Κείμενο από το βιβλίο Activestills: Photography as Protest in Palestine/Israel (Pluto Press, 2016). Ο Oren Ziv είναι φωτορεπόρτερ και συνιδρυτής της φωτογραφικής ακτιβιστικής κολεκτίβας ActiveStills.


Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

Δημοσιεύθηκε την 7 Νοεμβρίου, 2023

Το 2012, στο μέσο του πολέμου στη Γάζα, πήγα να φωτογραφήσω μια κηδεία στην Δυτική Όχθη. Κάθε φορά που η δημόσια προσοχή στρέφεται στη Γάζα και στο νότο του Ισραήλ, ο στρατός και η αστυνομία αυξάνουν την αντίδραση τους στις διαδηλώσεις στη Δυτική Όχθη και στα παλαιστινιακά χωριά μέσα στο Ισραήλ. Εκείνη την ίδια εβδομάδα, έφεδροι πυροβόλησαν και σκότωσαν τον Rushdi Tamimi στη διάρκεια μιας διαδήλωσης στο χωριό Νάμπι Σαλέχ. Ενώ ήμουν στη διαδρομή προς τα εκεί, ο αρχισυντάκτης ενός πρακτορείου που συνεργαζόμουν μου τηλεφώνησε. Ακούγονταν ενοχλημένος, με ρώτησε «Που είσαι;». έμεινε κατάπληκτος ανακαλύπτοντας πως είχα πάει στη κηδεία ενός παλαιστίνιου διαδηλωτή. «Όλος αυτός ο χαμός στο νότο και εσύ κάνεις ταξιδάκι σε ένα χωριό», σύριξε, και έκλεισε το τηλέφωνο.

Από όταν ξεκίνησα να βγάζω φωτογραφίες σε ηλικία 17 ετών, προσπάθησα να αποφασίσω με ποια θέματα θα καταπιαστώ, χωρίς να υπολογίσω τι θα πουλούσε, δημοσιεύονταν ή φωτογραφίζονταν καλά. Ήμουν ακτιβιστής πριν γίνω φωτογράφος. Πήγαινα σε διαδηλώσεις εναντίον της κατοχής, σε στήριξη αντιρρησιών συνείδησης και για τα δικαιώματα των ζώων, αρνήθηκα να καταχτώ στο στρατό και αντίθετα έκανα δυο χρόνια κοινωφελούς εργασίας. Άρχισα να βγάζω φωτογραφίες σε διαδηλώσεις επειδή ήθελα να δείξω τους αγώνες στους οποίους συμμετείχα. Ήλπιζα πως το μήνυμα του αγώνα θα διαδίδονταν σε άλλους μέσα από τις φωτογραφίες και επίσης αισθανόμουν πως ήταν κάτι το πρακτικό που μπορούσα να κάνω πέρα από το να κρατάω μια πικέτα ή να φωνάζω συνθήματα. Ήταν κάτι που έδινε πρόσθετη αξία στη συμμετοχή μου σε μια διαδήλωση.

Το 2005, θα πήγαινα μαζί με τρεις φωτογράφους, τους Yotam Ronen, Keren Manor και Eduardo Soteras, σε παλαιστινιακές δράσεις σε διάφορα χωριά στην Δυτική Όχθη που συμμετείχε η οργάνωση Αναρχικοί Ενάντια στο Τείχος. Οι αναρχικοί προσπάθησαν, όσο ήταν εφικτό, να δημιουργήσουν μια αυθεντική αλληλεγγύη με τους Παλαιστίνιους συντρόφους τους. Αν και στο τέλος της μέρας θα πήγαιναν πίσω στα σπίτια τους στο Τελ Αβίβ, έβαζαν τους εαυτούς τους στη πρώτη γραμμή δίπλα από τους Παλαιστίνιους βαδίζοντας προς τους Ισραηλινούς στρατιώτες για να συλληφθούν, να τραυματιστούν εκεί, ακριβώς δίπλα τους. Ο στρατός συχνά τοποθετούσε οδοφράγματα και προσπάθησε να αποτρέψει Ισραηλινούς διαδηλωτές από το να φτάσουν στα χωριά που θα γίνονταν οι συγκεντρώσεις. Οι ακτιβιστές, διακινδυνεύοντας τη σύλληψη, χρησιμοποιούσαν εναλλακτικές διαδρομές και περπατούσαν για ώρες για να φτάσουν εκεί.

