Loading...

Κατηγορίες

Κυριακή 29 Αύγ 2021
Μια μουσική ανασκαφή σπάει τη σιωπή αιώνων
Κλίκ για μεγέθυνση




29.08.2021, 18:13

 

 
 
Η Ανύτη μιλάει για τον καλοκαιρινό διαβάτη και τον καλεί να ξαποστάσει κάτω από τη δάφνη. Θρηνεί για τα έντομα που αγαπούσε και πέθαναν, και τον πετεινό που την ξυπνούσε κάθε πρωί και τον σκότωσε ο λαθροκυνηγός.

Υστερα από πέντε και πλέον δεκαετίες λαμπρής πορείας στο τραγούδι, η Μαρία Φαραντούρη διατηρεί για κάθε νέο της μουσικό εγχείρημα έναν παιδικό ενθουσιασμό. Ετσι συμβαίνει και τώρα με τις «Αρχαίες Ποιήτριες»: ο φιλόλογος και ερευνητής Θάνος Τσακνάκης ανθολόγησε και μετέφρασε τα κατάλοιπα ποιητριών της αρχαιότητας, τα ονόματα πολλών από τις οποίες χάθηκαν στη λήθη.

Οι δυο τους μαζί, πρότειναν στη Λένα Πλάτωνος να τα μελοποιήσει κι εκείνη δέχτηκε με ενθουσιασμό. Η συνέχεια επρόκειτο να δοθεί σε μία συναυλία στο Ηρώδειο στις 2 Σεπτεμβρίου, αλλά δυστυχώς λόγω τεχνικών δυσκολιών αναβλήθηκε.

Τις λεπτομέρειες πάντως, μας τις αφηγείται με την προσήνεια και την απλότητα του καλλιτέχνη που δεν έχει να αποδείξει τίποτα σε κανέναν, και τη γλυκύτητα του ανθρώπου που παρέμεινε σε όλη του τη ζωή αγνός και προσιτός.

● Πώς ήρθατε αρχικά σε επαφή με το έργο;

Είχα γνωρίσει τον Θάνο Τσακνάκη, καθηγητή της μέσης εκπαίδευσης και άνθρωπο της Τέχνης, με θεατρικό εργαστήρι αρχαίου δράματος, δημιουργική διάθεση και ευαισθησία. Με είχε καλέσει πριν από δυο χρόνια στο σχολείο από όπου αποφοίτησα, το Η' Λύκειο στην Κολιάτσου, για να με τιμήσουν. Συνήθως εγώ όταν με καλούν σε τέτοια δεν πηγαίνω, γιατί θεωρώ μάχιμο τον εαυτό μου και δεν θέλω να αισθάνομαι ότι με τιμούν για να αποχωρήσω.

Αλλά ο συγκεκριμένος με γοήτευσε τόσο πολύ στο τηλέφωνο, ήταν τόσο πειστικός και ουσιαστικός, που είπα πως αξίζει να πάω. Εγινε η γιορτή, μέχρι και που τραγούδησα! Μετά από λίγο καιρό, μία εβδομάδα πριν μπούμε στην καραντίνα, έρχεται επίσκεψη στο σπίτι γιατί θέλει να μου φέρει κάτι. Ηταν οι αρχαίες ποιήτριες: «Σιωπηλών Σπαράγματα».

Είναι 52 ποιήτριες στο σύνολό τους, αλλά δεν σώθηκαν αποσπάσματα από όλων το έργο, μόνο των δεκαπέντε. Συζητήσαμε ποιος θα ήταν ικανός να φέρει εις πέρας τη μελοποίησή τους. Σκεφτήκαμε και οι δυο τη Λένα Πλάτωνος, καθώς θέλαμε να είναι γυναίκα συνθέτις. Είχα καιρό να της μιλήσω, αλλά μόλις την πήρα τηλέφωνο έδειξε αμέσως ενδιαφέρον. Η Λένα έχει εξαιρετική μουσική ευφυΐα.

Την είχα γνωρίσει παλιά, όταν κάναμε την «Τρίτη Πόρτα», σε άλλο μουσικό περιβάλλον, και έκτοτε είχαμε χαθεί. Συνάντησε τον Θάνο εν μέσω πανδημίας και την ενέπνευσε με τον λόγο του. Ξεκίνησε αμέσως δουλειά. Είναι μοναδικός ο τρόπος που δουλεύει: τα έχει όλα μέσα στο μυαλό της, ολοκληρωμένα. Μετά αρχίζει να τα λέει στον συνεργάτη της Στέργιο Τσιρλιάγκο που κάνει την ενορχηστρωτική παραγωγή: σε αυτή την κλίμακα, με αυτές τις νότες… Και τα βρίσκουν μαζί. Είναι συγκλονιστικό: κλείνει τα μάτια και τα υπαγορεύει! Ο Θάνος τα απέδωσε σε δεκαπεντασύλλαβο. Του πήρε ενάμιση χρόνο. Μας έδωσε δέκα αποσπάσματα και η Λένα μελοποίησε οκτώ. Μου τα έστελνε ηλεκτρονικά και τα άκουγα. Δεν μπορούσα να πάω κάπου να τα τραγουδήσω, ούτε σε στούντιο ούτε αλλού, φοβόμουν, ανήκω σε ευπαθή ομάδα. Μόλις έκανα τα εμβόλια, έσπευσα να πάω να τη δω. Γοητευτήκαμε από το αποτέλεσμα. Εγραψε για τη φωνή μου, ήξερε τις εκτάσεις. Είχα κάνει πρόβα δυο-τρία. Ολο τον Ιούνιο δουλεύαμε μαζί σχεδόν κάθε μέρα.

Χρησιμοποίησε αρχαιοελληνικές κλίμακες αλλά και πολλά στοιχεία από την παράδοση, το ελληνικό τραγούδι, είτε κρητικό είτε ηπειρώτικο – έχει τρομερές γνώσεις. Δεν τα τοποθετεί σε πρώτο πλάνο, αλλά τα αισθάνεται κανείς ως καταγωγή. Είναι συγκλονιστικό. Στο σύνολο θα βρεις και κλασική μουσική, αλλά και αποχρώσεις τζαζ, όλες αυτές τις μουσικές προσμείξεις. Συνδυάζει όλα αυτά τα στοιχεία με τα ηλεκτρονικά, πρωτοποριακά, αφηρημένα ηχητικά της τοπία σαν να είναι η ίδια η συνέχεια της αρχαίας λυρικότητας.

● Η ίδια μου είπε πως αυτή η συνεργασία σας και όσα μελέτησε γι’ αυτήν, της ανοίγουν μια νέα πόρτα, η οποία είναι μάλλον προς την Ανατολή.

Παρ’ όλο που εγώ είμαι μάλλον προς τη Δύση! Ναι, ίσως να την οδηγήσουν σε δρόμους που κι η ίδια δεν φανταζόταν. Ο δημιουργός πάντα αναζητά ερεθίσματα και προκλήσεις – κι ειδικά κάποιος τόσο ιδιαίτερος όσο η Λένα, που δεν τολμά εύκολα κανείς να την πλησιάσει.

Ο Τσακνάκης δεν θα πήγαινε μόνος του αν δεν έβρισκε εμένα να μεσολαβήσω. Σκέφτηκα μάλιστα να προτείνω στον Μάνφρεντ Αϊχερ να παρακολουθήσει τη συναυλία μήπως εκδώσει το έργο στην ECM. Ο Θάνος, εκτός από την απόδοση των αποσπασμάτων στα νέα ελληνικά, έγραψε ένα κομμάτι για την ιστορία της κάθε ποιήτριας: καταγωγή, χρονολογίες, τι λέει ο μύθος για αυτήν… Κάποιες ήταν πολύ γνωστές και είχαν μεγάλη επίδραση στην κοινωνία τους. Τις θεωρούσαν εταίρες, παρότι δεν ήταν.

