Ένα από τα γοητευτικότερα μυστήρια της ελληνικής αρχαιολογίας είναι οι πόλεις που καλύφθηκαν από μετασεισμικά τσουνάμι: η Ελίκη στην Πελοπόννησο και η Ατλαντίδα, που εξαφανίστηκαν ολοσχερώς ― η Ποτίδαια, επίσης, που έτσι γλύτωσε από τους Πέρσες. Οι έρευνες συνεχίζονται ως σήμερα.

 

 

 

 

 

ΜΙΑ ΝΥΧΤΑ πριν από σχεδόν 2.500 χρόνια, οι κάτοικοι της Ελίκης, μιας πόλης στη βόρεια Πελοπόννησο, είχαν μαζευτεί στα σπίτια τους. Ίσως να ξεκουράζονταν με ένα ποτήρι αραιωμένου κρασιού στο χέρι ή να κοιμόντουσαν ήδη, έχοντας περάσει τη μέρα τους για δουλειές στην πολυσύχναστη πόλη. Κάποιοι θα είπαν πάει σίγουρα στην αγορά, να πουλήσουν ή να αγοράσουν προϊόντα από τους κοντινούς αγρούς ή να διαλέξουν αγαθά μεταφερμένα εδώ από αγορές ξένες. Κάποιοι μπορεί να  επισκέφθηκαν τον περίφημο ναό του Ποσειδώνα,  ή να είχαν προπονηθεί στο γυμναστήριο. Άλλοι ίσως ασχολήθηκαν με τις καθημερινές υποθέσεις της πόλης, τα αστικά και πολιτικά ζητήματα της Ελίκης. Αυτή η νύχτα, όμως, θα ήταν η τελευταία τους.

 

Καθώς κοιμόντουσαν, ένας τρομερός σεισμός έπληξε την περιοχή, γκρεμίζοντας τα κτίρια και σκοτώνοντας τους κατοίκους. Μετά, μια νέα συμφορά επακολούθησε: ένα πελώριο υδάτινο κύμα θα σκέπαζε ολόκληρη την πόλη. Οι κάτοικοι εξαφανίστηκαν όλοι ανεξαιρέτως από προσώπου γής . Μια ομάδα διάσωσης 2.000 ανδρών που κατέφτασε από γειτονικές πόλεις δεν βρήκε ούτε ένα νεκρό σώμα. Η κοντινή πόλη Boύρα θα είχε εξαφανιστεί επίσης από τον χάρτη.

 

Καθώς κοιμόντουσαν, ένας τρομερός σεισμός έπληξε την περιοχή, γκρεμίζοντας τα κτίρια και σκοτώνοντας τους κατοίκους. Μετά, μια νέα συμφορά επακολούθησε: ένα πελώριο υδάτινο κύμα θα σκέπαζε ολόκληρη την πόλη. Οι κάτοικοι εξαφανίστηκαν όλοι ανεξαιρέτως από προσώπου γής . Μια ομάδα διάσωσης 2.000 ανδρών που κατέφτασε από γειτονικές πόλεις δεν βρήκε ούτε ένα νεκρό σώμα.

 

Η ιστορία της καταστροφής της κλασικής Ελίκης το 373 π.Χ. διαδόθηκε από στόμα σε στόμα σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Ήταν ακόμη νωπή στη μνήμη, όταν ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) έγραψε γι' αυτήν στα Μετεωρολογικά του, ένα βιβλίο σχετικό όχι μόνο για την ατμόσφαιρα και τα καιρικά φαινόμενα, αλλά και γενικότερα για αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε γεωλογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένων των σεισμών και των τσουνάμι. Η Ελίκη μνημονεύτηκε και συζητήθηκε για αιώνες από Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς. Αλλά καθώς οι αιώνες περνούσαν και η ακρογιαλιά μετατοπιζόταν, η τοποθεσία της κάποτε μεγάλης πόλης λησμονήθηκε. Η αναζήτηση αυτής της πόλης γοητεύει τώρα ξανά τους σύγχρονους αρχαιολόγους, για πάνω από 50 χρόνια.