Η συμμετοχή στις διαδηλώσεις αυτές διαμόρφωσαν την πολιτική μου συνείδηση όπως και την πρακτική και ακτιβιστική πτυχή της δουλειάς μου στο Activestills. Αρχικά, αυτό σήμαινε πως δεν ήταν το αποτέλεσμα, με λίγα λόγια οι φωτογραφίες που ήταν το βασικό ζήτημα, αλλά όλα όσα γίνονταν γύρω από αυτό: το πολιτικό πλαίσιο, το να είσαι στο πεδίο και σε επαφή με τους ανθρώπους που φωτογραφίζονταν. Έμαθα από τους Αναρχικούς τη σημασία του να επιστρέφεις ξανά και ξανά στο ίδιο μέρος.

Εκείνη την εποχή, οι πολλοί φωτορεπόρτερ που έρχονταν στις διαδηλώσεις στις κατεχόμενες παλαιστινιακές περιοχές εστίαζαν στις συγκρούσεις με τον ισραηλινό στρατό και το πέταγμα πετρών, έφταναν στο σημείο των συγκρούσεων με τζιπ που τους έδινε το πρακτορείο για το οποίο δούλευαν, ίσως επειδή δεν έβλεπαν τη σημασία στη καταγραφή της ίδιας της διαδήλωσης ή στο να κάνουν την πορεία με τους διαδηλωτές. Αντίθετα από αυτούς, τα υπόλοιπα μέλη της κολεκτίβας, όπως και εγώ, κοιμόμασταν στο χωριό την προηγούμενη νύχτα και μέναμε για πολύ μετά το τέλος της δράσης.

Θυμάμαι κάθε λεπτομέρεια της πρώτης μου διαδήλωσης στη Δυτική Όχθη. Ως Ισραηλινός, συμμετέχοντας στη διαδήλωση από την παλαιστινιακή πλευρά δεν είναι τίποτα λιγότερο από σημείο καμπής, που αλλάζει την πραγματικότητα. Με ανάγκασε να ξεπεράσω το φόβο του να πάω απλά σε ένα παλαιστινιακό χωριό, μετά από χρόνια κατήχησης από ισραηλινό εκπαιδευτικό σύστημα και μέσα πως όλοι οι Παλαιστίνιοι ήθελαν να βλάψουν τους Ισραηλινούς. Ήταν μια συγκέντρωση αλληλεγγύης για τον Ahmed Awad, έναν από τους ηγέτες της τοπικής λαϊκής επιτροπής στο χωριό του Μπουντρούς, που ήταν υπό διοικητική κράτηση. Η ιδέα της δράσης ήταν απλή: όλοι οι Ισραηλινοί διαδηλωτές που επέλεξαν να συλληφθούν είχαν πικέτες που έλεγαν «Είμαστε όλοι ο Ahmed Awad», και βάδισαν προς το σημείο κατασκευής του τείχους. Εκατοντάδες Παλαιστίνιοι πήραν μέρος στην πορεία, ανάμεσα τους και μαθητές από το κοντινό σχολείο. Όταν φτάσαμε στους στρατιώτες, έδειξαν ένα διάταγμα κλειστής στρατιωτικής ζώνης, γνωστό ως στρατιωτική διαταγή Αρθμ. 101, υπό την οποία κάθε διαδήλωση στις κατεχόμενες περιοχές είναι παράνομη. Σύντομα, ο στρατός άρχισε να ρίχνει δακρυγόνα και κρότου λάμψης στους διαδηλωτές, που προσπάθησαν να φτάσουν στο εργοτάξιο του τείχους. Οι στρατιώτες, κατανοώντας πως όλοι ήταν πρόθυμοι να συλληφθούν, συνέλαβαν μόνο ένα μικρό αριθμό διαδηλωτών, ενώ οι υπόλοιποι μπόρεσαν να φτάσουν στις ισραηλινές μπουλντόζες. Τότε οι στρατιώτες αποφάσισαν να συλλάβουν τους πάντες.

