Loading...

Κατηγορίες

Τετάρτη 02 Δεκ 2020
Δημήτρης Θεοχάρης: ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές του προκεραμικού και μεσολιθικού πολιτισμού της Θεσσαλίας
Κλίκ για μεγέθυνση

 

 

 

Ο Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης ή Δημήτρης Θεοχάρης (Αθήνα, 1919 – Θεσσαλονίκη, 2 Δεκεμβρίου 1977) ήταν αρχαιολόγος, που γεννήθηκε από γονείς με καταγωγή από την Σκύρο. Ήταν επίσης, προϊστοριολόγος, καθηγητής πανεπιστημίου και ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές του προκεραμικού και μεσολιθικού πολιτισμού της Θεσσαλίας.

«Ως το τέλος της ζωής του ένιωθε βαθιές τις ρίζες του στο νησί εκείνο του Αιγαίου», από το οποίο καταγόταν επίσης ο γνωστός αρχαιολόγος και κάπως μακρινός συγγενής του Γιάννης Παπαδημητρίου».

Εκεί έμαθε και τα πρώτα του γράμματα και ήρθε σε επαφή με τον αρχαίο κόσμο, αφού ο πατέρας του Ρήγας Θεοχάρης, εκτός από φιλόλογος γυμνασιάρχης άσκησε και το έργο του έκτακτου επιμελητή αρχαιοτήτων. Ο Δημήτρης Θεοχάρης, αφού ολοκλήρωσε τη μέση εκπαίδευση στο Γ’ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1940, λόγω στράτευσης, διέκοψε τις σπουδές του, τις οποίες ολοκλήρωσε μετά την Απελευθέρωση. Το 1948 πήρε το πτυχίο της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας.

Το 1958, μετά το γάμο του με την επίσης αρχαιολόγο Μαρία Παπαδοπούλου ή Μαρία Δ. Θεοχάρη, που έκτοτε θα αποτελεί και τη βασική του συνεργάτιδα στην έρευνα της προϊστορικής Θεσσαλίας, μετεκπαιδεύεται για δυο χρόνια στη Χαϊδελβέργη στη Γερμανία, ως υπότροφος, του Πανεπιστημίου Χούμπολτ [Humboldt-Universität zu Berlin], στο Παρίσι ως μέλος της Γαλλικής Εταιρίας Προϊστορίας [Société Préhistorique Française] και στο Cambridge. Το 1968 αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με την διατριβή του «Η Αυγή της Θεσσαλικής Προϊστορίας». Στο ίδιο Πανεπιστήμιο εξελέγη μόνιμος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής (έκτακτος αυτοτελής έδρα της Γενικής Ιστορίας της Τέχνης, του Τμήματος Αρχιτεκτόνων) και το 1975 έγινε τακτικός καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης.

Σταδιοδρομία – δραστηριότητες

Εργάστηκε (1948-1950) στις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς, της Βραυρώνος και του Αγίου Κοσμά, ως βοηθός του Γιάννη Τραυλού, του Γιάννη Παπαδημητρίου και του Γεώργιου Μυλωνά που τον χρησιμοποίησε και για τη ταξινόμηση του αρχαιολογικού υλικού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας. Το 1950, πρωτεύοντας στο σχετικό διαγωνισμό, εισήλθε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και υπηρέτησε ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Αττική (1950-1954), στην Εύβοια (1955) και στη Θεσσαλία (1956-1961), όπου συνέχισε να υπηρετεί, πλέον ως έφορος μέχρι το 1973. Υπηρέτησε συνολικά για 24 ολόκληρα χρόνια την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ο Δημήτρης Θεοχάρης θα χαρακτηρίσει την περίοδο μεταξύ 1951 και 1954, ως «περίοδο μαθητείας του στην ανασκαφική τέχνη και προβληματική», κατά την οποία είχε τη τύχη να εργαστεί δίπλα στους μεγάλους δασκάλους της προϊστορικής αρχαιολογίας Καρλ Μπλέγκεν [Carl Blegen] και Άλαν Γουέις [Alan Wace], στις ανασκαφές της Πύλου και των Μυκηνών. Διατέλεσε ή συμμετείχε στη δημιουργία πολλών σωματείων, όπως η Φιλάρχαιος Εταιρεία Βόλο (ιδρυτής και μόνιμος γενικός γραμματέας) και η Φιλάρχαιος Εταιρεία Τρίκκης. Μαζί με τον ιστορικό Νίκο Παπαχατζή ίδρυσε και διηύθυνε το επιστημονικό περιοδικό «Θεσσαλία» (1958-1966) με έδρα το Βόλο, καθώς και το «Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών» (Βόλος, 1972, ιδρυτής και συν-διευθυντής για ένα περίπου χρόνο). Ήταν επίσης ισόβιος εταίρος στην Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, τακτικό μέλος στο Γρμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Βερολίνου, μέλος στη Γαλλική Εταιρεία Προϊστορίας, στη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία και στην Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών.

