Απογοήτευση, απαισιοδοξία, ευρωκόπωση, καθώς και μια αίσθηση έλλειψης προοπτικών για το μέλλον, επιστρέφουν και πάλι στα Δυτικά Βαλκάνια έπειτα από το πρόσφατο γαλλικό βέτο, που καθυστέρησε και πάλι την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το «ιστορικό λάθος», όπως το χαρακτήρισε ο απερχόμενος πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ, θα έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες  τόσο για τους κατοίκους των δυτικών Βαλκανίων, όσο και για την ίδια την Ευρώπη, που έδειξε αδυναμία, ατολμία και αναβλητικότητα απέναντι στις ιστορικές της ευθύνες.
 
Το «βαλκανικό σύνδρομο»

Απουσία ενός αξιόπιστου κι αισιόδοξου αφηγήματος για το μέλλον των χωρών τους, οι πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων γλιστρούν και πάλι σε μια «μαύρη τρύπα» από την ενέργεια της οποίας ενισχύεται και πάλι ο Ευρωσκεπτικισμός, ο εθνικισμός, ο θρησκευτικός φανατισμός, η μισαλλοδοξία και η ξενοφοβία. Όλα όσα δηλαδή εκμεταλλεύονται οι εθνολαϊκιστές και ακροδεξιοί πολιτικοί για να επιβάλλουν την αυταρχική τους εξουσία, δημιουργώντας έτσι ένα τοξικό και κλειστοφοβικό «καφκικό» περιβάλλον, που προκαλεί ασφυξία ειδικά στους νέους. Ως αντίδραση οι νέοι των Βαλκανίων δραπετεύουν μεταναστεύοντας μαζικά στη Δύση. 
 
Αντίο Βαλκάνια!

 

Αντί να έλθει λοιπόν η Ευρώπη στα Βαλκάνια, τα Βαλκάνια πηγαίνουν στην Ευρώπη. Μεταναστεύουν μαζικά και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, παρά το τέλος των πολέμων, την όποια πολιτική και οικονομική σταθερότητα, και παρά το δέλεαρ της Ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης να πλανάται στον ορίζοντα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat περίπου 230.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι, εγκατέλειψαν τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τις λεγόμενες WB6, μόνο το 2018. Ο μεγαλύτερος αριθμός (62.000) μετανάστευσε από την Αλβανία. Ακολούθησαν η Βοσνία & Ερζεγοβίνη (53.500), η Σερβία (51.000), το Κόσοβο (34.500), η Βόρεια Μακεδονία (24.500) και το Μαυροβούνιο (3.000).
 
Το κόστος της μετανάστευσης για τα φτωχά Βαλκάνια

Κι αυτή η τάση μετανάστευσης αυξάνεται αντί να μειώνεται. Μια έρευνα που έγινε στη Σερβία έδειξε πως το 46% των ανθρώπων ηλικίας 15 έως 29 ετών επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη χώρα χωρίς πρόθεση να επιστρέψουν. Μάλιστα το 27% των ατόμων με ανώτερη εκπαίδευση εξέφρασε την επιθυμία να την εγκαταλείψει μόνιμα. Αυτή η ακατάσχετη ανθρωπορραγία έχει τεράστιο κόστος για τη Σερβία και για τις άλλες χώρες της περιοχής. Σύμφωνα με μια έκθεση του ιδρύματος Westminster που δημοσιεύτηκε το 2019, τέσσερις στους πέντε νέους Σέρβους σκέπτονται σοβαρά τη μετανάστευση. Αυτή η ανθρώπινη εκροή υπολογίζεται πως κοστίζει στην πολύπαθη Σερβία έως 1,2 δισεκατομμύρια Ευρώ ετησίως.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση (2019) της Παγκόσμιας Τράπεζας για τα Δυτικά Βαλκάνια αυτή «η αθρόα μετανάστευση, αν δεν παρεμποδιστεί, θα περιορίσει σοβαρά τις προοπτικές ανάπτυξης και μείωσης της φτώχειας» σε όλη την περιοχή. Πως όμως να αποτραπεί αυτό το μαζικό μεταναστευτικό φαινόμενο, όταν οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, παραμένουν οι φτωχότερες στην Ευρώπη και η σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ακολουθεί απελπιστικά αργούς ρυθμούς;  Όταν οι καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας είναι σπάνιες; Όταν οι πολιτικές ελίτ των χωρών φαίνονται περισσότερο επικεντρωμένες στα προσωπικά οφέλη τους και στα ιδιωτικά επιχειρηματικά συμφέροντα, που τις σπονσοράρουν, παρά στο δημόσιο συμφέρον και στο μέλλον των νέων τους;
 
Μια «τοξική» ατμόσφαιρα

 

Δεν φεύγουν όμως όλοι οι νέοι για καθαρά οικονομικούς λόγους. Πολλοί αναχωρούν λόγω της «τοξικής» ατμόσφαιρας των χωρών τους (αυταρχισμός, διαφθορά, νεποτισμός, ρατσισμός κ.α.) και της έλλειψης προοπτικών. Απογοητευμένοι έπειτα από δεκαετίες κενών υποσχέσεων από τις τοπικές τους ελίτ, αλλά κι από την Ε.Ε., που για τους δικούς της λόγους έχει τις χώρες τους μονίμως «κολλημένες στο προθάλαμό» της.