Στο σημείο εκείνο, ενώθηκα με μια ομάδα φωτογράφων και ακριβώς όταν ήμασταν έτοιμοι να συλληφθούμε κατορθώσαμε να επιστρέψουμε στα περίχωρα του χωριού που νεαροί Παλαιστίνιοι πετούσαν πέτρες στο στρατό. Αντί να αισθάνομαι φοβισμένος, όπως έκανα κάποτε, η ισχυρότερη συναισθηματική αντίδραση ήταν η συνειδητοποίηση πως ο μόνος κίνδυνος προέρχονταν από τους στρατιώτες που επιτίθονταν σε άοπλους διαδηλωτές. Δεν είχε σημασία πόσα άρθρα είχα διαβάσει σε ισραηλινές ή ξένες εφημερίδες, το να είμαι στη παλαιστινιακή πλευρά, να με βοηθούν Παλαιστίνιοι διαδηλωτές, να πηγαίνω στα σπίτια τους όταν εισέβαλλε ο στρατός, να δέχομαι τις πρώτες βοήθειες από αυτούς, με έκανε να βιώνω μια πραγματικότητα παράλληλη με αυτή που γνώριζα. Η προσπάθεια του στρατού να αποσιωπήσει κάθε πολιτική προσπάθεια ενάντια στην κατοχή είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό κοιτώντας τις φωτογραφίες ή διαβάζοντας για αυτό στις ειδήσεις. Πρέπει να είσαι εκεί.

Η βία, ο κίνδυνος να τραυματιστείς, και η ομοιότητα της των διαδηλώσεων συχνά με κάνουν να θέλω να σταματήσω να πηγαίνω ή τουλάχιστον να σκεφτώ άλλα φωτογραφικά σχέδια. Το ίδιο τελετουργικό που εκτυλίχθηκε στη πρώτη μου δράση στο Μπουντρούς επαναλήφθηκε σε όλες σχεδόν τις διαδηλώσεις που κατέγραψα στη Δυτική Όχθη: οι διαδηλωτές συγκεντρώνονται στο χωριό μαζί με ένα αριθμό Ισραηλινών και διεθνών ακτιβιστών. Μετά τη προσευχή, βαδίζουμε προς την έκταση του εργοταξίου του ισραηλινού διαχωριστικού τείχους, και μέσα σε λεπτά, στρατιώτες αρχίζουν να πυροβολούν και χρησιμοποιούν βία.

Παρόλα αυτά, δεν έπαψα να πηγαίνω. Θα μπορούσε κανείς να πει πως η κάμερα με έκανε να μην τρέξω και να ξεπεράσω το φόβο μου μη τραυματιστώ ή συλληφθώ. Πολύ γρήγορα, η αποφασιστικότητα να πηγαίνω βδομάδα μετά από βδομάδα έγινε από μόνη της αποστολή, με την καταγραφή να είναι το βασικό έργο. Αυτό που τράβηξε τη προσοχή μου, και από τότε έγινε το επίκεντρο της δουλειάς μου, ήταν οι δράσεις των πολιτών· οι πορείες, οι άμεσες και δημιουργικές πράξεις των ακτιβιστών. Όπως και οι διαδηλωτές που συνέχισαν, και εγώ προσπάθησα να δείξω μέσα από τη κάμερα τη συνέχεια και την επαναλαμβανόμενη μορφή των διαδηλώσεων, σαν για να φωνάξω, «Βλέπετε, συνεχίζεται ακόμη». Από τους Αναρχικούς, έμαθα επίσης πως η σύνδεση μεταξύ των αγώνων είναι κάτι που γίνεται στο πεδίο. Οι Ισραηλινοί ακτιβιστές που συνάντησα στο Μπιλ’ίν ήταν οι ίδιοι που ήρθαν μέσα στη νύχτα για να αποτρέψουν μια έξωση, ή που διαδήλωναν στο Κφαρ Σαλέμ στο νότιο Τελ Αβίβ.