Ανασκαφικό έργο

Από το 1943, όντας φοιτητής, όταν ανακάλυψε το νεολιθικό οικισμό της Σκύρου, ασχολήθηκε συστηματικά με την ελληνική προϊστορία. Η δραστηριότητά του, ερευνητική και ανασκαφική χωρίζεται σε δύο κυρίως χωρογραφικές ενότητες: (α.) Η ενότητα που περιλαμβάνει κυρίως ανασκαφές σε Αττική, Εύβοια και Σκύρο και (β.) η ενότητα που περιλαμβάνει κυρίως τη Θεσσαλία, αλλά και του βορειότερου χώρου.

Ανασκαφές σε Αττική, Εύβοια και Σκύρο

Από το 1949 ως το 1955 ο Δημήτρης Θεοχάρης ερεύνησε την προϊστορία της Αττικής και της Εύβοιας. Επεσήμανε σημαντικό αριθμό νέων προϊστορικών θέσεων, στην Αττική (Ραφήνα, Νέα Μάκρη, Βραυρώνα, Πόρτο Ράφτη, Παλιά Κοκκινιά κ.α.) Στη Ραφήνα αποκαλύφθηκαν λείψανα πρωτοελλαδικού οικισμού και χαλκουργείο της ίδια χρονικής περιόδου. Στο Ασκηταριό οχυρωμένος πρωτοελλαδικός οικισμός και στη Νέα Μάκρη εκτεταμένος νεολιθικός οικισμός με ιδιόμορφη εμπίεστη μελανή κεραμική.

  • Στο σύντομο διάστημα που υπηρέτησε στην Εύβοια (1955) επισήμανε προϊστορικά λείψανα από τους Ωρεούς ως την Κάρυστο. Από αυτά σπουδαιότερη είναι η ανακάλυψη του πρωτοελλαδικού οικισμού της Μάνικας και του νεολιθικού οικισμού της Βάρκας Ψαχνών.
  • Στη Σκύρο εκτός από τη ανιχνευτική έρευνα του 1943, ανάσκαψε επίσης το 1958 νεολιθικό στρώμα του οικισμού στη θέση του “Παπά το Χούμα” και στη δημοσίευση αυτής της έρευνας τοποθετεί τη πρώιμη κεραμική της Σκύρου στην αρχαιότερη νεολιθική της Θεσσαλίας.
  • Έγιναν επίσης μικρές ερευνητικές προσπάθειες για τη νεολιθική της Πελοποννήσου με ανασκαφή στο Σπήλαιο του Νέστορα (Αρχαία Πύλος) μαζί με τον Καναδό αρχαιολόγο Ουίλιαμ Άντριου Μακντόναλντ [William Andrew McDonald] και σε άλλες νεολιθικές θέσεις στην παραλία της Πύλου, επίσης για νεολιθικά ευρήματα σε σπήλαιο της Χώρας Μεσσηνίας μαζί με τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο και τον Καρλ Μπλέγκεν και για νεολιθικά ευρήματα στις Μυκήνες. Επίσης στα Βούρβουρα της Κυνουρίας με τον Κωνσταντίνο Ρωμαίο.
  • Μεταξύ του 1969 και 1970 ερεύνησε αξιόλογα λείψανα της πρωτοελλαδικής και της υστεροελλαδικής εποχής στις Σπέτσες (ακρωτήριο της Αγίας Μαρίνας) και διατύπωσε την εκτίμηση της καίριας γεωγραφικής θέσης των Σπετσών ως σταθμού διαμετακομιστικού εμπορίου προς την Αργολίδα, κατά την περίοδο της χαλκοκρατίας.

Ανασκαφές σε Θεσσαλία και Βόρεια Ελλάδα

Στη περιοχή της Θεσσαλίας, που αποτέλεσε και το κυριότερο ερευνητικό πεδίο του Δημήτρη Θεοχάρη, ανασκάφηκαν πάνω από 60 αρχαιολογικές θέσεις, που χρονολογούνται από την παλαιολιθική ως και τη παλαιοχριστιανική εποχή. Κύριος στόχος ήταν η θεσσαλική προϊστορία, αλλά υπήρξαν και εξαιρέσεις, όπως το Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στη Φίλια Καρδίτσας, του Ασκληπιείου στα Τρίκαλα, του αρχαίου Θεάτρου, της Αγοράς, του μακεδονικού ανακτόρου και ιερού στη Δημητριάδα, του νεκροταφείου στο Ομολόγιον, κ.α.

  • Κορυφαίο έργο του υπήρξε η ανασκαφή στο Σέσκλο. Συνεχίζοντας το πρόδρομο έργο του Χρήστου Τσούντα ολοκλήρωσε την ανασκαφή στην Ακρόπολη του Σέσκλου (1962-1968), αποσαφήνισε τη στρωματογραφία και αποκάλυψε την αφετηριακή φάση του παραγωγικού σταδίου, την προκεραμική νεολιθική, που ο φίλος και συνεργάτης του Βλαδίμηρος Μίλοτζιτς [Vladimir Milojcic] είχε ήδη επισημάνει στην Άργισσα. Κατά τη δεύτερη ανασκαφική περίοδο (1971-1977) στο Σέσκλο ανασκάφηκε εν μέρει ένας τεράστιος νεολιθικός οικισμός, πολεοδομικά οργανωμένος, που απλώνεται σε έκταση σχεδόν 100 στρεμμάτων γύρω από την ακρόπολη.
  • Το 1956 στη πρώτη περίοδο της ανασκαφής στην Ιωλκό ταυτίζει τη θέση του μυκηναϊκού Ανακτόρου επισημαίνοντας τα λείψανα τριών διαδοχικών φάσεων με μεσοελλαδική και πρωτοελλαδική κεραμική στα βαθύτερα στρώματα. Ανάσκαψε επίσης το 1966, στη γειτονική Νήλεια (Πευκάκια ή Ταρσανά), επιβεβαιώνοντας τη στρωματογραφία της Ιωλκού. Με τη συνέχιση των ανασκαφών (1960-1961) στον οικισμό της Ιωλκού, έξω από το ανάκτορο, ανέδειξε τέσσερις αρχιτεκτονικές φάσεις της πρωτογεωμετρικής εποχής. Η στρωματογραφία αυτή δείχνει τη σπουδαιότητα της Ιωλκού. Ακολούθησαν πέντε επίσης αρχιτεκτονικές φάσεις της προηγούμενης υστεροελλαδικής ΙΙΙ εποχής, που έδειξαν την ομαλή διαδοχή και επαφή δύο κρίσιμων χρονικών περιόδων για την Ιωλκό. Στις ανασκαφές αυτές βοηθήθηκε και από τη σύζυγό του Μαρία Παπαδοπούλου-Θεοχάρη και τον Γιώργο Χουρμουζιάδη.
  • Σε άλλες έρευνες στη Θεσσαλία, όπως στα Τρίκαλα (μυκηναϊκή κεραμική), στη Καρδίτσα (θολωτός τάφος), στο Μέγα Μοναστήρι (νεκροταφείο μυκηναϊκών θαλαμοειδών τάφων), στην Όσσα (κτιστοί θαλαμοειδής τάφοι), στην περιοχή των Φαρσάλων (κτιστοί θαλαμοειδής τάφοι), στα Φίλια (μυκηναϊκή κεραμική και λείψανα οικημάτων κ.α.) που έδειξαν την έκταση του μυκηναϊκού πολιτισμού στη Θεσσαλία, η οποία ως τότε (1956) θεωρούνταν ως “μυκηναϊκή αποικία” και μάλιστα περιορισμένη στο μυχό του Παγασητικού κόλπου.
  • Αποφασιστική έρευνα στη γνώση της γεωγραφικής κατανομής της νεολιθικής και της επέκτασης μερικών σπουδαίων φάσεών της, καθώς και στη διαπίστωση άμεσης επικοινωνίας και ανταλλαγής προϊόντων ανάμεσα στους νεολιθικούς οικισμούς, είχαν και οι δοκιμαστικές έρευνες που έγιναν επίσης στο Σουφλί Μαγούλα, στο Γεντίκι Λάρισας, στη Νεσσωνίδα, στο Αχίλλειο Φαρσάλων.
  • Μυκηναϊκά λείψανα (ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙ) που επέτρεψαν να γίνει αναδρομή στην ομηρική μνεία στο Τέμενος της Δήμητρας, ανακαλύφθηκαν με την ανασκαφή στην Πύρασο (σημερινή Νέα Αγχίαλος).
  • Η περιορισμένη ανασκαφή (1969-1971) στην αρχαία Αλόννησο(Άγιος Πέτρος στο νησάκι της Κυρα-Παναγιάς) έδωσε επίσης πολύ σημαντικά δείγματα της αρχαιότερης νεολιθικής στο χώρο του Αιγαίου και ασφαλείς ενδείξεις για τις επικοινωνίες και τις ανταλλαγές προϊόντων και το εμπόριο με τα μικρασιατικά παράλια, αλλά και με την περιοχή του Παγασητικού.
  • Στη Βόρεια Ελλάδα, ο Δημήτρης Θεοχάρης, σε δύο ανασκαφικές περιόδους, το 1961και το 1967 διεύθυνε τον ελληνικό τομέα των ανασκαφών στο προϊστορικό συνοικισμό “Ντικιλί Ντας”, με τη συνεργασία των: Μαρίας  Θεοχάρη, Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Χάιδω Κουκούλη, Καλλιόπη Νικολαΐδου (1961) και Αθανάσιο Τζιαφάλια (1967) και με επικεφαλής των γαλλικών αποστολών τον Jean Deshayes (1961 & 1987).

Συμβολή σε Αρχαιολογικά Μουσεία και αποκαταστάσεις μνημείων

Μεγάλη είναι η συμβολή του Δημήτρη Θεοχάρη στο έργο επανέκθεσης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού, Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας, Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας και το Αρχαιολογικό Μουσείο Τρικάλων και των συλλογών Ελασσόνας, Φαρσάλων κ.α.. Αντιμετώπισε δυσκολίες για την επαύξηση του χώρου και την ασφαλή στέγαση κυρίως στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, τελικά όμως πραγματοποίησε εκεί υποδειγματική έκθεση τόσο των προϊστορικών, όσο και των κλασσικών αρχαιοτήτων, που αργότερα συμπληρώθηκε και ανανεώθηκε από τον Γιώργο Χ. Χουρμουζιάδη. Κατέβαλε επίσης ιδιαίτερη φροντίδα για τη διαμόρφωση, συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων των αρχαιολογικών χώρων, όπως του Σέσκλου και της Δημητριάδας, όπου στερεώθηκαν του αρχαίο Θέατρο, τα διάφορα ιδρύματα της Ιερής Αγοράς και το Μακεδονικό Ανάκτορο.

1977 χρονιά-σταθμός για τις ανασκαφές σε Θεσσαλία – Μακεδονία

Το 1977 ήταν μια χρονιά-σταθμός για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και γενικότερα στη χώρα. Με πρωταγωνιστές τους αρχαιολόγους Μανόλη Ανδρόνικο, Δημήτρη Θεοχάρη, Δημήτρη Παντερμαλή και Δημήτρη Λαζαρίδη. «Μπορεί να ειπωθεί, χωρίς υπερβολές, ότι από τότε μεταβάλλεται η πορεία της ελληνικής κλασικής και προϊστορικής αρχαιολογίας». Σύμφωνα με τη σύγχρονη εξέλιξη των τότε ερευνών ο Δημήτρης Θεοχάρης που «έφυγε» πρόωρα, αλλά πρόλαβε να δώσει πνοή στις νεολιθικές έρευνες, «ήταν ο θεμελιωτής και διαμορφωτής τους, όπως αναγνωρίζεται πλέον από όλους». Σύμφωνα με τις βασικές αρχές του, «υπάρχει μια αδιάσπαστη συνέχεια στις φάσεις του προϊστορικού πολιτισμού. Μέσα απ’ αυτές αναδεικνύεται ο ρόλος του γηγενούς στον ελληνικό χώρο, και δεν ήταν απλώς ο αποδέκτης νέων εισαγόμενων ιδεών, όπως εθεωρείτο έως τις μέρες του».

Εργογραφία

Ο Δημήτρης Θεοχάρης πραγματοποίησε πάνω από 200 ομιλίες, διαλέξεις-μαθήματα και ανακοινώσεις με θέματα αρχαιολογικά και ιστορικά στην Αθήνα, το Βόλο και αρκετές άλλες πόλεις. Εκτός από τις επιστημονικές του δημοσιεύσεις (που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας, το «Αρχαιολογικό Δελτίο», τα «Αρχαιολογικά Ανάλεκτα Αθηνών» κ.α.) έγραψε επίσης σε αρκετά περιοδικά, όπως στη «Νέα Εστία», στο «Athenische Mitteilungen» «Νέον Αθήναιον», « Αργώ», «Σκύρος», κ.α. και σε εφημερίδες, όπως Η Καθημερινή, Η Θεσσαλία κ.α. Εκτός από την Προϊστορική Αρχαιολογία, έδειξε επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη και ανάδειξη του αρχειακού υλικού της τουρκοκρατούμενης Σκύρου, αλλά και με τη συλλογή λαογραφικού υλικού σε περιοχές στις οποίες πραγματοποίησε και ανασκαφές, όπως στο Σέσκλο και στη Σκύρο

Μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του είναι τα εξής:

  • «Εκ της προϊστορίας της Εύβοιας και της Σκύρου», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 6 (1959) 292-306.
  • «Η Αυγή της Θεσσαλικής Προϊστορίας. Αρχή και εξέλιξη της νεολιθικής» (Βόλος 1967 και Διατριβή διδακτορικού, 1968)
  • Συγγραφή επιμέρους κεφαλαίων, στον α’ τόμο της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους»,
  • Επιστημονική ευθύνη και το βασικό κείμενο «Νεολιθικός Πολιτισμός», στον τόμο «Νεολιθική Ελλάς», έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΤΕ. Μια σύντομη επισκόπηση της Νεολιθικής εποχής, που καλύπτει τέσσερις χιλιετίες στον ελλαδικό χώρο (7000-3000 π.Χ.), (1973, επανέκδοση το 1993 και το 2010.
  • Στο “Έργον” και στα “Πρακτικά” της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας δημοσιεύθηκαν προκαταρκτικές αναφορές για τις ανασκαφικές έρευνες στο λόφο του Κάστρου («Κάστρο – Παλαιά» Βόλου) με τον τίτλο “Ιωλκός”. Τα ευρήματα, ωστόσο, δεν μελετήθηκαν ποτέ συστηματικά, ούτε δημοσιεύθηκαν πλήρως.
 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου