Το επετειακό 2013 αφήνει έξω μια φυσιογνωμία που έχει αγνοηθεί από τους ιστορικούς και σχεδόν ξεχαστεί από τους Ελληνες. Οσοι θυμούνται τον Σπύρο Παναγιώτη Σκούρα (1893-1971), τα 120 χρόνια από τη γέννηση του οποίου συμπληρώθηκαν στις 28 Μαρτίου, τον συνδέουν με τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ, ίσως και με τον μεταπολεμικό προσανατολισμό της χώρας προς την Αμερική. Η απουσία μιας έγκυρης βιογραφίας του και η έλλειψη σοβαρής αρχειακής έρευνας της Ελληνικής Διασποράς, είναι δύο λόγοι που οι μεταπολιτευτικές γενιές αγνοούν έναν από τους μεγαλύτερους ευεργέτες του έθνους.

Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της προσφοράς του Σκούρα πρέπει να γνωρίζουμε το εύρος και τη διάρκεια της επιρροής του. Φτωχοί μετανάστες από το Σκουροχώρι της Ηλείας, οι αδελφοί Σκούρα (Κωνσταντίνος/Τσαρλς, Σπύρος και Γιώργος) κατόρθωσαν να ελέγχουν μια τεράστια αλυσίδα κινηματοθεάτρων στη μεσοπολεμική Αμερική. Την εποχή της ακμής τους ο κινηματογράφος ήταν η πέμπτη μεγαλύτερη βιομηχανία στην Αμερική, προσελκύοντας ενενήντα εκατομμύρια θεατές κάθε εβδομάδα. Οι δε Τσαρλς και Σπύρος βρίσκονταν στην κορυφή των πιο καλοπληρωμένων μάνατζερ με ετήσιες αποδοχές εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων.

Η μεταπήδηση του Σπύρου στο τιμόνι της Twentieth Century-Fox το 1942 τού έδωσε τον έλεγχο μιας από τις μεγαλύτερες κινηματογραφικές εταιρείες, με παραρτήματα σε όλες τις ηπείρους και παγκόσμια επιρροή. Ο αμερικανικός κινηματογράφος δεν ήταν απλώς εμπορικός, αλλά και το ισχυρότερο όπλο πολιτικής προπαγάνδας στην ιστορία. Οι εκτελεστικές ικανότητες, η οργανωτική ευφυΐα αλλά και ο πατριωτισμός του Σκούρα τον κατέστησαν έναν από τους πλέον έμπιστους επιχειρηματίες των αμερικανικών κυβερνήσεων. Κανείς άλλος Ελληνας δεν είχε άμεση πρόσβαση στον Λευκό Οίκο στη διάρκεια τριάντα ετών, από τον Ρούζβελτ μέχρι τον Νίξον.

Αλλά τι ακριβώς προσέφερε ο Σκούρας στην Ελλάδα από την άλλη άκρη του Ατλαντικού; Αφήνουμε στην άκρη την παροιμιώδη γενναιοδωρία του σε χιλιάδες συμπατριώτες, από απλούς μετανάστες ώς τον Ωνάση, τον Καραμανλή, και τη βασιλική οικογένεια. Το μεγαλύτερο επίτευγμά του υπήρξε η άρση του βρετανικού ναυτικού αποκλεισμού της Ελλάδας το 1942, επιτρέποντας τον σωτήριο ανεφοδιασμό της χώρας σε τρόφιμα και ιατροφαρμακευτικό υλικό στην καρδιά της Κατοχής. Τουλάχιστον ένας στους τρεις Ελληνες σώθηκαν από την ασιτία και τις επιδημίες χάρη στην ηρωική τρίμηνη εκστρατεία του Σκούρα να πιέσει και να πείσει τους Τσόρτσιλ και Ιντεν να επιτρέψουν τον διάπλου των πλοίων, αλλά και χάρη στην έγκαιρη ναύλωση σουηδικών καραβιών για το επισφαλές εγχείρημα. (Ας σημειωθεί ότι η άρνηση του Ωνάση να διαθέσει τον στόλο του για τον ανεφοδιασμό της Ελλάδας διατάραξε τη φιλία των δύο ανδρών.) Η «εξ Αμερικής» Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη, της οποίας ηγήθηκε ο Σκούρας την περίοδο 1940-46 με αυταπάρνηση, και ενώ ταυτόχρονα διηύθυνε μια πολυεθνική εταιρεία, συνιστά το λαμπρότερο κεφάλαιο της Ελληνικής Διασποράς. Τα αστρονομικά ποσά του ενάμισι εκατομμυρίου τόνων υλικού αξίας 250 εκατομμυρίων δολαρίων και ο περιορισμός των διοικητικών εξόδων στο 5% την αναδεικνύουν στην επιτυχέστερη εκστρατεία εξωτερικής βοήθειας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εμφύλιος πόλεμος, συμβολή σε εθνικά θέματα και επενδύσεις