Όταν αρχίσαμε να το διαδικτυακό αρχείο του Activestills, οργανώθηκε χρονολογικά, και έτσι εκφράστηκε η προσέγγιση μας στη σύνδεση μεταξύ των αγώνων. Όλα τα γεγονότα ανέβαιναν στην ιστοσελίδα: είτε ήταν μια διαμαρτυρία στις κατεχόμενες περιοχές, ή ένα εναλλακτικό queer γεγονός στο Τελ Αβίβ. Όποιος έμπαινε στη φωτογραφική μας ροή σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο βρίσκονταν μπροστά από αγώνες που φαινομενικά δεν είχαν άμεση σχέση. Η πρόθεση δεν ήταν να ισοπεδωθεί η πραγματικότητα και να ειπωθεί πως οι καταστάσεις στη Γάζα, στη Δυτική Όχθη ή στις πόλεις μέσα στη Πράσινη Ζώνη ήταν πανομοιότυπες, αλλά αντίθετα για να φανούν τα κέντρα της εξουσίας και της καταπίεσης και η πιθανή σύνδεση μεταξύ των διάφορων αγώνων. Συχνά είναι δυνατό να δούμε πως οι μορφές καταπίεσης, τα μέσα, οι κυβερνητικές τακτικές και δράσεις που εφαρμόζονται στις κατεχόμενες παλαιστινιακές περιοχές εφαρμόζονται και στο Ισραήλ επίσης – όπλα για τη διάλυση διαδηλώσεων, συλλήψεις, αποτροπή επαφής με νομική βοήθεια – απλά με λιγότερη βία. Η παρουσίαση μιας σειράς αγώνων παράλληλα επίσης είχε σκοπό να δώσει στο θεατή την αίσθηση πως δεν έχουν χαθεί όλα, πως δεν είναι μόνος, και πως υπάρχουν άλλα μέρη που υπάρχει αδικία και που όπου οι άνθρωποι επέλεξαν να ξεσηκωθούν.