Οι γυναίκες παρέμεναν κλεισμένες στο σπίτι, ήταν αδιανόητο να γράφουν ποιήματα. Οι περισσότερες από τις 52 δεν βγήκαν ποτέ από τα σπίτια τους: μόνιμη καραντίνα στην ανδροκρατούμενη αρχαιότητα! Η Σαπφώ ξεχώρισε –ακόμα και ο Πλάτων κάνει αναφορά σε αυτήν– και δυο-τρεις ακόμη ήταν γνωστές. Οι άλλες ήταν άγνωστες, κλεισμένες στον γυναικωνίτη. Μετά ξεχάστηκαν τελείως. Τι έγραφαν; Ποια ήταν η καθημερινότητά τους; Τα παιδικά παιχνίδια τα οποία περιγράφουν, οι σχέσεις με τις φίλες και τις μαθήτριές τους, τις γειτόνισσες… Αναφέρονται πολύ στη φύση. Η Ανύτη μιλάει για τον καλοκαιρινό διαβάτη και τον καλεί να ξαποστάσει κάτω από τη δάφνη. Θρηνεί για τα έντομα που αγαπούσε και πέθαναν, και τον πετεινό που την ξυπνούσε κάθε πρωί και τον σκότωσε ο λαθροκυνηγός.

● Επώδυνη επικαιρότητα…

Ακριβώς. Μιλούν για το πώς βίωναν τη σχέση τους με τη φύση. Εμείς τώρα πια, ποια φύση… Στην ποίησή τους η μνήμη, η νοσταλγία, η τρυφερότητα, είναι που μας κάνουν να μπαίνουμε βαθιά στη ρίζα του ανθρώπινου όντος, πράγμα που εμείς έχουμε χάσει στους απάνθρωπους καιρούς που ζούμε. Να δεις πόσο όμορφα μιλάει η Νοσσίς για τον έρωτα· είναι αριστούργημα… Κι η Λένα της έγραψε ένα υπέροχο τραγούδι, τόσο λυρικό, σε αρχαιοελληνική κλίμακα… (σ.σ. τραγουδά από μνήμης).

Μετά έχουμε την τρομερή Τελέσιλλα από το Αργος. Ασθενική, αλλά πολύ δυνατή γυναίκα. Οι Αργείοι την έχουν σαν θεά, γιατί όταν έφτασαν οι Σπαρτιάτες στις πύλες της πόλης, ενώ οι άνδρες έλειπαν στον πόλεμο, μάζεψε όλα τα γυναικόπαιδα για να μπούνε μπροστά και δεν τους άφησε να εισβάλουν. Οι Σπαρτιάτες υποχώρησαν, γιατί είτε έχαναν είτε νικούσαν απέναντι σε γυναίκες θα ήταν μεγάλη ντροπή. Εγραψε ένα εκπληκτικό ποίημα για τη Ρέα, τη μητέρα των θεών, όπου φεύγει από τον Ολυμπο και αρνείται να επιστρέψει αν ο Δίας δεν της δώσει μερίδιο από γη, ουρανό και θάλασσα. Διεκδικεί τα δικαιώματά της! Από τα αρχαία χρόνια, το ίδιο πρόβλημα… Η Πράξιλλα, πάλι, έγραφε τραγούδια του κρασιού. Η υπέροχη ηθοποιός Μαρία Σκουλά θα διαβάζει κείμενα για τις ζωές τους, παρεμβαίνοντας ακόμα και μέσα στα τραγούδια.

● Εκτός Θάνου Τσακνάκη, λοιπόν, μια σπουδαία γυναικεία συντροφιά.

Κι αυτό συνεχίζεται και στο δεύτερο μέρος της συναυλίας. Σκέφτηκα, αφού στο πρώτο μέρος είναι οι αρχαίες ποιήτριες, στο δεύτερο να έχουμε τραγούδια που μεγάλοι συνθέτες έγραψαν για γυναίκες – ανώνυμες ή επώνυμες, πραγματικές ή επινοημένες.