 

Παρά την απογοήτευση ωστόσο τουλάχιστον τέσσερις στους πέντε πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων λένε ότι η ένταξη των χωρών στην ΕΕ θα ωφελήσει τη χώρα τους. Έπειτα όμως κι από την τελευταία απόρριψη της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονία και της Αλβανίας, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων στα Δυτικά Βαλκάνια πιστεύουν πλέον ότι η χώρα τους δεν θα γίνει ποτέ μέλος της Ε.Ε. με τον Ευρωσκεπτικισμό να έχει επιστρέψει για τα καλά, μαζί με όλο το σχετικό «βαλκανικό σύνδρομο».  Ως αντίδραση οι νέοι αυτών των χωρών επιλέγουν να μεταναστεύσουν στην Ε.Ε.
 
Ο τρόμος των αμείλικτων στατιστικών

Αυτή η μαζική μετανάστευση συντελεί καθοριστικά στη δραματική γήρανση και πληθυσμιακή συρρίκνωση των χωρών της περιοχής. Με βάση τις τρέχουσες προβολές, μέχρι το 2050, η Βουλγαρία θα είναι κατά 38,6% μικρότερη πληθυσμιακά από ό,τι το 1989. Η Σερβία θα έχει 23,8% λιγότερους κατοίκους, η Κροατία 22,4% και η Ρουμανία 30,1%! Η Μολδαβία έχει ήδη χάσει το 33,9% του πληθυσμού της (από τα 4,7 το 1990 έπεσε στα τρία εκατομμύρια περίπου). Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έχει ποσοστό γονιμότητας 1,26, που είναι ένα από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Ακόμη και το Κόσοβο, το οποίο με μέση ηλικία 29 ετών είναι η νεώτερη χώρα στην περιοχή, δεν ξεφεύγει από τη δημογραφική κάμψη. Ο πληθυσμός του Κοσόβου θα μειωθεί κατά 11% ως το 2050, κυρίως λόγω της μετανάστευσης των Αλβανών κατοίκων τους προς την Ευρώπη.

Οι νέοι των Δυτικών Βαλκανίων φεύγουν. Τα ποσοστά γονιμότητας έχουν καταρρεύσει. Οι κοινωνίες γερνούν. Και παρόλο που εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες έχουν περάσει από την περιοχή, λίγοι θέλουν να μείνουν. Οι αγροτικές περιοχές παντού ερημώνονται και μόνο στη Βουλγαρία υπάρχουν περίπου 800 χωριά - φαντάσματα.
 
Υπάρχουν και λίγες εξαιρέσεις...

Κάποιες βαλκανικές πόλεις όμως συνεχίζουν να αυξάνονται, όπως τα Τίρανα, που προσελκύουν 25.000 νέους κατοίκους ετησίως, αν και η Αλβανία στο σύνολό της μειώνεται πληθυσμιακά.

Το Κλουζ στην Τρανσυλβανία της Ρουμανίας είναι επίσης μια πόλη με πληθυσμιακή έκρηξη, στην οποία συρρέουν άνθρωποι από άλλες περιοχές της Ρουμανίας αλλά και από το εξωτερικό. Η επιτυχία της βασίζεται στην οικονομία της γνώσης, στην πληροφορική, στη διασυνδεσιμότητα και στην εξωστρέφεια της. Ωστόσο το Κλουζ αποτελεί την εξαίρεση στον βαλκανικό «κανόνα» της υποανάπτυξης, της τεχνολογικής καθυστέρησης και της πληθυσμιακής εγκατάλειψης. 

Μετριοπαθείς πολιτικοί σε υποχώρηση

Όλο αυτό το δυσοίωνο και τοξικό κλίμα, σε συνδυασμό με την ατολμία της Ε.Ε. να προχωρήσει τη διεύρυνσή της στα Δυτικά Βαλκάνια, παράγει ήδη αρνητικά πολιτικά και γεωπολιτικά αποτελέσματα. Μετριοπαθείς και προοδευτικοί πολιτικοί, όπως ο Ζόραν Ζάεφ, ενδέχεται να χάσουν την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων τους, καθώς αμφισβητείται ο βασικός κορμός της πολιτικής τους, που είναι ο εκδημοκρατισμός και η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μετά το γαλλικό «βέτο» στη διεύρυνση της Ε.Ε. ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ, προσέφυγε σε πρόωρες εκλογές για «να μιλήσει ο λαός για το μέλλον της χώρας». Αυτές οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα εγκυμονούν τον κίνδυνο της επιστροφής των εθνικιστών και των Ευρωσκεπτικιστών του VMRO στην εξουσία στα Σκόπια. Παράλληλα αφήνουν ένα γεωπολιτικό κενό στα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο και θα σπεύσουν να καλύψουν δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία. Έτσι τα Βαλκάνια θα συνεχίσουν να φλερτάρουν με την αστάθεια και να παραμένουν η «αχίλλειος πτέρνα» της Ευρώπης.
 https://tvxs.gr