Η σημασία του να είσαι στο πεδίο εκφράζεται επίσης στο να πηγαίνεις σε μέρη που δεν υπάρχουν διαδηλώσεις. Για εμένα, ένα παράδειγμα είναι το χωριό Αλ-Αρακίμπ, ένα μη αναγνωρισμένο χωριό Βεδουίνων στην έρημο Νεγκέβ, που οι αρχές έχουν καταστρέψει πάνω από 90 φορές από το 2010 – παγκόσμιο ρεκόρ, από όσο μπορώ να ξέρω. Πήγα εκεί με τον Yotam Ronen το 2009 για να καταγράψω τη καθημερινή ζωή στο χωριό που πάλευε για τη γη του. Το 2010, μια μεγάλη δύναμη της πολιτικής διοίκησης στη Νεγκεβ αφίχθηκε και κατέστρεψε  ολόκληρη τη περιοχή του Αλ-Αρακίμπ, περιλαμβανομένων των χωραφιών του χωριού, αποθήκες, ελαιόδεντρα και δρόμους που είχαν φτιάξει οι κάτοικοι με δική τους πρωτοβουλία και πόρους. Το απόγευμα πριν την κατεδάφιση, μερικοί κάτοικοι μας κάλεσαν και μας ζήτησαν να πάμε. Τα διεθνή μέσα δεν ενδιαφέρονταν για αυτό το θέμα επειδή θεωρούνταν εσωτερικό θέμα του Ισραήλ που δεν σχετίζονταν με το ευρύτερο παλαιστινιακό ζήτημα. Φτάσαμε αργά τη νύχτα και καταγράψαμε τη μικρή κοινότητα  να προσπαθεί να σώσει κάποια από την περιουσία της πριν φτάσει η αστυνομία. Το ξημέρωμα, πάνω από χίλιοι αστυνομικοί, συνοδευόμενοι από ελικόπτερα, έφτασαν στο χωριό, μετέφεραν στην άκρη τους κατοίκους και κατέστρεψαν το μέρος από τα θεμέλια του. Την επόμενη μέρα, οι κάτοικοι έχτισαν καλύβες στις οποίες εγκαταστάθηκαν. Παρέμεινα στο Αλ-Αρακίμπ για μερικές βδομάδες, μέσα σε δεκάδες κύματα καταστροφής. Δεν ήμουν εκεί για να καταγράψω την κουλτούρα των Βεδουίνων, ή γιατί η έρημος μου φαίνονταν γραφικό τοπίο· ήθελα να είμαι εκεί με τους κατοίκους. Μετά από λίγο, τυπώσαμε ένα βιβλιαράκι με τις φωτογραφίες των γεγονότων του 2010 που δώσαμε στους κατοίκους για να το δείχνουν στους επισκέπτες, πολιτικούς και διεθνείς διπλωμάτες.

Όπως στη περίπτωση της πρώτης κατεδάφισης του Αλ-Αρακίμπ, τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Activestills, αν δεν πηγαίναμε σε ένα συγκεκριμένο γεγονός, συχνά το γεγονός δεν καταγράφονταν. Ακόμη και αν φωτορεπόρτερ ήταν εκεί, οι φωτογραφίες δεν ήταν διαθέσιμες για το κοινό, για διάδοση και για χρήση από τους ακτιβιστές. Τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση έχει αλλάξει και σε κάθε δράση υπάρχουν ανεξάρτητοι φωτογράφοι και οι διαδηλωτές οι ίδιοι έχουν κινητά ή επαγγελματικές κάμερες. Ωστόσο, η μακρόχρονη δουλειά και η επαναληψιμότητα μας επέτρεψε να καταγράφουμε τις αλλαγές στο πεδίο, και να αναλύσουμε επίσης την πολιτική κατάσταση σε βάθος. Η συνεργατική εργασία μου έμαθε τη σημασία του επαγγελματικού φωτορεπορτάζ – πως είναι σε θέση να διηγηθεί μια πιο περίπλοκη ιστορία από ότι μια αναφορά στις ειδήσεις. Η δουλειά ως κολεκτίβα όχι μόνο αποτελούσε μια πρακτική λύση που μας επέτρεπε να καλύπτουμε ένα μεγάλο αριθμό μερών. Από την αρχή, ιδρύσαμε την κολεκτίβα ώστε να μη χρειάζεται να δουλεύουμε μόνοι, και για να μπορούμε να στηριζόμαστε μεταξύ μας και να παράγουμε ένα σημαντικό έργο. Αποφασίσαμε μαζί, τις περισσότερες φορές με συναίνεση, ποιόν να φωτογραφίσουμε και πάνω σε τι να δουλέψουμε, και διδαχτήκαμε πολλά ο ένας από τον άλλο. Όλοι βάζαμε τα κέρδη μας σε ένα κοινό ταμείο.