 

Η έρευνα τού τι συνέβη στην Ελίκη απαιτεί την εξέταση ποικίλων στοιχείων―  αρχαίων κειμένων, αρχαιολογικών ευρημάτων και γεωλογικών μελετών. Αυτή η έρευνα μας βοηθά να μάθουμε πώς έγινε εκείνη η μοιραία καταστροφή, αλλά επίσης μας βοηθά να ανακαλύψουμε τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αντιλαμβανόντουσαν την λειτουργία του κόσμου.

 

 

 

Η Ελλάδα είναι συνηθισμένη σε σεισμούς- είναι ένα από τα πλέον σεισμογενή μέρη της Ευρώπης. Τα τελευταία 10 χρόνια έχουν σημειωθεί οκτώ σεισμοί μεγέθους άνω των 6 ρίχτερ. Ο σεισμός της Αθήνας το 1999 σκότωσε 143 άτομα (μέγεθος 6 R) ενώ ο σεισμός των Ιονίων το 1953 σκότωσε 476 άτομα (μέγεθος 7,2 R). Από το 1950, 22 σεισμοί στην Ελλάδα έχουν επίσης προκαλέσει τσουνάμι. Στις 30 Οκτωβρίου 2020, σημειώθηκε σεισμός μεγέθους 7 βαθμών και παλλοιροϊκό κύμα έπληξε το νησί της Σάμου και τις τουρκικές ακτές. Στη Σάμο, το τσουνάμι έσκασε στη στεριά έχοντας ύψος 1,8 μέτρα. Το 1956, ένα τσουνάμι έπληξε το νησί της Αμοργού, με ύψος που έφτασε τα 25 μέτρα.

 

Τον 21ο αιώνα, η κατανόηση αυτών των φαινομένων βασίζεται σε μια ασφαλή επιστημονική θεώρηση μετά από έναν αιώνα γεωλογικών ερευνών. Η θεωρία του Alfred Wegener για την μετατόπιση των ηπείρων, που διατυπώθηκε το 1912, οδήγησε τελικά στην  θεωρία της τεκτονικής των πλακών, σύμφωνα με την οποία η επιφάνεια της Γης βρίσκεται σε κίνηση. Η θεωρία επιβεβαιώθηκε μέσω της παρατήρησης και της χαρτογράφησης των πυθμένων των ωκεανών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδίως με τη δημοσίευση του χάρτη Tharp-Heezen του Ατλαντικού το 1977. Γνωρίζουμε ότι οι σεισμοί προκαλούνται από την κατολίσθηση στα σεισμικά ρήγματα― τις περιοχές όπου συναντώνται οι τεκτονικές πλάκες της Γης. Όταν αυτό συμβαίνει υποθαλάσσια, η κίνηση προκαλεί εκτοπισμό του νερού, που έχει ως αποτέλεσμα το τσουνάμι. Η κατολίσθηση, είτε πάνω είτε κάτω από το νερό, είναι ένας επιπλέον μηχανισμός που δημιουργεί τσουνάμι και αποτελεί συνηθισμένο επακόλουθο των σεισμών. Το τσουνάμι της Αμοργού προκλήθηκε τόσο από τη μετατόπιση του πυθμένα της θάλασσας όσο και από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις.

