Ο Νικόλαος Γύζης (Σκλαβοχώρι Τήνου, 1 Μαρτίου 1842^[1] – Μοναχο, 22 Δεκεμβρίου 1900 (ι) / 4 Ιανουαρίου 1901 (γ) ) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου». Διακρίθηκε σε όλα τα χρόνια των σπουδών του και πήρε τα πρώτα βραβεία στην ξυλογραφία, τη ζωγραφική και τη χαλκογραφία.^[2]

Ο Νικόλαος Γύζης ήταν ένα από τα έξι παιδιά του ξυλουργού Ονούφριου Γύζη και της Μαργαρίτας Γύζη, το γένος Ψάλτη, που ζούσαν στο Σκλαβοχώρι Τήνου. Το 1850, η οικογένειά του μετοίκησε στην Αθήνα και ο μικρός Νικόλαος άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στην Σχολείο των Τεχνών (μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), αρχικά ως ακροατής και, από το 1854 έως το 1864, ως κανονικός σπουδαστής.

Με το τέλος των σπουδών του, γνωρίστηκε με τον πλούσιο φιλότεχνο Νικόλαο Νάζο, με την μεσολάβηση του οποίου έλαβε υποτροφία από το Ευαγές Ίδρυμα του Ναού της Ευαγγελιστρίας της Τήνου, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου^[3].

Αποκριά στην Αθήνα

Τον Ιούνιο του 1865 ο Γύζης έφθασε στο Μόναχο, όπου συνάντησε τον συνάδελφο και φίλο του Νικηφόρο Λύτρα. Ο τελευταίος τον βοήθησε στο να εγκλιματιστεί γρήγορα στο γερμανικό περιβάλλον. Πρώτοι του δάσκαλοί του στο Μόναχο ήταν ο Χέρμαν Άνσυτς (Hermann Anschütz) και ο Αλεξάντερ Βάγκνερ (Alexander Wagner). Τον Ιούνιο του 1868 έγινε δεκτός στο εργαστήριο του Καρλ φον Πιλότυ (Karl von Piloty). Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Μόναχο το 1871 και τον Απρίλιο του 1872 επέστρεψε στην Αθήνα, για να μετατρέψει το πατρικό του σπίτι επί της οδού Θεμιστοκλέους σε ατελιέ. Μαζί με τον Νικηφόρο Λύτρα, ταξίδεψε το 1873 στην Μικρά Ασία^[4].

Απογοητευμένος από τις συνθήκες της Ελλάδας, τον Μάιο του 1874 εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψε στο Μόναχο, όπου έμελλε να ζήσει για το υπόλοιπο της ζωής του. Το 1876, ταξίδεψε παρέα με τον Νικηφόρο Λύτρα στο Παρίσι. Έναν χρόνο αργότερα νυμφεύθηκε την Άρτεμη Νάζου, με την οποία απέκτησε τέσσερις κόρες, την Πηνελόπη (γεν. 1878, πέθανε μόλις δώδεκα ημερών), την Μαργαρίτα-Πηνελόπη (γεν. 1879), την Μαργαρίτα (γεν. 1881) και την Ιφιγένεια (γεν. 1890), και έναν γιο, τον Ονούφριο-Τηλέμαχο (γεν. 1884).^[5][6]

Το 1880, ανακηρύχθηκε σε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1888 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα^[6]. Το 1881, πέθανε η μητέρα του και έναν χρόνο μετά πέθανε και ο πατέρας του. Το 1895, επισκέφθηκε για τελευταία φορά την Ελλάδα, την οποία ποτέ δεν ξέχασε και πάντα νοσταλγούσε. Προσβεβλημένος από λευχαιμία, πέθανε στο Μόναχο στις αρχές του 1901^[7]. Λέγεται ότι τα τελευταία του λόγια ήταν: «Λοιπόν ας ελπίζωμεν και ας ζητούμεν να είμεθα εύθυμοι!». Η σορός του ενταφιάστηκε στο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου.

Το έργο του

Ο Νικόλαος Γύζης αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ακαδημαϊκού ρεαλισμού του ύστερου 19ου αιώνα, του συντηρητικού εικαστικού κινήματος που είναι γνωστό ως «Σχολή του Μονάχου», τόσο σε ελληνικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Συμμετείχε και βραβεύτηκε σε πάρα πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές εκθέσεις, από το 1870 έως το 1900. Μάλιστα, μετά τον θάνατό του το 1901, τιμήθηκε με έκθεση έργων του στην 8η Διεθνή Καλλιτεχνική Έκθεση του Γκλασπαλάστ (Glaspalast).

Σπουδαστής στην Ακαδημία του Μονάχου, ενστερνίστηκε όλες τις αρχές των Γερμανών δασκάλων του, φτιάχνοντας έργα σπάνιας επιδεξιότητας μέσα στα όρια του ιστορικού ρεαλισμού και της ηθογραφίας. Με τα έργα του, ειδικά αυτά της νεότητάς του, έλαβε τον χαρακτηρισμό «γερμανικότερος των Γερμανών» και επαινέθηκε με το παραπάνω από τους τεχνοκριτικούς και τον Τύπο της εποχής.

Δύο από τα μεγάλα «γερμανικά» του έργα, οι Ελεύθερες τέχνες και τα πνεύματα της καλλιτεχνικής βιοτεχνίας, που κοσμούσαν την οροφή Μουσείου Διακοσμητικών Τεχνών του Καϊζερσλάουτερν (1878–1880), και Ο θρίαμβος της Βαυαρίας, που κοσμούσε την αίθουσα συνεδριάσεων του Μουσείου Διακοσμητικών Τεχνών της Νιρεμβέργης (1895–1899) — καταστράφηκαν κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μερικά από τα έργα του, όπως Τα αρραβωνιάσματα (1875])^[8] και Το κρυφό σχολειό (1885, συλλογή Εμφιετζόγλου), βασίζονται σε προφορικούς θρύλους της εποχής της Τουρκοκρατίας, των οποίων η αντιστοιχία στην ιστορική πραγματικότητα αμφισβητείται σήμερα, χωρίς βέβαια αυτό να μειώνει την καλλιτεχνική αξία των παραπάνω έργων.

Άτομο βαθιά θρησκευόμενο, στράφηκε αργότερα προς τις αλληγορικές και τις μεταφυσικές παραστάσεις. Τα λεγόμενα «θρησκευτικά» του έργα, με πλέον χαρακτηριστικό τον πίνακα Ιδού ο Νυμφίος έρχεται (1895–1900, Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου), αντιπροσωπεύουν τα οράματα του ώριμου πλέον καλλιτέχνη και δηλώνουν απερίφραστα τις υπαρξιακές του αγωνίες. Κυρίαρχο θέμα των ώριμων έργων του ήταν ο αγώνα του εναντίον του Κακού και η τελική νίκη του Καλού. Η σημαντικότερη μορφή σ’ αυτά τα έργα του είναι η γυναίκα, που άλλοτε εμφανίζεται ως Τέχνη, άλλοτε ως Μουσική, άλλοτε ως Άνοιξη, άλλοτε ως Δόξα, κ.λπ.

Νεότεροι μελετητές του έργου του διακρίνουν ότι στα λιγότερο γνωστά ύστερα έργα του, και κυρίως στα σχέδιά του με κάρβουνο και κιμωλία, ο Γύζης δίνει μια εξπρεσιονιστική τάση απελευθέρωσης από τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό.

Ο Γύζης φιλοτέχνησε επίσης αφίσες και εικονογράφησε βιβλία.

Οι επιστολές του

Η ζωή και το έργο του Νικολάου Γύζη φωτίζεται επίσης από τις επιστολές που έγραφε από το 1869 και μέχρι το τέλος της ζωής του (Επιστολαί Νικολάου Γύζη, Εκδόσεις «Εκλογής», Αθήναι 1953).^[9] Ορίστε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Σας βεβαιώ, Κύριε Νάζε, ότι δεν είμαι διόλου σπάταλος. Ζω με την μεγαλυτέραν οικονομίαν, αλλά τα έξοδα της τέχνης μου, και προ πάντων τα μοδέλα, κοστίζουν φρικτά και άνευ αυτών δεν ημπορώ να κάμω βήμα. Εις την αρχήν ήμουν εις μικροτέρας σχολάς, όπου τα μοδέλα επληρώνοντο από την Ακαδημίαν, αλλ’ αφ’ ότου εμβήκα εις την σχολή των συνθέσεων, τα πληρώνω ο ίδιος και διά τούτο έπεσα έξω. […] Έγραψα και θα γράψω πάλιν προς την επιτροπήν της Ευαγγελιστρίας διά τους μισθούς μου…» — Επιστολή προς τον Νικόλαο Νάζο, 3 Ιουνίου 1873

«Πόσον πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι του ποιητού! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός.» — Επιστολή προς τον Νικόλαο Νάζο, 7 Απριλίου 1875

«Αν ήτο δυνατόν να ημπορούσα να ηρχόμουν εις την Ελλάδα, ίσως κατά πρώτον εις την Κεφαλληνίαν και κατόπιν εις την Τήνον, εις τα γλυκά αυτά μέρη.» — Επιστολή προς τον αδελφό της γυναίκας του, 22 Οκτωβρίου 1900

Κατάλογος των έργων του Γύζη

Παρακάτω ακολουθεί κατάλογος από γνωστά έργα του:^[10]

Πινακοθήκη

• • 

    Ιδού ο Νυμφίος έρχεται
    (π. 1895-1900)

• • 

    Η Αποστήθιση
    (1883)

• • 

    Πολεμιστής της Ανατολής
    (1842)

• • 

    Ο Κουρέας
    (1880)

• • 

    Το Κρυφό Σχολειό
    (1885-1886)

• • 

    Μετά την Πτώση των Ψαρών

• • 

    Το Τάμα
    (1874)

• • 

    Ανατολίτης με την Πίπα

• • 

    Καπουτσίνος Μοναχός

• • 

    Ιστορία
    (1892)

• • 

    Ηλικιωμένος με Κόκκινο Φέσι

• • 

    Ο Έρως και ο Ζωγράφος

• • 

    Η Ψυχή του Καλλιτέχνη
    (1893)

• • 

    Τα αρραβωνιάσματα
    (1877)

• • 

    Γιάντες
    (1878)

Παραπομπές

Πηγές

• Οι Έλληνες Ζωγράφοι Α΄ τόμ, Εκδ.Γεώργιος Ραγιάς. Κείμενα: Γιάννης Χ.Παπαϊωάννου
• Παναθήναια Α΄ τεύχ. 11, 15 Μαρτίου 1901 «Αφιέρωμα στον Νικόλαο Γύζη» σσ.403-40
• Χρήστος Λάζος, «Νικόλαος Γύζης», Ιστορία Εικονογραφημένη,τχ.76 (Οκτώβριος 1974),σελ.96-105

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αφιέρωμα: Nικόλαος Γύζης (1842–1901), ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, 9 Μαρτίου 1997
• Ημερολόγιον Σκόκου, Τομ. 3, No 0 (1888), 248-250, (δες και εδώ)
• Παναθήναια Νικολάω Γύζη, Αθήναι, Τυπογραφείον Εστία, 1901 (δες και εδώ)
• Νικόλαος Γύζης – μικρόν μνημόσυνον Ημερολόγιον Σκόκου, Τομ. 17, No 0 (1902), σελ. 141-144], (δες και εδώ)
• Νικόλαος Γύζης, υπό Δημητρίου Γ. Κακλαμάνου, Αθήναι, Τυπογραφείον Εστία, 1901 (δες εδώ)
• Νικόλαος Γύζης (Βιογραφικαί σημειώσεις), Εστία; Τομ. 19, No 470 (1885), σελ. 3-4 (δες εδώ)

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Νέλλη Μισιρλή, Γύζης, 398 σελ. Εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1996. ISBN 960-500-008-3.
• Μαρίνος Καλλιγάς, Νικόλας Γύζης. Η ζωή και το έργο το, 259 σελ. Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1995. ISBN 960-250-110-3.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο μάγος του χρωστήρα Άρθρο της Μαρίας Μουζάκη με πολλά βιογραφικά και ανεκδοτολογικά στοιχεία· από το περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη (Απρίλιος 2002).
• Ο Νικόλαος Γύζης και η «ενέργεια» του μοντερνισμού Άρθρο του Αυγουστίνου Ζενάκου· από την εφημερίδα “Το Βήμα” (16 Σεπτεμβρίου 2001).
• Βασικά χαρακτηριστικά της θεματολογίας του Γύζη Τα αγαπημένα θέματα του Γύζη και ψηφιακές εικόνες από πολλά λιγότερο γνωστά έργα του.
• Nikolaos Gyzis’s The Secret School and an Ongoing National Discourse Άρθρο του Αντώνη Δανού για τον μύθο γύρω από Το κρυφό σχολειό του Γύζη· από το περιοδικό Nineteenth-Century Art Worldwide (2002). (Στα αγγλικά.)
• Βιογραφικό & έργα του
• Νικόλαος Γύζης 1842-1901 (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Νικόλαος Γύζης 1842-1901 (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ο Γύζης στην Τήνο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Νικόλαος Γύζης, ο μεγάλος δημιουργός (Εθνική Πινακοθήκη) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)