Όταν κάναμε την πρώτη μας έκθεση δρόμου στο Τελ Αβίβ δείχνοντας τις διαμαρτυρίες εναντίον του διαχωριστικού τείχους στο Μπιλ’ίν, πιστεύαμε πως μπορούσαμε απλά να ενημερώσουμε το κοινό, τουλάχιστον μερικοί θεατές θα ενδιαφερόντουσαν και θα ήθελαν να συμμετέχουν στον αγώνα. Εκείνη την εποχή, πιστεύαμε πως οι φωτογραφίες θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το κενό μεταξύ της Δυτικής Όχθης και του Τελ Αβίβ. Κάθε φορά που επέστρεφα από τη Δυτική Όχθη, ένοιωθα έκπληξη κάθε φορά που η καθημερινή ζωή των Ισραηλινών απλά συνεχιζόταν· άνθρωποι κάθονται σε καφέ, σε εμπορικά κέντρα, ενώ σε μικρή απόσταση μακριά ο στρατός καταστέλλει βίαια άοπλες διαδηλώσεις πολιτών.

Η απροθυμία μεγάλων τμημάτων του ισραηλινού κοινού να εκτεθεί, να αναγνωρίσει ή να κάνει κάτι για αυτό που γίνεται στο όνομα του είναι δίχως αμφιβολία η μεγαλύτερη επιτυχία του «εγχειρήματος διαχωρισμού» που ξεκίνησε από τον Ehud Barak μετά την κατάρρευση των συνομιλιών στο Καμπ Ντέιβιντ και την αρχή της δεύτερης ιντιφάντα. Με την εξαίρεση των περιστατικών βίας εναντίον Ισραηλινών, η κατοχή παραμένει μακριά πίσω από τα οδοφράγματα και τα σημεία ελέγχου, σχεδόν πλήρως αποκομμένη από τη δημόσια ατζέντα. Η ίδια προσέγγιση υιοθετείται για πολλά άλλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Με την ίδια λογική, οι Αφρικανοί πρόσφυγες στέλνονται στο κέντρο κράτησης Χολότ στην Έρημο Νεγκέβ και οι φτωχοί ωθούνται να ζήσουν στην περιφέρεια.

Αυτή την εποχή, ξέρω πως το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη πληροφόρησης. Η βασική κρίση στο έργο μας ήταν η προσγείωση των προσδοκιών μας πως η φωτογραφία θα έφερνε κάποιου είδους αλλαγής. Ίσως από απελπισία, εξάντληση ή κυνισμό ή απλά από αναγνώριση της πολιτικής κατάστασης σε Παλαιστίνη/Ισραήλ, σήμερα, όπως δέκα χρόνια πριν, θα πάω να φωτογραφίσω ένα πολιτικό γεγονός, πρώτα από όλα για να είμαι εκεί. Αλλά αντίθετα από το παρελθόν, δεν έχω προσδοκία πως η φωτογραφία που θα τραβήξω θα φτάσει σε ένα κοινό και θα το πείσει για οτιδήποτε. Η βασική δύναμη της φωτογραφίας για εμένα είναι ακόμη η ικανότητα της να εκφράσει αλληλεγγύη με τον αγώνα και εκείνους που συμμετέχουν σ’ αυτόν. Αυτή δεν είναι κάποια θεωρητική αλληλεγγύη με μια αφηρημένη έννοια των «καταπιεσμένων», αλλά εκείνη του να είσαι πλάι από εκείνους που επέλεξαν να παλέψουν ενάντια στην καταπίεση. Οι φωτογραφίες δίνουν ορατότητα στο γεγονός πως οι αγώνες συνεχίζονται, πως επίμονοι άνθρωποι συνεχίζουν να αντιστέκονται στις πολιτικές διάκρισης και ρατσισμού. Είναι η ελπίδα μου πως συνεχίζοντας να φωτογραφίζω, θα κατορθώσω να κρατήσω στη μνήμη εκείνους που επιμένουν να ανταγωνίζονται την παρούσα κατάσταση των πραγμάτων.

από: https://geniusloci2017.wordpress.com