Η έναρξη του Εμφυλίου, που για τους Αμερικανούς ήταν ανταρτοπόλεμος ενάντια σε νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση, βρήκε τον ελληνικό στρατό απροετοίμαστο και τους Αμερικανούς στην Αθήνα διχογνωμούντες ανάμεσα στον εθνικό συμβιβασμό που επεδίωκε ο πρέσβης Γκρέντι και την ολοκληρωτική συντριβή των ανταρτών που προωθούσε ο επικεφαλής της στρατιωτικής αποστολής Βαν Φλιτ. Η ξενάγηση του Σκούρα από τον τελευταίο στα πεδία των εχθροπραξιών στις αρχές του 1948 φαίνεται πως έγειρε την πλάστιγγα υπέρ της στρατιωτικής λύσης. Επιστρέφοντας στην Αμερική, ο Σκούρας ενημέρωσε τον πρόεδρο Τρούμαν συντασσόμενος πλήρως με τον Βαν Φλιτ. Ενώ η Ουάσιγκτον ανησυχούσε για τον ανεφοδιασμό των ανταρτών από το κομμουνιστικό μπλοκ, η αμερικανική κοινή γνώμη, εκτεθειμένη κυρίως στην κυβερνητική πληροφόρηση, εξαγριώθηκε με τις βιαιοπραγίες και το παιδομάζωμα των ανταρτών. Ο επακόλουθος εφοδιασμός και η εκπαίδευση του ελληνικού στρατού από τους Αμερικανούς οδήγησε στη διάλυση του ΔΣΕ αλλά και σε δεκαετίες εκδικητικής πολιτικής απέναντι στους ηττημένους Ελληνες.

Η κορυφαία θέση του Σκούρα στην επιχειρηματική αφρόκρεμα της Αμερικής και η άμεση πρόσβασή του στην Ουάσιγκτον τον κατέστησαν τον πιο αποτελεσματικό υπερασπιστή των ελληνικών συμφερόντων στο εξωτερικό. Η ενθουσιώδης σύστασή του σφράγισε την αμερικανική υποστήριξη στην εκλογή του Αθηναγόρα ως ηγέτη της Ορθοδοξίας το 1948 (ο ίδιος ο Σκούρας τον συνόδευσε στην Κωνσταντινούπολη, επιβαίνοντας στο προσωπικό αεροπλάνο του Τρούμαν). Το 1956 κατέστησε δυνατή τη συνάντηση του νεαρού πρωθυπουργού Καραμανλή με τον Αϊζενχάουερ, του οποίου ήταν προσωπικός φίλος, ενώ αργότερα ζήτησε από τον Λευκό Οίκο να πιέσει τους Βρετανούς να αποδεχτούν τον Μακάριο. Το καλοκαίρι του 1956 μάλιστα ανέλαβε πρωτοβουλία για την επίλυση του Κυπριακού, προτείνοντας στον Ιντεν να δώσει καθεστώς κοινοπολιτείας στη Μεγαλόνησο, ώστε να αναχαιτιστούν οι τουρκικές επιδιώξεις και να υπάρχει προοπτική χρόνου για την ένωσή της με την Ελλάδα.

Στα μεταπολεμικά χρόνια, ο Σκούρας προσπάθησε να προσελκύσει ξένα κεφάλαια στην Ελλάδα. Τα επιχειρηματικά σχέδια που επεξεργάστηκε, περιελάμβαναν κονσερβοποίηση αγροτικών προϊόντων, οικισμούς προκατασκευασμένων σπιτιών, τηλεοπτικό σταθμό και μονάδα διύλισης πετρελαιοειδών. Η Εσσο Πάππας, η μεγαλύτερη ίσως βιομηχανική επένδυση στην Ελλάδα, αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων, ήταν αποτέλεσμα πολύχρονης προσπάθειας του Σκούρα και του στενού του φίλου Τομ Πάππας, ο οποίος τελικά συνέχισε μόνος. Επίσης, η τουριστική ανάδειξη της Ελλάδας οφείλει τα μέγιστα στην ταινία της Φοξ «Το παιδί και το δελφίνι» (1957), με γυρίσματα στην Υδρα, την Ακρόπολη, την Επίδαυρο και τα Μετέωρα, που υπήρξε κατ’ ουσίαν η πρώτη παγκόσμια διαφημιστική εκστρατεία της χώρας. Δύο άλλες παραγωγές σε ελληνικό έδαφος που προώθησε ο Σκούρας ήταν οι «Οι 300 της Σπάρτης» και το «Συνέβη στην Αθήνα» το 1962.

Τα παραπάνω δεν προσφέρονται ως αγιογραφία του Σκούρα, αλλά προκύπτουν από ιστοριογραφική έρευνα στο αρχείο του. Προσωπικά δεν γνωρίζω άλλον Ελληνα μετανάστη με τόσο μακρά, πολυσχιδή, αποτελεσματική και φιλανθρωπική προσφορά στην Ελλάδα. Μπορεί ο μεταπολιτευτικός αντιαμερικανισμός μας να δικαιολογείται από την αμοραλιστική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ με πρωθιερέα τον Κίσινγκερ. Ωστόσο, η ιστορική αποτίμηση της σχέσης των δύο κρατών δείχνει ότι κανείς δεν προσέφερε τόσο πολλά στην Ελλάδα όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μέγας ενορχηστρωτής αυτής της σχέσης ήταν ο Σπύρος Παναγιώτη Σκούρας.

Μετά τον πόλεμο

Καθοριστική ήταν η συμβολή του Σκούρα στη μεταπολεμική ανόρθωση της Ελλάδας. Ηδη από το 1943 πίεζε την αμερικανική κυβέρνηση για την οικονομική ενίσχυση της κατεστραμμένης χώρας. Η περιοδεία του στην ελληνική επικράτεια τον Μάιο του 1945 καλύφθηκε από τον αμερικανικό Τύπο και καταγράφτηκε από κινηματογραφικό συνεργείο που ο ίδιος έφερε. Τόσο το Δόγμα Τρούμαν όσο και η συνέχιση της αμερικανικής βοήθειας με το Σχέδιο Μάρσαλ συνιστούν τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Ελληνοαμερικανικού παράγοντα και απέτρεψαν την καταβύθιση της χώρας στην υπανάπτυξη και το πέρασμά της στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Χρόνια μετά, ο Τρούμαν θα υπενθύμιζε στον Σκούρα την προσφορά της Αμερικής στην Ελλάδα.

* Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης «http://www.stanford.edu/~ichriss» είναι ιστορικός ερευνητής στο Stanford University, συγγραφέας και συνθέτης. Εχει επιμεληθεί τον τόμο Spyros P. Skouras, Memoirs (1893-1953), προωθεί την εκστρατεία για την ψηφιοποίηση του αρχείου του Σκούρα και γράφει το σενάριο για ένα βιογραφικό του ντοκιμαντέρ.