Η Ελλη Πασπαλά έχει πολλά να πει, ανάμεσά τους και τη Φαίδρα του Μίκη, η Σαβίνα Γιαννάτου οπωσδήποτε τη Ρόζα Ροζαλία, εγώ την Περσεφόνη και τη Μαριάνθη… Πολλά και γνωστά. Θα λάβει μέρος και η φίλη μου Ντόρα Μπακοπούλου, παίζοντας ένα έργο της Λένας για πιάνο. Γυναικόκοσμος!

● Αλήθεια, μιλήσαμε για τη γυναίκα που διεκδικεί τα δικαιώματά της. Εσείς τη ζήσατε την ανδροκρατία στη δουλειά σας όλα αυτά τα χρόνια;

Ζώντας με τον Μίκη σε ένα περιβάλλον πολύ ιδιαίτερο, όπου το πρώτο ζήτημα ήταν η έμπνευση, η μουσική, η πνευματικότητα, η πολιτική, ήμασταν οικογένεια: οι μουσικοί, ο Πέτρος Πανδής, ο Αντώνης Καλογιάννης, εγώ… Ζούσαμε όλοι μαζί. Από τότε που μας πήρε υπό την προστασία του ο δήμος του Ιβρί στη Γαλλία, γύρω στο ’70, μέχρι που μας ανέλαβε ένας Γάλλος ατζέντης και κάναμε περιοδείες μαζί σε όλο τον κόσμο.

Ζούσαμε σε ένα άλλο περιβάλλον, που είχε ανάγκη να δημιουργήσει, να βρει τα οράματά του και να παλέψει γι’ αυτά. Ημασταν κοντά στους φοιτητές, στους πολιτικούς κρατούμενους, αλλά και στο ευρύτερο κοινό. Ο Μίκης ανήκε στην Αριστερά, αλλά δεν λειτούργησε ποτέ κομματικά· λειτουργούσε ως Ελληνας και συγκέντρωνε γύρω του τους πάντες. Γι’ αυτό και υπήρξαν δηλώσεις του που παρεξηγήθηκαν ως εθνικιστικές… Τρίχες! Ο Μίκης έγραψε για την Ελλάδα! Αυτό λειτούργησε μέσα του. Το να καλυτερέψει η Ελλάδα σε πολλά επίπεδα, και να βοηθήσει σε αυτό με τους προσωπικούς του αγώνες. Αυτή ήταν κι η πηγή έμπνευσής του. Αρα, δεν είχαμε μεταξύ μας τέτοια θέματα.

Παρ’ όλο που στην κοινωνία εκείνη την εποχή η γυναίκα ήταν πάρα πολύ πίσω. Εδινε βέβαια τους αγώνες της. Τη δεκαετία του ’60 αναπτύχθηκε το φεμινιστικό κίνημα παγκόσμια. Θυμάμαι που πήγαινα και τραγουδούσα σε μεγάλες συγκεντρώσεις στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αγγλία, σε συνέδρια, σε συγκεντρώσεις στον δρόμο… Συμμετείχα όσο μπορούσα. Νόμιζα πως σε έναν βαθμό το πρόβλημα ξεπεράστηκε. Είμαι σοκαρισμένη που μέσα στην πανδημία έγινε φανερό πως εξακολουθεί να είναι τόσο έντονο. Φαίνεται πως κρυβόταν. Ευτυχώς έσπασε αυτή η σιωπή. Παλιά ήταν κατανοητό, κρυβόταν γιατί η γυναίκα δεν είχε πώς να ζήσει, ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τον άνδρα. Τώρα που έχει τη δουλειά της, την ανεξαρτησία της, είναι πολύ διαφορετικά. Το πρόβλημα είναι ότι ο άνδρας δεν αντέχει ότι αλλάζουν οι όροι, οι κανόνες.

● Με συγκινεί η σκέψη όλων αυτών των ποιημάτων που χάθηκαν για πάντα.

