Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να έχει εισέλθει στην τρίτη εβδομάδα διεξαγωγής του, πληθαίνουν οι φωνές για τέλεση εγκλημάτων πολέμου εκ μέρους της ρωσικής πλευράς. Η έρευνα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης ξεκίνησε στις αρχές Μαρτίου. Για τη λειτουργία του δικαστηρίου, τη δικαιοδοσία του και για το ενδεχόμενο παραπομπής του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν σε αυτό μας μίλησε η κ. Φωτεινή Παζαρτζή, καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών και πρόεδρος της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
• Οσο μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία πληθαίνουν οι καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου εκ μέρους της ρωσικής πλευράς. Ποια είναι η διαδικασία για να αποδειχθούν αυτά και σε μια τέτοια περίπτωση, πόσο εφικτή είναι μια παραπομπή του προέδρου Πούτιν στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, από τη στιγμή που η χώρα του δεν αναγνωρίζει τον εν λόγω θεσμό;
Κανένα από τα κράτη που συμμετέχουν τώρα στις εχθροπραξίες δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος του Καταστατικού του ΔΠΔ. Με δύο δηλώσεις του άρθρου 12 παράγραφος 3, η Ουκρανία αποδέχθηκε την αρμοδιότητα του ΔΠΔ για τα εγκλήματα που τυχόν έχουν τελεστεί στην επικράτειά της από τις 21 Νοεμβρίου 2013 και χωρίς καταληκτική ημερομηνία, άρα η δήλωση της Ουκρανίας καλύπτει τυχόν εγκλήματα σε σχέση με την εισβολή του Φεβρουαρίου 2022.
Ωστόσο, εξαίρεση αποτελεί το έγκλημα της επίθεσης. Η άσκηση δικαιοδοσίας για το έγκλημα αυτό αποκλείεται επειδή, πρώτον, το Δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία για το έγκλημα της επίθεσης όταν διαπράττεται από υπηκόους ή στην επικράτεια κράτους που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος και, δεύτερον, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών είναι το αρμόδιο όργανο να παραπέμψει στο ΔΠΔ κάθε κατάσταση που σχετίζεται με το έγκλημα της επίθεσης. Στις 28 Φεβρουαρίου 2022, λίγες μέρες μετά την εισβολή της Ρωσίας, ο εισαγγελέας Καρίμ Χαν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να προχωρήσει στην έναρξη έρευνας στην Ουκρανία.
Προκειμένου να ξεκινήσει μια έρευνα proprio motu, με πρωτοβουλία του εισαγγελέα δηλαδή, ο εισαγγελέας θα πρέπει να λάβει σχετική εξουσιοδότηση του Προδικαστικού Τμήματος του Δικαστηρίου. Εναλλακτικά, τα συμβαλλόμενα κράτη αναφέρουν την κατάσταση. Και οι δύο δρόμοι επιδιώχθηκαν συγχρόνως για την Ουκρανία. Την 1η Μαρτίου, ο εισαγγελέας ενημέρωσε τους δικαστές για επικείμενο αίτημα εκκίνησης προκαταρκτικής έρευνας, ενώ 41 κράτη (μέχρι σήμερα) υπέβαλαν αίτημα προς το Δικαστήριο να ξεκινήσει έρευνα.
Στις 2 Μαρτίου ο εισαγγελέας ανακοίνωσε την έναρξη της έρευνας βάσει της παραπομπής από τα κράτη, για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία, που πιθανόν τελέστηκαν στο έδαφος της Ουκρανίας. Η έρευνα, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει, δεν θα οδηγήσει σε διώξεις και δίκες σύντομα. Ακόμη και εάν εκδοθούν τελικά εντάλματα σύλληψης του ΔΠΔ κατά της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Ρωσίας, ξεκινώντας από τον πρόεδρο και τα μέλη της κυβέρνησης, τα εντάλματα σύλληψης θα παραμείνουν ανεφάρμοστα αν δεν προσαχθούν πράγματι οι υπεύθυνοι ενώπιον του Δικαστηρίου. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η έναρξη της έρευνας θα μπορούσε να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στους διοικητές και στα στρατεύματα επί του πεδίου.
• Μερίδα πανεπιστημιακών του Διεθνούς Δικαίου στο εξωτερικό υποστηρίζει ότι με αφορμή την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη διεξαγωγή ενός «επιθετικού πολέμου» εκ μέρους της θα μπορούσε να συσταθεί ένα νέο ειδικό δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου, με πρωτοβουλία της παγκόσμιας κοινότητας. Πόσο υλοποιήσιμο είναι ένα τέτοιο σενάριο;
Οι περιορισμοί δικαιοδοσίας του ΔΠΔ ως προς το έγκλημα της επίθεσης οδήγησαν στην πρόταση της ίδρυση ενός ad hoc διεθνούς ποινικού δικαστηρίου για το έγκλημα της επίθεσης ειδικά. Να θυμίσουμε το προηγούμενο των Δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, που ιδρύθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δήλωση έχει μάλλον χαρακτήρα ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, ωστόσο ένα τέτοιο σενάριο είναι δύσκολα υλοποιήσιμο, γιατί, μεταξύ άλλων, προϋποθέτει τη συνεργασία των κρατών για τη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων, την εξασφάλιση της εμφάνισης των κατηγορουμένων στο δικαστήριο, αλλά και την τήρηση των αρχών της ορθής απονομής δικαιοσύνης.
• Το Δικαστήριο της Χάγης επίσης δεν έχει αναγνωριστεί από χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ισραήλ, για τις οποίες υπήρχε πλήθος καταγγελιών στο παρελθόν για άσκηση επιθετικού πολέμου εκ μέρους τους. Πόσο ηθικά σωστό είναι να εγκαλείται η Ρωσία για εγκλήματα πολέμου (σχετικές δηλώσεις έκανε ο Αμερικανός ΥΠΕΞ, Αντονι Μπλίνκεν), την ώρα που οι ΗΠΑ αρνούνται να αναγνωρίσουν το δικαστήριο που δυνητικά θα μπορούσε να ερευνήσει και καταγγελίες που τις αφορούν;
Τίποτα δεν αποκλείει να δούμε στο μέλλον να παραπέμπονται κρατικοί αξιωματούχοι στο ΔΠΔ και κράτη που μέχρι σήμερα είναι αρνητικά ως προς την αναγνώριση της δικαιοδοσίας του να αλλάζουν στάση. Για παράδειγμα, ως προς την κατάσταση στην Παλαιστίνη, μετά την αποδοχή της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου από την κυβέρνηση της Παλαιστίνης, έχει ήδη ξεκινήσει διαδικασία διερεύνησης τυχόν εγκλημάτων στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Το ΔΠΔ πρέπει να αποδείξει έμπρακτα και σε βάθος χρόνου την αξιοπιστία του ως μηχανισμού επιβολής της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης.
πηγη: https://www.efsyn.gr