Τις τελευταίες εβδομάδες ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να «πάρουν πίσω» τη Διώρυγα του Παναμά και ότι θα πρέπει να αναλάβουν τον έλεγχο της Γροιλανδίας – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Έχει μιλήσει για τον Καναδά που θα γίνει το 51ο κράτος της Αμερικής και τώρα θέλει ακόμη και να «καταλάβει» τη Λωρίδα της Γάζας για να την μετατρέψει σε «Ριβιέρα» στην ανατολική Μεσόγειο.

Είναι σαν ο Αμερικανός πρόεδρος να πιστεύει ότι η χώρα του θα πρέπει να είναι μια αυτοκρατορία. Σε αυτό ο Τραμπ φαίνεται να μιμείται τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας και τον Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας, ηγέτες που έχει πει ότι θαυμάζει και οι οποίοι έχουν δείξει κάποιες σαφείς αυτοκρατορικές τάσεις τα τελευταία χρόνια.

Υπό τον Πούτιν, η Ρωσία έχει υποστηρίξει αποσχιστικές περιοχές, όπως η Υπερδνειστερία και η Αμπχαζία, πολέμησε σε πολέμους στη Γεωργία και την Ουκρανία και παρενέβη ενεργά στις υποθέσεις της Συρίας και των διαφόρων αφρικανικών χωρών. Το 2022 η Ρωσία ξεκίνησε ακόμη και μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι η Ουκρανία ήταν ιστορικά αχώριστη από τη Ρωσία, αλλά ότι οι εχθρικές δυτικές επιρροές προσπαθούσαν να καταστρέψουν αυτή την ενότητα.

Η Κίνα, εν τω μεταξύ, έχει στρατιωτικοποιήσει μια σειρά από μικρά ακατοίκητα νησιά στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Έχει κατασκευάσει 27 εγκαταστάσεις σε αμφισβητούμενα νησιά της νησιωτικής ομάδας Spratly και Paracel που διεκδικούνται επίσης από άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Βιετνάμ, της Ταϊβάν, των Φιλιππίνων και της Μαλαισίας. Αυτό έχει προκαλέσει μια αναταραχή της ανάπτυξης, καθώς άλλες χώρες της περιοχής έχουν αγωνιστεί για να δημιουργήσουν τη δική τους βάση στην αμφισβητούμενη, αλλά πολύ πλούσια σε πόρους, περιοχή.

Το Πεκίνο διατηρεί επίσης τη διεκδίκησή του για την Ταϊβάν, η οποία λέει ότι είναι αναφαίρετο μέρος της Κίνας το οποίο θέλει να «επιστρέψει».

Αυτοκρατορίες και εθνικά κράτη

Οι περισσότεροι άνθρωποι υπέθεσαν ότι η εποχή της αυτοκρατορίας είχε υποβιβαστεί στον σκουπιδότοπο της ιστορίας. Αλλά αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση μια απλή πρόταση. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, η άνοδος και η πτώση των αυτοκρατοριών είχαν κυριαρχήσει σε μεγάλο μέρος της καταγεγραμμένης ιστορίας. Οι εθνότητες εμφανίστηκαν μόνο στα τέλη του 18ου αιώνα. Και καθώς αυτά τα κράτη ανέβηκαν στο προσκήνιο, πολλά επίσης εμφάνιζαν αυτοκρατορικές κλίσεις.

Έτσι, οι ΗΠΑ, φρέσκες από την αποτίναξη του ζυγού της βρετανικής αυτοκρατορίας, έχασαν λίγο χρόνο για να επεκτείνουν τα σύνορά τους προς τα δυτικά, αποκτώντας - είτε με κατάκτηση είτε από αγορά - μεγάλες εκτάσεις νέων εδαφών σε αυτό που ουσιαστικά μετέτρεψε μια μικρή ομάδα κρατών της ανατολικής ακτής σε μια ηπειρωτική αυτοκρατορία.

Εν τω μεταξύ, άλλα νεόκοπα έθνη-κράτη όπως η Ιταλία και η Γερμανία φιλοδοξούσαν επίσης να αποκτήσουν υπερπόντιες αυτοκρατορίες και συμμετείχαν, με ποικίλη επιτυχία, χτίζοντας αυτό που αποδείχθηκε ότι ήταν σχετικά βραχύβιες αποικιακές αυτοκρατορίες στην Αφρική και αλλού.

Οι περισσότερες παραδοσιακές δυναστικές αυτοκρατορίες, εν τω μεταξύ, άρχισαν να υιοθετούν διάφορες πτυχές του εθνικού-κρατικού μοντέλου, όπως η στράτευση, η νομική ισότητα και η πολιτική συμμετοχή. Οι δεκαετίες που ακολουθούν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο συχνά θεωρούνται από τους ιστορικούς ως μια περίοδος αποαποικιοποίησης από παραδοσιακές αυτοκρατορικές δυνάμεις όπως η Βρετανία και η Γαλλία. Αλλά η μετάβαση από την αυτοκρατορία στα έθνη-κράτη δεν ήταν καθόλου ομαλή. Οι περισσότερες αυτοκρατορικές κυβερνήσεις ήλπιζαν να μετατρέψουν τις αυτοκρατορίες τους σε πιο ισότιμα κοινά, διατηρώντας παράλληλα ένα βαθμό επιρροής.

Αυτό το έκαναν με διάφορους βαθμούς επιτυχίας και συχνά υπό ακραία πίεση, όπως με τη Γαλλία στην Αλγερία και το Βιετνάμ, ή υπό μεγάλη οικονομική πίεση, όπως με τη Βρετανία και την Ινδία. Η πραγματική ηλικία του έθνους-κράτους δεν ξεκίνησε μέχρι τη δεκαετία του 1960.

Η επιστροφή της αυτοκρατορίας;

Σήμερα, ο κόσμος αποτελείται από περίπου 200 ανεξάρτητες χώρες, τα συντριπτικά έθνη-κράτη. Παρ 'όλα αυτά, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι οι αυτοκρατορίες – ή τουλάχιστον οι αυτοκρατορικές τάσεις – δεν έχουν ποτέ εξαφανιστεί εντελώς. Η Γαλλία, για παράδειγμα, παρενέβη συχνά σε πολλές από τις πρώην αποικίες της στην Αφρική. Ωστόσο, αυτές οι στρατιωτικές επεμβάσεις δεν είχαν σκοπό να καταλάβουν μόνιμα νέα εδάφη.

Σήμερα, οι αυτοκρατορικές τάσεις φαίνεται να επανεμφανίζονται σε όλο τον κόσμο. Το παρελθόν, ωστόσο, τείνει να μην επαναλαμβάνεται. Οι μαζικοί πόλεμοι κατάκτησης ή οι προσπάθειες δημιουργίας νέων υπερπόντιων αυτοκρατοριών είναι απίθανοι στο άμεσο μέλλον. Οι περισσότερες αυτοκρατορικές επεκτάσεις αναζητούνται σήμερα κοντά στην πατρίδα.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι ο Πούτιν, ο Xi και ο Trump χρησιμοποιούν όλοι σφοδρή εθνικιστική ρητορική για να δικαιολογήσουν τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια. Ο Πούτιν, όπως είδαμε, ισχυρίζεται το αδιαίρετο της Ουκρανίας και της Ρωσίας και κατηγορεί τους «ναζιστές» που προσπαθούν να στρέψει το αδελφό κράτος της Ρωσίας προς τα δυτικά. Το χρησιμοποίησε ως δικαιολογία για την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Ο Σι, με τη σειρά του, συχνά υποστηρίζει ότι η Κομμουνιστική Κίνα έχει ξεπεράσει επιτέλους τον αιώνα ταπείνωσης, στον οποίο η χώρα ήταν το παιχνίδι των ξένων δυνάμεων. Και οι δύο φαίνεται να λαχταρούν για το περασμένο αυτοκρατορικό μεγαλείο. Η Ρωσική Ομοσπονδία στοχεύει να αναιρέσει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η κομμουνιστική Κίνα κοιτάζει πίσω στην αυτοκρατορία Qing. Είναι ενδιαφέρον ότι υπό τον ολοένα και πιο αυταρχικό ηγέτη της Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία – μια άλλη περιφερειακή δύναμη με αυτοκρατορικές κλίσεις – βρίσκει παρόμοια έμπνευση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η υπόθεση των ΗΠΑ φαίνεται να είναι πιο περίπλοκη, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ παρόμοια. Έτσι, ο Τραμπ υποστηρίζει ότι η Διώρυγα του Παναμά, η οποία διοικείται εδώ και καιρό από τις ΗΠΑ, επιστράφηκε ανόητα στον Παναμά από τον Τζίμι Κάρτερ και ισχυρίζεται ότι τώρα ελέγχεται από την Κίνα. Θα το επιστρέψει, λέει, στις ΗΠΑ.

Ο Τραμπ αναφέρεται επίσης στο «Manifest Destiny» της Αμερικής, την πεποίθηση του 19ου αιώνα ότι οι Αμερικανοί έποικοι ήταν προορισμένοι να επεκταθούν στις ακτές του Ειρηνικού. Αυτές τις μέρες οι φιλοδοξίες του είναι βόρεια και όχι προς τα δυτικά. Ο πρόεδρος θέλει επίσης να φυτέψει τη σημαία των ΗΠΑ στον Άρη, πηγαίνοντας τα αυτοκρατορικά του όνειρα στο διάστημα.

Εάν οι ΗΠΑ ενωθούν με την Κίνα και τη Ρωσία παραβιάζοντας αναγνωρισμένα σύνορα, η διεθνής τάξη που βασίζεται στα δικαιώματα θα μπορούσε να κινδυνεύσει. Τα σημάδια δεν είναι πολύ θετικά. Η λήψη μέτρων για την παράνομη προσάρτηση εδαφών θα μπορούσε να ανατινάξει ολόκληρο το διεθνές οικοδόμημα.