Θα σου πω για το τελευταίο τραγούδι, που αφιέρωσε ο Θάνος Τσακνάκης σε όλες τις «σιωπηλές», από τις οποίες έχουμε μόνο τα ονόματα: η Πράξιλλα, η Θεανώ, η Μοιρώ κι άλλες από τις οποίες δεν έχει σωθεί τίποτε, αλλά αναφέρονται από τις άλλες ποιήτριες. Είχε την ιδέα να γράψει γι’ αυτές ένα πολύ ωραίο τραγούδι: «Φωνές που χάθηκαν, ονόματα αδειανά, ζωές αινίγματα και σκόρπιοι θρύλοι…» (σ.σ. τραγουδά).

Στο τέλος όμως δίνει ελπίδα, πως θα τις βρούμε εκεί που είναι θαμμένες, θα τις φέρουμε στην επιφάνεια και θα τις ξανατραγουδήσουμε. Ηταν μια εμπνευσμένη στιγμή του Θάνου και της Λένας. Το μυαλό μου είναι συνέχεια στο πώς θα αποδοθούν. Είναι γραμμένα για λύρα, βιολοντσέλο, πνευστά, κρουστά και δυο λάπτοπ· ηλεκτρονικά. Θα είμαστε όλοι καθιστοί. Νομίζω πως θα υπάρξει ενδιαφέρον και από το εξωτερικό, από τους εξειδικευμένους στην αρχαία γραμματεία, αλλά και από όλους γενικά τους καλλιεργημένους. Είναι σαν ανασκαφή, σαν να τα ξεθάψαμε.

● Ξαναβρίσκεστε μετά από χρόνια με τη Σαβίνα Γιαννάτου και την Ελλη Πασπαλά.

Ναι, το δεύτερο μέρος, όπως το σκέφτηκα, νομίζω ότι μόνο οι τρεις μας μπορούσαμε να το αποδώσουμε. Είχαμε πρωτοτραγουδήσει μαζί το 1999, μετά το 2009 και τρίτη φορά τώρα. Αυτές είναι μικρότερές μου κι ίσως να συναντηθούν ξανά στο μέλλον – εγώ δεν ξέρω. Πάντως σκοπεύω να αφοσιωθώ σε αυτό το έργο. Σκέφτομαι του χρόνου να το πάμε περιοδεία σε όλα τα αρχαία θέατρα της Ελλάδας. Στη Δήλο, την Κνωσό, τη Δωδώνη…

Ενδεχομένως να μπει και σκηνοθέτης, και θα χορογραφήσει ο Δάφνις Κόκκινος, ο συνεργάτης τής Πίνα Μπάους. Θέλουμε να του δώσουμε τις διαστάσεις που του αξίζουν. Και η Λένα με τον τρόπο της είναι σιωπηλή, μόνο εκείνη αποφασίζει πότε θα σπάσει τη σιωπή της – χαίρομαι που το έκανε τώρα. Βγάζοντας αυτές τις σιωπηλές ποιήτριες μέσα από τη σκόνη του χρόνου και βλέποντας την εποχή μας και αυτά που βιώνουμε, ενωμένες όλες μαζί λέμε: όχι άλλη σιωπή. Ο νοών νοείτω…

*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής

🔴 Η Μαρία Φαραντούρη ήταν να ερμηνεύσει το νέο έργο της Λένας Πλάτωνος «Αρχαίες Ποιήτριες» στο Ηρώδειο, την Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου στις 20.30. Η παράσταση αναβλήθηκε. Απόδοση ποιημάτων: Θάνος Τσακνάκης. Ενορχήστρωση: Λένα Πλάτωνος - Stergios T. Διεύθυνση συνόλου - keyboards: Μιχάλης Παπαπέτρου. Programming-editing-keyboards-sound design: Stergios T.(Στέργιος Τσιρλιάγκος). Στο β' μέρος επρόκειτο να ακουστούν τραγούδια Ελλήνων συνθετών για τη γυναίκα. Συμπράττουν: Ελλη Πασπαλά, Σαβίνα Γιαννάτου. Φιλική συμμετοχή: Ντόρα Μπακοπούλου. Συμμετέχει ο Σωκράτης Σινόπουλος. Αφήγηση: Μαρία Σκουλά.

πηγη: https://www.efsyn.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου