● Στην Ελλάδα ο όρος «μεταδημοκρατία» χρησιμοποιείται ευρέως τους τελευταίους μήνες μετά την εκλογή του νέου προέδρου στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πολλές φορές με διαφορετικά περιεχόμενα. Είστε ο πλέον ειδικός για να μας εξηγήσετε τον όρο...

Οταν μιλώ για «μεταδημοκρατία» δεν εννοώ «αντιδημοκρατία» ή «μη δημοκρατία». Αυτά είναι εύκολο να τα αναγνωρίσεις. Μιλάω για μια κατάσταση στην οποία οι δημοκρατικοί θεσμοί φαίνεται να λειτουργούν κανονικά και καλά, αλλά στην πραγματικότητα έχουν γίνει μια πρόσοψη πίσω από την οποία οι πραγματικές αποφάσεις λαμβάνονται από οικονομικές και πολιτικές ελίτ που λειτουργούν χωρίς ιδιαίτερο δημόσιο έλεγχο ή γνώση.

● Από το 2004, που μιλήσατε για τη μεταδημοκρατία, η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη μοιάζει να επιδεινώνεται συνεχώς. «Η ανάπτυξη της δημοκρατίας σήμερα σε εθνικό επίπεδο είναι σκουπίδι» είχατε πει σε συνέντευξή σας το 2019. Τέσσερα χρόνια μετά βλέπετε σημεία ανάκαμψης ή έστω χαραμάδες διεξόδου;

Οχι. Ωστόσο, εκτός της τυπικής δημοκρατίας, η άτυπη δημοκρατία μιας ζωντανής κοινωνίας των πολιτών συνεχίζει να συνεισφέρει σημαντικά. Τα κύρια παραδείγματα είναι τα φεμινιστικά και τα περιβαλλοντικά κινήματα. Πρέπει επίσης να δούμε τα ξενοφοβικά κινήματα που έχουν γίνει σημαντικά σχεδόν παντού στον δημοκρατικό κόσμο. Δείχνουν σαν να αναζωογονούν τη δημοκρατία, καθώς φέρνουν σοκ και καινοτομίες στα καθιερωμένα συστήματα.

Ωστόσο παρουσιάζουν περισσότερες απειλές παρά βοηθούν την ίδια τη δημοκρατία. Συνήθως περιστρέφονται γύρω από μια ισχυρή ηγετική φιγούρα, η οποία επιμένει ότι αυτός (μερικές φορές αυτή) αντιπροσωπεύει την αληθινή βούληση του λαού. Αυτό είναι αντιδημοκρατικό, όχι μεταδημοκρατικό. Είναι σαν τα άτομα που διαφωνούν με τον ηγέτη να μην είναι «πραγματικά» άτομα και ο ηγέτης να πρέπει να βρίσκεται πάνω από τους κανόνες, τους νόμους και τις συνταγματικές πρακτικές που είναι απαραίτητες για τη διαφύλαξη της δημοκρατίας.

● Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008 η Ελλάδα πλήρωσε ένα βαρύ τίμημα με την επιβολή ακραίων πολιτικών λιτότητας από τους δανειστές της. Οι πολίτες, αν και αρχικά στράφηκαν προς την Αριστερά αναζητώντας διέξοδο, τα τελευταία χρόνια επιλέγουν τη Δεξιά -και μάλιστα με θεαματικά ποσοστά ακόμα και σε περιοχές που τα ταξικά τους χαρακτηριστικά είναι εντελώς διαφορετικά. Πώς θα πρέπει να προσεγγίσουμε μια τέτοια φαινομενικά παράδοξη επιλογή;

Οπως είπα απαντώντας στην προηγούμενη ερώτησή σας, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είδαμε την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων ειδικά τα χρόνια μετά το 2008. Αν και το κύριο θέμα τους είναι η εχθρότητα προς τους ισλαμιστές μετανάστες, γενικά υποστηρίζουν έναν επιθετικό εθνικισμό. Νομίζω ότι μία από τις κύριες εξηγήσεις για την επιτυχία τους είναι ότι οι παραδοσιακές ταυτότητες των τάξεων έχουν αποδυναμωθεί, καθώς περάσαμε από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα κενό στις πολιτικές ταυτότητες των πολιτών. Οι παλιές ταυτότητες κράτησαν για λίγο, αλλά η κρίση διέλυσε την εμπιστοσύνη τους στα κόμματα και οι νέοι ξενοφοβικοί εθνικιστές είχαν την ευκαιρία να τους προσφέρουν μια νέα ταυτότητα. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό σε μια εποχή που οι άνθρωποι ένιωθαν ότι ήταν θύματα ισχυρών διεθνών δυνάμεων.

Τώρα η Ελλάδα αποτελεί μερική εξαίρεση σε αυτό. Δεν είχε μεγάλη ιστορία ως βιομηχανική κοινωνία. Επίσης δεν έχει αναπτύξει ένα ισχυρό ακροδεξιό κόμμα. Η Χρυσή Αυγή δεν εξελίχθηκε ποτέ στην απειλή που φοβόμασταν. Παρ’ όλα αυτά, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ, ίσως η Νέα Δημοκρατία είναι ένα κεντρώο συντηρητικό κόμμα που έχει προχωρήσει πιο δεξιά, κερδίζοντας ψήφους που θα μπορούσαν να είχαν καταλήξει σε ένα ξεχωριστό ακροδεξιό κόμμα. Το πρόβλημα για την Αριστερά σήμερα είναι ότι δεν έχει ισχυρές πηγές ταυτότητας στις οποίες μπορεί να προσφύγει έπειτα από τις οικονομικές αλλαγές των τελευταίων ετών -εκτός και αν ακούσει και «υιοθετήσει» τους νέους ανθρώπους που ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή και υποστηρίζουν τα πράσινα κόμματα.

● Στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις στην Ελλάδα -εθνικές, δημοτικές και περιφερειακές- είδαμε εντυπωσιακά ποσοστά αποχής. Πώς μπορεί να απαντήσει το πολιτικό σύστημα σε αυτό το κράμα απογοήτευσης, ματαίωσης και απόσυρσης των πολιτών από τον πολιτικό βίο;

Και πάλι νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα είναι η παρακμή των κοινωνικών πηγών της πολιτικής μας ταυτότητας. Γυρίζει πίσω στο παλιό ερώτημα που έθεσαν οι πολιτικοί επιστήμονες: γιατί οι άνθρωποι να ψηφίζουν, όταν η ατομική τους ψήφος θα έχει τόσο μικρό αποτέλεσμα; Εάν έχουμε μια ισχυρή κοινωνική ταυτότητα που μας οδηγεί προς ένα συγκεκριμένο κόμμα, μπορεί να ψηφίσουμε για να επιβεβαιώσουμε αυτήν την ταυτότητα. Αλλά αν τέτοιες ταυτότητες είναι αδύναμες, ίσως να μην κάνουμε τον κόπο να ψηφίσουμε.

● Μετά την κρίση της πανδημίας βλέπουμε δύο νέες κρίσεις να σαρώνουν: την κλιματική και την έκρηξη του πληθωρισμού της απληστίας. Ο καθένας δίνει μια προσωπική μάχη επιβίωσης, ενώ ο ορίζοντας της προσδοκίας είναι πολύ περιορισμένος. Ωστόσο οι άνθρωποι πέρασαν κι άλλες εξαιρετικά δύσκολες στιγμές κι αναζήτησαν λύσεις συλλογικά και με τρόπο αισιόδοξο, μαχητικό. Τι έχει αλλάξει και τώρα είμαστε τόσο απομονωμένοι; Και πώς μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό;

Ναι, και οι άνθρωποι συχνά ενεργούσαν με αλληλεγγύη και συλλογικό τρόπο όταν ήταν πολύ φτωχότεροι από τους σημερινούς ψηφοφόρους. Νομίζω ότι το επιχείρημά μου με τις «πολιτικές ταυτότητες» που ανέφερα πιο πάνω βοηθά να το καταλάβουμε αυτό. Επίσης οι πολιτικές των κυρίαρχων κομμάτων έχουν δοκιμαστεί όλες και, τουλάχιστον από το 2008, φαίνεται να έχουν αποτύχει. Υπάρχουν λοιπόν καλοί λόγοι για να αποσυνδεθεί κάποιος από την πολιτική.

Ωστόσο βλέπουμε επίσης πολλά παραδείγματα ενεργών κοινωνικών κινημάτων και δραστηριότητας της κοινωνίας των πολιτών. Υπάρχει απογοήτευση από την πολιτική, αλλά ίσως η αλληλεγγύη μπορεί να λειτουργήσει βρίσκοντας νέους διαύλους μέσω των οποίων η πολιτική μπορεί να λειτουργήσει. Είναι μια μη ικανοποιητική απάντηση, καθώς τα μεγάλα ζητήματα χρειάζονται ακόμα αυτό που λέμε πραγματική και ουσιαστική πολιτική. Μπορούν άραγε τα κόμματα και τα κινήματα της κοινωνίας των πολιτών να οικοδομήσουν νέες σχέσεις μεταξύ τους;

● Μπορεί ακόμα η Ευρωπαϊκή Ενωση να απαντήσει με τρόπο πειστικό και γοητευτικό στα προβλήματα των πολιτών της; Μπορεί το ευρωπαϊκό ιδεώδες να αναζωογονηθεί και να εμπνεύσει ξανά; Και με ποιον τρόπο;

Η Ευρώπη φαίνεται να κάνει βήματα μπροστά και μετά να πισωγυρίζει. Σε ό,τι έχει να κάνει με τον Covid, την κλιματική αλλαγή και κάποια άλλα μεγάλα ζητήματα, έχουμε δει πολύ σημαντικές πρωτοβουλίες, πέρα από αυτές τις άθλιες πολιτικές που πλήγωσαν την Ελλάδα και πολλές άλλες χώρες μετά το 2010. Στη συνέχεια όμως τα επιχειρηματικά λόμπι πιάνουν δουλειά, μαζί και ορισμένες εθνικές κυβερνήσεις, και περιορίζουν σημαντικά τις πρωτοβουλίες. Τουλάχιστον βλέπουμε να υπάρχει διαμάχη και αγώνας. Αλλά του χρόνου θα γίνουν οι νέες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με υπαρκτό κίνδυνο τα ξενοφοβικά κόμματα να κερδίσουν. Και μία από τις βασικές αρχές τους είναι πως στέκονται εχθρικά απέναντι στην αλληλεγγύη.

από:  https://www.efsyn.gr