποκομμένος από όσα συμβαίνουν γύρω του, να μπορεί να αφουγκράζεται τα μηνύματα της εποχής.
Είναι εύκολο να είσαι καλλιτέχνης σήμερα;
Δεν είναι εύκολο για κανέναν μας σήμερα. Η παγκόσμια κατάσταση, όπως διαμορφώνεται αυτή τη στιγμή, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Υπάρχει ένα άγνωστο τοπίο μπροστά μας, ένας πόλεμος σε εξέλιξη, μια οικονομική και ενεργειακή κρίση, μια πανδημία που δεν έχει τελειώσει. Όλα αυτά δημιουργούν ανασφάλεια και κυρίως έναν φόβο για το αύριο. Σ’ αυτό το τοπίο καλείται σήμερα να λειτουργήσει ο καλλιτέχνης. Επανέρχομαι στη Γέλινεκ και σκέφτομαι ότι ήρθε η ώρα να αφήσουμε το φιλοδώρημά μας στην Ιστορία.
πηγη: https://www.avgi.gr