 

 

 

 

Ίσως η πρώτη περιγραφή ενός τσουνάμι προέρχεται από την Ιλιάδα του Ομήρου,  το 700 π.Χ. περίπου. Ο Όμηρος μας λέει ότι οι Έλληνες είχαν χτίσει ένα πανίσχυρο τείχος για να προστατεύσουν τα πλοία τους, τα οποία είχαν τραβηχτεί στην παραλία της Τροίας. Μετά από 10 χρόνια πολιορκίας, ο Έκτορας, ήρωας των Τρώων, σκοτώθηκε και η Τροία λεηλατήθηκε. Οι Έλληνες, νικητές, επιβιβάστηκαν στα πλοία τους και έφυγαν. Τότε ο Δίας, ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας αποφάσισαν να σβήσουν όλα τα ίχνη του ελληνικού τείχους - ο Απόλλωνας έστρεψε τα ποτάμια εναντίον του, ο Δίας έφερε ακατάπαυστη βροχή, και ο Ποσειδώνας, «ο κοσμοσείστης», κρατώντας την τρίαινά του στα χέρια σκόρπισε πάνω στα κύματα ολόκληρο το τείχος,  που οι Αχαιοί είχαν ορθώσει με κόπο, και τα έκανε όλα λεία των ρευμάτων του Ελλήσποντου, «και κάλυψε πάλι τη μεγάλη ακτή με άμμο, όταν σαρώθηκε το τείχος». Τι προκάλεσε αυτόν τον θεϊκό αποκαθαρμό του τόπου; Σύμφωνα με το έπος, όταν οι Έλληνες έχτισαν το τείχος, δεν είχαν κάνει τις δέουσες θυσίες στους θεούς - και, μολονότι το τείχος άντεξε κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι θεοί τελικά το αφάνισαν.

 

 

 

Ένας άλλος αρχαίος ελληνικός μύθος, που καταγράφηκε σε μια συλλογή ιστοριών που ονομάζεται «Βιβλιοθήκη» της Ελληνικής Μυθολογίας και αποδίδεται στον Απολλόδωρο του 2ου αιώνα π.Χ., αναφέρεται επίσης σε μια καταστροφή φερμένη από τη θάλασσα.

Η  διάσωση της Ανδρομέδας απεικονίζεται σε ένα κορινθιακό αγγείο του 6ου αιώνα π.Χ στο μουσείο Altes του Βερολίνου

Στην ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας, ο Περσέας, "φτάνοντας στην Αιθιοπία, η οποία κυβερνιόταν από τον Κηφέα ... βρήκε την κόρη του βασιλιά Ανδρομέδα έτοιμη να την καταπιεί ένα θαλάσσιο τέρας- γιατί η Κασσιόπεια, η σύζυγος του Κηφέα, είχε ισχυριστεί ότι ανταγωνιζόταν σε ομορφιά τις Νηρηίδες ... Οι Νηρηίδες εξοργίστηκαν από αυτό, και ο Ποσειδώνας, που συμμεριζόταν την οργή τους, προκάλεσε κατακλυσμό κι έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας για σωφρονισμό ..." Η ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας ήταν αρχαία και δημοφιλής- η διάσωση της Ανδρομέδας απεικονίζεται σε ένα κορινθιακό αγγείο του 6ου αιώνα π.Χ. και επισης και σε μια πομπηιανή τοιχογραφία, αιώνες αργότερα.

 

 

 

Ο φιλόσοφος Δημόκριτος (περ. 420 π.Χ.) υποστήριξε, σύμφωνα με τον Σέξτο τον Εμπειρικό, ότι οι θεοί είχαν δημιουργηθεί στην αρχαιότητα επειδή «οι άνθρωποι φοβόντουσαν τα ουράνια φαινόμενα, όπως οι κεραυνοί και οι αστραπές, και φαντάζονταν ότι οι θεοί ήταν υπεύθυνοι γι' αυτά τα πράγματα» - και για τους Έλληνες γενικά, ότι «ολόκληρη η ... αντίληψη του κόσμου επηρεάστηκε από θρησκευτικές ιδέες». Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι σεισμοί, οι πλημμύρες και τα καταστροφικά κύματα εξηγούνταν ως θεϊκή δράση και απόρροια της σχέσης των θεών με τους ανθρώπους. Η σύνδεση μεταξύ των σεισμών και της θάλασσας γίνεται σαφής όταν σκεφτεί κανείς το θεό της θάλασσας, τον Ποσειδώνα. Ο Ποσειδώνας λατρευόταν τουλάχιστον από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (περ. 1600-1200 π.Χ.) έως τις μεταγενέστερες ημέρες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας - πάνω δηλαδή από 1.500 χρόνια.

 

 

 

 

 

Αυτό που περιγράφει ο Ηρόδοτος είναι βεβαίως ένα τσουνάμι: η θάλασσα υποχώρησε, αποκαλύπτοντας το έδαφος, και στη συνέχεια πλημμύρισε ξανά πολύ ψηλότερα από το συνηθισμένο, πνίγοντας όσους βρίσκονταν εκεί, επι τόπου. Πρόσφατα, μια ομάδα ερευνητών που μελετά τον τόπο κοντά στην αρχαία Ποτίδαια βρήκε απτά στοιχεία για το τσουνάμι αναλύοντας εργαστηριακά στοιχεία ύλης που προέρχονται από την περιοχή―  κεραμικά και θαλάσσια όστρακα που πιθανόν ξεβράστηκαν στην ενδοχώρα από το μεγάλο κύμα.

 

Στα τέλη του 5ου αιώνα, ο  Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, στον οποίο συμμετείχε ως στρατηγός με το μέρος της Αθήνας. Στο τρίτο βιβλίο του, μας διηγείται την ιστορία του πελοποννησιακού στρατεύματος που επιχειρεί να εισβάλει στην Αττική το 426 π.Χ., αλλά υποχωρεί  εξαιτίας μιας σειράς σεισμών. Χρόνια νωρίτερα, το 464 π.Χ., η τάξη των Σπαρτιατών δούλων, οι Είλωτες, είχαν εκμεταλλευτεί την ευκαιρεία να στασιάσουν, όταν ένας ισχυρός σεισμός έπληξε τη Σπάρτη. Και αυτή τη φορά, οι σεισμοί συνοδεύτηκαν από τσουνάμι σε τουλάχιστον δύο μέρη της Ελλάδας, τα οποία περιγράφει ο Θουκυδίδης:

 

 

 

 

 

 

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (περ. 80-20 π.Χ.) περιγράφει πως ένας σεισμός έπληξε νύχτα την Πελοπόννησο  και σκότωσε πολλούς ανθρώπους, ιδίως στην Ελίκη και τη Βούρα. Οι επιζώντες αντιμετώπισαν έναν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, όταν "η θάλασσα ανασηκώθηκε σε τεράστιο ύψος και ένα κύμα που ορθώθηκε ακόμη πιο ψηλά παρέσυρε και αφάνισε όλους τους κατοίκους και τους τόπους τους". Τόνισε την τεράστια κλίμακα αυτών των δύο φυσικών καταστροφών, γράφοντας ότι "ποτέ στις προηγούμενες περιόδους δεν είχαν συμβεί τέτοιες καταστροφές στις ελληνικές πόλεις, ούτε είχαν εξαφανιστεί  πόλεις ολάκερες μαζί με τους κατοίκους τους ως αποτέλεσμα κάποιας θεϊκής δύναμης που προκάλεσε καταστροφή και ερήμωση στην ανθρωπότητα". Αυτό είχε συμβεί τρεις αιώνες πριν από τη δική του εποχή.

 

Ο Έλληνας γεωγράφος Στράβων (64 π.Χ.-23 μ.Χ.) διέσωσε μερικά αποσπάσματα από δύο παλαιότερες πηγές σχετικά με την καταστροφή. Αναφέρει τον σύγχρονό του Ηρακλείδη να λέει ότι "ο κατακλυσμός έγινε μια νύχτα στα δικά του χρόνια και, παρόλο που η πόλη απείχε 12 στάδια από τη θάλασσα, ολόκληρη αυτή η περιοχή μαζί κι η πόλη κρύφτηκαν δια παντός από τα μάτια των ανθρώπων". Ο Ηρακλείδης  πρόσθεσε ότι οι 2.000 άνδρες που έστειλαν οι άλλοι Αχαιοί για να βοηθήσουν, δεν μπόρεσαν να ανασύρουν κανένα πτώμα από την Ελίκη. Και ο Ερατοσθένης περιέγραψε πώς "είδε ο ίδιος τον τόπο, και ότι οι περατάρηδες λένε ότι υπήρχε εκεί στητός ένας  Ποσειδώνας χάλκινος στο στενό, κρατώντας στο χέρι του έναν ιπποκάμπο, ένα αλογάκι της Παναγιάς, που ήταν επικίνδυνο σε όσους τόλμαγαν να ψαρέψουν με δίχτυα".

 

Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο  Παυσανίας διηγήθηκε επίσης την ιστορία της Ελίκης. Σύμφωνα και με αυτόν, ένας σεισμός και ένα γιγαντιαίο κύμα κατάπιανε την πόλη, τα κτίρια και τους κατοίκους της. Η πόλη βυθίστηκε τόσο βαθιά που μόνο οι κορυφές των δέντρων στο ιερό άλσος του Ποσειδώνα ήταν ορατές. Ανέφερε ότι στην εποχή του δεν έμεινε τίποτα να φαίνεται από την πόλη στη στεριά, αλλά ότι κάποια απομεινάρια ήταν ακόμη ορατά κάτω από το νερό. Αργότερα, ο Έλληνας στρατιωτικός συγγραφέας Αελιανός (περ. 175-235 μ.Χ.) πρόσθεσε μια ακόμη λεπτομέρεια― ότι πέντε ημέρες πριν από τον σεισμό "όλα τα ποντίκια και τα κουνάβια και τα φίδια και οι σαρανταποδαρούσες και τα σκαθάρια και κάθε άλλο πλάσμα αυτού του είδους  έφυγαν απ΄την πόλη, κοπαδιαστά, από τον δρόμο που οδηγεί στην Κερύνεια". Οι κάτοικοι της Ελίκης σάστισαν, αλλά δεν ξέρανε τι εξήγηση να δώσουν, γιατί φεύγουν τα ζώα (ο Αελιανός πίστευε ότι τα ποντίκια και οι κουνάβια φεύγουν πριν καταρεύσει ένα κτίριο). Μας λέει επίσης ότι 10 πλοία της Σπάρτης που ήταν αγκυροβολημένα στην Ελίκη καταστράφηκαν κι αυτά.

 

 

 

 

Το 1988, τα μέλη  του Helike Project, αφού δεν βρήκαν τίποτα κάτω από τη θάλασσα, άρχισαν να κάνουν γεωτρήσεις στην πεδιάδα μεταξύ του Σελινούντα και του Κερυνίτη. Ανάμεσα στο 1991 και  το 2002, διενήργησαν 99 γεωτρήσεις σε μέσο βάθος 16 μέτρων. Σε εννέα τοποθεσίες, ακολούθησαν ανασκαφές. Αυτή τη φορά, η ομάδα βρήκε υλικό της κλασικής περιόδου - κεραμικά, τοίχους, κεραμίδια στέγης και νομίσματα. Βρέθηκαν ίχνη θαλάσσιας μικροπανίδας και ένα εδάφη από χαλίκια  που κάλλιστα θα μπορούσαν να έχουν αποτεθεί εκεί από ένα γιγαντιαίο κύμα. Είχε βρεθεί η Ελίκη - ή τουλάχιστον κάποια μικροσκοπικά της τμήματα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η περιοχή όπου βρισκόταν η Ελίκη είναι ευεπίφορη σε αλλαγές ως προς τη σύσταση του εδάφους. Το ρήγμα της Ελίκης χωρίζει στα δύο τα βουνά:  σε ένα γεωλογικό μπλοκ στα νότια από τη μια μεριά και το δέλτα στα βόρεια από την άλλη. Οι σεισμοί έχουν ως αποτέλεσμα την ανύψωση των βουνών και την καθίζηση του δέλτα. Ένας ντόπιος είχε πει στον Μαρινάτο για έναν αμπελώνα που αρχικά βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα, αλλά λίγα χρόνια αργότερα βρέθηκε 90 μέτρα στην ενδοχώρα. Είναι πιθανό το νότιο τμήμα του τόπου να πιέστηκε προς τα κάτω και το βόρειο τμήμα, η ακτογραμμή, να πιέστηκε προς τα πάνω. Ταυτόχρονα, οι ποταμοί Σελινούντας και Κερυνίτης έχουν κατά καιρούς διαφοροποιήσει την κοίτη τους - φουσκώνουν και προκαλούν πλημμύρες, αφήνοντας πίσω της ολοένα νέα ιλύ. Οι σεισμοί μπορούν επίσης να προκαλέσουν καθίζηση του εδάφους, κι έτσι κομμάτια της περιοχής να εξαφανιστούν. Είναι πιθανόν ένας συνδυασμός σεισμών και τσουνάμι, ανύψωσης, καθίζησης και ρευστοποίησης του εδάφους να κατέστρεψε και στη συνέχεια να "κατάπιε" την πόλη. Οι μεταγενέστερες αλλαγές στο τοπίο την έθαψαν έκτοτε περισσότερο. Ωστόσο, σίγουρες ενδείξεις ότι το έδαφος σκεπάστηκα από ένα μεγάλο τσουνάμι ακόμη δεν υπάρχουν.

 

 

 

Τα φιλοσοφικά έργα του Πλάτωνα, ο Τίμαιος και ο Κριτίας, θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Πρόκειται για τους διαλόγους που αφηγούνται τον μύθο της Ατλαντίδας, ο οποίος είναι εν μέρει ουτοπική φαντασίωση κι εν μέρει πολιτική αλληγορία. Η ιστορία της πτώσης των φανταστικών Ατλάντων είχε σκοπό να λειτουργήσει για παραδειγματισμό: οι Αθηναίοι θα έπρεπε να θυμούνται τις αρετές και τις επιτυχίες του παρελθόντος και να προσέχουν να μην γίνουν υπερβολικά αλαζόνες και πολεμοχαρείς. Ο Πλάτωνας έγραψε ότι:

 

 

 

 

 

Αλλά αυτό που συχνά ξεχνιέται όταν μνημονεύεται ο Τίμαιος είναι ότι αναφέρει επίσης ότι τους ενάρετους Αθηναίους στρατιώτες, οι οποίοι μόλις είχαν νικήσει τους επεκτατικούς, φιλοπόλεμους 'Ατλαντες, «άνοιξε η γη και τους κατάπιε» την ίδια στιγμή που βυθίστηκε το νησί― πράγμα δυσεξήγητο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένας καλός θάνατος αποτελεί θεϊκή ανταμοιβή; Πάντως η αναφορά του Πλάτωνα για τους στρατιώτες που καταπίνονται από θάλασσα και γή,  θυμίζει μεν την ιστορία της Ελίκης, αλλά δεν ενέχει την ισχύ της μαρτυρίας. Το όνομα Ατλαντίδα θα μπορούσε να προέρχεται επίσης από το Αταλαντονήσι, που λέγαμε παραπάνω, το οποίο επίσης χτυπήθηκε από ένα μεγάλο κύμα. Αυτά τα  γεγονότα πιθανόν αποτέλεσαν τροφή για τον Πλάτωνα, πολύ περισσότερο από την μακρινή ανάμνηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας, πάνω από μια χιλιετία πριν.

 

 

 

Αρκετές πηγές ισχυρίζονται ότι οι πολίτες της Ελίκης προκάλεσαν οι ίδιοι καταστροφή τους, επειδή εμπόδισαν μια ομάδα συμμάχων τους από την Ιωνία να λατρέψουν τον Ποσειδώνα στο ιερό της πόλης. Ο Παυσανίας εξηγεί πώς "η οργή του Ποσειδώνα ενέσκηψε χωρίς την παραμικρή αναβολή". Δύο αποδείξεις ότι ο Ποσειδώνας ήταν υπεύθυνος, σημείωσε και ο Διόδωρος: "Πρώτον, είναι σαφές ότι  ο θεός αυτός κυβερνά πλημμύρες και σεισμούς, και δεύτερον είναι πίστη παλιά  ότι η Πελοπόννησος είναι η κατοικία του Ποσειδώνα".

 

Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος (43 π.Χ.-17 μ.Χ.) ενσωμάτωσε τις θεωρίες του Πυθαγόρα (περ. 570-495 π.Χ.) για τις αλλαγές του κόσμου στις Μεταμορφώσεις του:  

 

 

 

 

 

 

 

Ο Αριστοτέλης διαφώνησε με όλες αυτές τις θεωρίες, υποδεικνύοντας ότι οι ιδέες του Αναξιμένη δεν ταίριαζαν με τα υπάρχοντα στοιχεία για το πού και πότε συνέβαιναν σεισμοί. Ο Αριστοτέλης επιχείρησε τη δική του εξήγηση για τους σεισμούς και τα τσουνάμι: τον άνεμο. Για να αποδείξει τη θεωρία του στηρίχθηκε στην ύπαρξη υπόγειων βουητών στα μέρη που συνέβαιναν σεισμοί, στη διόγκωση και διάρρηξη της γης και στο ξέσπασμα των ανέμων. Τα τσουνάμι, υποστήριξε, προκαλούνταν από:

 

 

Για τον Αριστοτέλη, ο άνεμος ήταν η βασική αιτία της καταστροφής της Ελίκης. Οι σεισμοί και τα τσουνάμι ήταν γι' αυτόν απόρροια φυσικών διεργασιών και δεν τα προκαλούσαν (τουλάχιστον άμεσα) οι θεοί. Την εξήγησή του εγκολπώθηκε και ο Ρωμαίος φιλόσοφος και ποιητής Λουκρήτιος (περίπου 100-50 π.Χ.) στο έργο του Περί Φύσεως.

 

Ο Διόδωρος και ο Στράβων επισημαίνουν το ζωηρό ενδιαφέρον των ανθρώπων της αρχαιότητας για την κατανόηση των σεισμών και των τσουνάμι, ενώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και άλλες πηγές στη συζήτησή μας, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Σενέκας. Ορισμένοι μελετητές συνέταξαν ακόμη και καταλόγους των σεισμών στην αρχαία Ελλάδα, όπως αυτός του Δημητρίου του Καλλάτη (3ος αιώνας π.Χ.), που αναφέρεται και από τον Στράβωνα. Δυστυχώς, δεν έχουν διασωθεί―  θα αποτελούσαν σημαντικές πηγές για τους σεισμούς στην αρχαιότητα. Ο ονειροκρίτης Αρτεμίδωρος (περίπου το 200 μ.Χ.) μας λέει ότι το κούνημα της γης στα όνειρά σου, σήμαινε το κούνημα της ζωής ενός ανθρώπου: όσο πιο έντονος ήταν ο τρόμος, τόσο χειρότερο ήταν το προμήνυμα, αν και για τους οφειλέτες ή τους μετανάστες θα μπορούσαν να είναι θετικά σημάδια απελευθέρωσης από δύσκολες καταστάσεις.

 

 

 

 

 

Το ντοκιμαντέρ του BBC για την αρχαία Ελίκη

 

Πηγή