Ο Λόρενς Τζορτζ Ντάρελ (Lawrence George Durrell, 27 Φεβρουαρίου 1912 – 7 Νοεμβρίου 1990), ήταν εκπατρισμένος Βρετανός μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός, ταξιδιωτικός συγγραφέας και πράκτορας. Αντιστεκόταν στη σύνδεσή του με τη Μεγάλη Βρετανία και προτιμούσε να λογίζεται ως «πολίτης του κόσμου»: χαρακτηρίσθηκε ως «άπατρις» το 1968, με την τροποποίηση της Commonwealth Immigrants Act του 1962. Για τον λόγο αυτό του αρνήθηκαν το δικαίωμα εισόδου ή εγκατάστασης στη Βρετανία με τις νέες διατάξεις και ήταν υποχρεωμένος να κάνει αίτηση για βίζα για κάθε του είσοδο στη χώρα.
Το γνωστότερο έργο του είναι η τετραλογία Αλεξανδρινό κουαρτέτο, ενώ μεγάλο μέρος της δημιουργίας του έχει επηρεασθεί από τη μακρόχρονη διαμονή του στην Ελλάδα.
Ο Ντάρελ γεννήθηκε στο Τζαλαντάρ, των τότε Βρετανικών Ινδιών ως ο πρωτότοκος γιος επίσης γεννημένων στην Ινδία Βρετανών αποίκων: της Λουίζας (Louisa Dixie Durrell) και του Λόρενς Σάμουελ Ντάρελ (Lawrence Samuel Durrell). Το πρώτο του σχολείο ήταν το Κολέγιο του Αγίου Ιωσήφ στο Νταρτζίλινγκ. Σε ηλικία 11 ετών στάλθηκε στην Αγγλία, όπου παρακολούθησε για λίγο μαθήματα στο γυμνάσιο St. Olave’s πριν εγγραφεί στο St. Edmund’s School του Καντέρμπουρυ. Η εκπαίδευσή του ήταν τυπικά «αποτυχημένη», καθώς απέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο, αλλά άρχισε να γράφει ποίηση από την ηλικία των 15 ετών και η πρώτη του ποιητική συλλογή, το Quaint Fragment, εκδόθηκε το 1931.
Στην Κέρκυρα
Στις 22 Ιανουαρίου 1935 ο Λόρενς Ντάρελ νυμφεύθηκε τη Νάνσυ Μάγιερς (Nancy Isobel Myers) στον πρώτο από τους 4 συνολικά γάμους το. Ο Ντάρελ δεν αισθάνθηκε ποτέ ευτυχής στην Αγγλία και τον Μάρτιο του ίδιου έτους έπεισε τη σύζυγό του, τη μητέρα του και τα αδέλφια του (μεταξύ των οποίων ήταν και ο Τζέραλντ Ντάρελ, αργότερα σημαντικός υπέρμαχος της προστασίας των άγριων ζώων και δημοφιλής συγγραφέας ο ίδιος), να μετακομίσουν σε ένα ελληνικό νησί, συγκεκριμένα στην Κέρκυρα, όπου θα μπορούσαν να ζήσουν πιο οικονομικά και να ξεφύγουν τόσο από το αγγλικό κλίμα όσο και από την «απολιθωμένη» αγγλική κουλτούρα — αυτό που ο Ντάρελ αποκαλούσε και «αγγλικό θάνατο».
Το 1935 εκδόθηκε και το πρώτο μυθιστόρημα του Ντάρελ, το Pied Piper of Lovers, από τον εκδοτικό οίκο Κάσελ. Την ίδια περίοδο διάβασε τυχαία το μυθιστόρημα του Χένρι Μίλερ Ο Τροπικός του Καρκίνου και του έγραψε εκφράζοντας τον θαυμασμό του για το έργο. Η επιστολή του Ντάρελ ξεκίνησε μια μακρά φιλία και αμοιβαία κριτική που κράτησε 45 χρόνια. Οι δύο συγγραφείς εξερευνούσαν παρόμοια θέματα στα έργα τους και το επόμενο μυθιστόρημα του Ντάρελ, το Panic Spring, ήταν βαθιά επηρεασμένο από το έργο του Μίλερ.
Στην Κέρκυρα ο Λόρενς και η σύζυγός του έζησαν μαζί σε μποέμικο στιλ. Τους πρώτους μήνες το ζεύγος έμεινε με την υπόλοιπη οικογένεια Ντάρελ στη Βίλα Ανεμογιάννη στο Κοντόκαλι. Στις αρχές του 1936 όμως το ζευγάρι μετακόμισε στο «`Ασπρο Σπίτι», την καλύβα ενός ψαρά στη βορειοανατολική ακτή της Κερκύρας, στο Καλάμι. Ο φίλος του Ντάρελ Θεόδωρος Στεφανίδης τους επισκεπτόταν συχνά, ενώ ο ίδιος ο Χένρι Μίλερ έμεινε στο `Ασπρο Σπίτι το 1939. Αυτή η περίοδος της παρεπιδημίας του στην Κέρκυρα περιγράφεται κάπως με λυρικό τρόπο στο Prospero’s Cell, που είναι χρήσιμο να συγκριθεί με τις αναμνήσεις από την κερκυραϊκή εμπειρία που έγραψε ο Τζέραλντ Ντάρελ και επίσης εκδόθηκαν, κυρίως στο Η οικογένειά μου και άλλα ζώα και στα άλλα δύο έργα της αποκαλούμενης «Κερκυραϊκής Τριλογίας». Ο Τζέραλντ εκεί γράφει ότι ο Λώρενς έμενε μόνιμα με τη μητέρα και τα αδέρφια του (η Νάνσυ δεν αναφέρεται καθόλου), ενώ η αφήγηση του Λώρενς περιέχει αντιθέτως λίγες μόνο αναφορές σε μόνο ένα από τα αδέρφια του, τον Λέσλι, και δεν αναφέρει ότι η μητέρα του και δύο ακόμα αδέρφια έμεναν επίσης στο νησί. Οι αφηγήσεις καλύπτουν πάντως κάποια κοινά θέματα: π.χ. τόσο ο Τζέραλντ όσο και ο Λώρενς περιγράφουν τους ρόλους του Κερκυραίου ταξιτζή Σπύρου Αμερικάνου και του γιατρού, θετικού επιστήμονα και ποιητή Θεόδωρου Στεφανίδη στη ζωή τους εκεί. Στην Κέρκυρα απέκτησαν και μία άλλη φίλη, τη Μαρία Ασπιώτη, με την οποία ο Λόρενς συνεργάσθηκε στην έκδοση του Lear’s Corfu.
Στο Παρίσι
Τον Αύγουστο 1937 ο Λόρενς και η Νάνσι ταξίδεψαν στη Βίλα Σερά (Seurat) στο Παρίσι για να συναντήσουν τον Μίλερ και την Αναΐς Νιν. Μαζί με τον Άλφρεντ Perles, οι Νιν, Μίλερ και Ντάρελ «άρχισαν μία συνεργασία με σκοπό τη δημιουργία δικού τους λογοτεχνικού κινήματος». Επίσης άρχισαν τη «Σειρά της Βίλας Σερά» προκειμένου να εκδώσουν το Μαύρο Βιβλίο του Ντάρελ, τον Μαξ και τα λευκά φαγοκύτταρα του Μίλερ και το Winter of Artifice της Νιν με τον Jack Kahane του εκδοτικού οίκου Obelisk Press.
Το πρώτο αξιόλογο μυθιστόρημα του Ντάρελ, το Μαύρο Βιβλίο, ήταν έντονα επηρεασμένο από τον Χένρι Μίλερ και εκδόθηκε στο Παρίσι το 1938, αλλά κυκλοφόρησε στη Βρετανία μόλις το 1973. Στην υπόθεσή του, ο βασικός ήρωας Λόρενς Λούσιφερ παλεύει για να δραπετεύσει από την πνευματική στειρότητα της αποστομένης Αγγλίας και βρίσκει τη ζεστασιά και τη γονιμότητα της Ελλάδας.
Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η μητέρα και οι αδελφοί του Ντάρελ επέστρεψαν στην Αγγλία, ενώ εκείνος και η Νάνση παρέμειναν στην Κέρκυρα. Το 1940 απέκτησαν μία κόρη, την Πηνελόπη-Βερεγγαρία. Μετά την έναρξη της γερμανικής κατοχής η οικογένεια διέφυγε μέσω Κρήτης στην Αλεξάνδρεια. Ωστόσο ο γάμος τους ήδη αντιμετώπιζε προβλήματα και οι Ντάρελ και Νανσή χώρισαν το 1942, με τη Νανσή να παίρνει τη μικρή Πηνελόπη στην Ιερουσαλήμ.
Στα χρόνια της παραμονής του στην Κέρκυρα ο Ντάρελ είχε κρατήσει σημειώσεις για ένα βιβλίο για το νησί, αλλά μόλις στο τέλος του πολέμου στην Κέρκυρα μπόρεσε να το γράψει. Στο βιβλίο Prospero’s Cell ο Ντάρελ περιγράφει την Κέρκυρα ως «αυτό το λαμπερό κομματάκι νησιού στο Ιόνιο» με νερά «σαν τον χτύπο της καρδιάς του ίδιου του κόσμου».
Στην Αίγυπτο
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Ντάρελ υπηρέτησε ως ακόλουθος τύπου στη βρετανική πρεσβεία στην Αίγυπτο, πρώτα στο Κάιρο και μετά στην Αλεξάνδρεια. Στην Αλεξάνδρεια συνάντησε την Εύα (Υβέτ) Κοέν, μία Αλεξανδρινή Εβραία, που θα γινόταν η έμπνευσή του για τον χαρακτήρα της Ζιστίν στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλεξανδρινού κουαρτέτου. Το 1947, αφού εκδόθηκε το διαζύγιό του με τη Νάνσι, η Εύα παντρεύτηκε τον Ντάρελ και το 1951 απέκτησαν μαζί μία κόρη, τη Σαπφώ-Τζέιν, που ονομάσθηκε προς τιμή της αρχαίας Ελληνίδας ποιήτριας Σαπφούς. (Η Σαπφώ Ντάρελ αυτοκτόνησε το 1985.)
Στη Ρόδο
Το σπίτι του Ντάρελ στη Ρόδο, με κίτρινο επίχρισμα και μεσογειακή αρχιτεκτονική (με τα δύο αυτοκίνητα μπροστά). Εδώ έμεινε από τις 20 Μαΐου 1945 μέχρι τις 10 Απριλίου 1947.
Τον Μάιο του 1945 ο Ντάρελ γνώρισε ένα ακόμα ελληνικό νησί όταν αποσπάσθηκε από την υπηρεσία του στη Ρόδο. Τα Δωδεκάνησα είχαν δοθεί στην Ιταλία μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Με την παράδοση των Ιταλών το 1943 οι μέχρι τότε σύμμαχοί τους Γερμανοί κατέλαβαν τα περισσότερα από αυτά και τα κράτησαν, όπως και την Κρήτη, μέχρι το τέλος του πολέμου. Η ηπειρωτική Ελλάδα ήταν παγιδευμένη τότε στον εμφύλιο πόλεμο και έτσι τα Δωδεκάνησα περιήλθαν υπό προσωρινή βρετανική στρατιωτική διοίκηση μέχρι που τα νησιά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα το 1947.
Ο Ντάρελ εγκαταστάθηκε στο σπιτάκι του φύλακα του παλιού τουρκικού νεκροταφείου, καθώς βρισκόταν ακριβώς απέναντι του δρόμου από το κτίσμα που χρησιμοποιούσε η βρετανική διοίκηση (σήμερα στεγάζει το Καζίνο της Ρόδου). Εκεί συγκατοικούσε με την Εύα Κοέν.
Από εκείνη την εποχή χρονολογείται το βιβλίο του Reflections on a Marine Venus, μία λυρική εξύμνηση του νησιού, στην οποία ο Ντάρελ τείνει να αποφεύγει κάτι περισσότερο από μία περαστική αναφορά στην ταραχή των καιρών.
Στην Αργεντινή και στο Βελιγράδι
Το 1947 ο Ντάρελ διορίσθηκε διευθυντής του Βρετανικού Συμβουλίου στην Κόρντομπα της Αργεντινής, όπου για τους επόμενους 18 μήνες έδινε διαλέξεις πάνω σε πολιτιστικά θέματα[8]. Επέστρεψε στο Λονδίνο με την Εύα το καλοκαίρι του 1948, περί την εποχή που ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας στρατάρχης Τίτο διέκοψε τους δεσμούς με την COMINFORM του Στάλιν, οπότε ο Ντάρελ αποσπάσθηκε στο Βελιγράδι, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1952. Αυτή η περίοδος του έδωσε υλικό για το βιβλίο του Λευκοί αετοί πάνω από τη Σερβία (1957).
Στην Κύπρο
Το 1952 η Εύα νοσηλεύθηκε στην Αγγλία. Ο Ντάρελ μετακόμισε στην Κύπρο με την κόρη τους Σαπφώ, όπου αγόρασε σπίτι και πήρε θέση καθηγητή των αγγλικών στο Παγκύπριο Γυμνάσιο για να στηρίξει οικονομικά τη συγγραφική του δραστηριότητα, ενώ εργάσθηκε και ως διευθυντής του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της αποικιοκρατικής διοίκησης (1954-1956). Για την περίοδο της Κύπρου έγραψε στο έργο του Bitter Lemons, που κέρδισε το Βραβείο Duff Cooper το 1957. Το 1954 Ο Λόρενς Ντάρελ έγινε μέλος (Fellow) της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας. Ο Ντάρελ εγκατέλειψε την Κύπρο τον Αύγουστο 1956, όταν η αναταραχή είχε εξελιχθεί στον κυπριακό αντιαποικιακό αγώνα και η θέση του ως κυβερνητικού υπαλλήλου οδήγησε σε επανειλημμένες δολοφονικές απόπειρες εναντίον του.
Το Αλεξανδρινό κουαρτέτο
Το 1957 ο Ντάρελ δημοσίευσε το μυθιστόρημα Ζιστίν, που θα γινόταν το πρώτο μέρος του γνωστότερου έργου του, του Αλεξανδρινού κουαρτέτου, τα 4 μέρη του οποίου, τα Ζυστίν, Μπαλτάζαρ (1958), Mountolive (1958) και Κλέα (1960), αφηγούνται γεγονότα που διαδραματίζονται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Τα πρώτα τρία βιβλία αφηγούνται ουσιαστικά την ίδια ιστορία από διαφορετικές πλευρές, μία τεχνική που ο Ντάρελ χαρακτήρισε στην εισαγωγική σημείωσή του στο Μπαλτάζαρ ως «σχετικιστική». Μόνο στο τελευταίο μέρος, το Κλέα, προχωρεί την ιστορία στον χρόνο και φθάνει σε μία κατάληξη.
Το Αλεξανδρινό κουαρτέτο εντυπωσίασε τους κριτικούς με τον υφολογικό πλούτο του, την ποικιλία και τη ζωηράδα των χαρακτήρων του, τις εναλλαγές του ανάμεσα στο προσωπικό και στο πολιτικό στοιχείο, καθώς και τις εξωτικές τοποθεσίες μέσα και γύρω από την πόλη, τις οποίες ο Ντάρελ παρουσιάζει ως τον πρωταγωνιστή: «Η πόλη, που μας χρησιμοποίησε σαν την πανίδα της, έβρεξε μέσα μας συγκρούσεις που ήταν δικές της και που τις πήραμε για δικές μας: αγαπημένη Αλεξάνδρεια!» Η παρουσίαση του Κουαρτέτου στο The Times Literary Supplement σημείωνε: «Αν ποτέ ένα έργο έφερε μία άμεσα αναγνωρίσιμη υπογραφή σε κάθε του φράση, τότε είναι αυτό». Υπήρχε κάποια πρόταση να προταθεί ο Ντάρελ για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά αυτό δεν υλοποιήθηκε.
Με δεδομένο το πολυσύνθετο του έργου, ήταν πιθανώς αναπόφευκτο ότι η απόπειρα του Τζορτζ Κιούκορ το 1969 να μεταφέρει το έργο στον κινηματογράφο (ως Ζιστίν) απλοποίησε την ιστορία σε βαθμό μελοδράματος και απέτυχε.
Τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία
Ο Ντάρελ πήρε διαζύγιο από την Εύα Κοέν το 1955 και ξαναπαντρεύτηκε το 1961 μία άλλη Αλεξανδρινή Εβραία, την Κλωντ-Μαρί Βενσεντόν (Vincendon), που την είχε γνωρίσει στην Κύπρο. Ο Ντάρελ κατέρρευσε όταν η Κλοντ-Μαρί πέθανε από καρκίνο το 1967. Ο τέταρτος και τελευταίος γάμος του έγινε το 1973, με μία Γαλλίδα, την Γκισλαίν ντε Μποϊσόν (Ghislaine de Boysson), από την οποία πήρε διαζύγιο το 1979.
Ο Ντάρελ εγκαταστάθηκε στο Σομιέρ (Sommières), ένα μικρό χωριό στο Λανγκεντόκ της Γαλλίας, όπου αγόρασε ένα μεγάλο σπίτι, απομονωμένο πίσω από τη μεγάλη περίφραξή του στην άκρη του χωριού. Εδώ συνέγραψε το The Revolt of Aphrodite με δύο μέρη, το Tunc (1968) και το Nunquam (1970), καθώς και το Κουιντέτο της Αβινιόν, που επιχειρούσε να επαναλάβει την επιτυχία του Αλεξανδρινού κουαρτέτου και στο οποίο ο συγγραφέας επισκέπτεται και πάλι πολλά από τα μοτίβα και τα στιλ του Κουαρτέτου. Το μεσαίο από τα 5 βιβλία του Κουιντέτου, το Κονστάνς, που απεικονίζει τη Γαλλία υπό τη γερμανική κατοχή, χρίσθηκε υποψήφιο για το Βραβείο Μπούκερ το 1982, ενώ το πρώτο του βιβλίο, το Monsieur, τιμήθηκε το 1974 με το James Tait Black Memorial Prize. Το 1974 ο Ντάρελ πήρε την υποτροφία Andrew Mellon για επισκέπτης καθηγητής των επιστημών του ανθρώπου στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια.
Την ίδια αυτή τελευταία περίοδο της ζωής του έγραψε τα έργα Sicilian Carousel (που εξυμνεί τη Σικελία), τα Ελληνικά νησιά και το Caesar’s Vast Ghost, που αφορά κυρίως τη γαλλική επαρχία της Προβηγκίας.
Ο Ντάρελ υπέφερε από εμφύσημα για πολλά χρόνια. Πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο στο σπίτι του Σομιέρ σε ηλικία 78 ετών. Ο φίλος του Άλαν Τόμας δώρησε μία συλλογή βιβλίων και περιοδικών που σχετίζονται με τον Ντάρελ στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, συλλογή η οποία διατηρείται ως η ξεχωριστή Lawrence Durrell Collection.
Ο Τόμας υπήρξε επίσης επιμελητής μιας ανθολογίας πρόσθετων κειμένων, επιστολών και ποιήσεως υπό τον γενικό τίτλο “Spirit Of Place,” η οποία περιέχει πολλά που συμπληρώνουν τα βιβλία του Ντάρελ.
Η ποίηση του Ντάρελ επισκιάσθηκε από τα μυθιστορήματά του. Ο ποιητής Πίτερ Πόρτερ γράφει στην εισαγωγή του στα «Επιλεγμένα ποιήματα του Λόρενς Ντάρελ» για τον Ντάρελ ως ποιητή: «`Ενας από τους καλύτερους των τελευταίων εκατό ετών. Και ένας από τους πλέον «απολαύσιμους»… …(η ποίησή του) είναι πάντοτε όμορφη ως ήχος και σύνταξη. Η καινοτομία του έγκειται στην άρνησή του να είναι περισσότερο υψιλόφρων από ό,τι το θέμα του, μαζί με τον χειρισμό που επιφυλάσσει σε ολόκληρο το λεξικό της γλώσσας.»
Δουλειά με τη βρετανική κυβέρνηση
Ο Ντάρελ πέρασε αρκετά χρόνια στην υπηρεσία του Φόρεϊν Όφις. Υπήρξε ανώτερος υπάλληλος του τμήματος τύπου στις βρετανικές πρεσβείες στην Αθήνα και το Κάιρο, ακόλουθος τύπου στις πρεσβείες στην Αλεξάνδρεια και το Βελιγράδι, διευθυντής του Βρετανικού Συμβουλίου στην Καλαμάτα και στην Κόρντομπα, διευθυντής δημόσιων σχέσεων στη Δωδεκάνησο και στην Κύπρο. Αργότερα ο Ντάρελ αρνήθηκε να τιμηθεί με το παράσημο Commander of the Order of St. Michael and St. George για τις υπηρεσίες του. Τα χιουμοριστικά έργα του Ντάρελ Esprit de Corps και Stiff Upper Lip μιλούν για τη ζωή στο διπλωματικό σώμα, ιδιαίτερα στη Σερβία.
Ισχυρίσθηκε ότι είχε αντιπαθήσει τόσο την Αίγυπτο όσο και την Αργεντινή, πάντως πολύ περισσότερο είχε αντιπαθήσει τη Γιουγκοσλαβία.
Ελληνικές εκδόσεις
- Η Θαλάσσια Αφροδίτη, εκδ. Κανάκη, 2000 ISBN 960-7420-61-6
- Αλεξανδρινό κουαρτέτο, εκδ. Μεταίχμιο
- Η σπηλιά του Πρόσπερου
- Τα ελληνικά νησιά, εκδ. Μεταίχμιο, 2006 ISBN 960-455-074-8
- Πικρολέμονα, εκδ. Γρηγόρης
- Το ουράνιο τόξο, εκδ. Κριτική
- Ο σκοτεινός Λαβύρινθος, εκδ. Κανάκη
- Προπάντων τα προσχήματα, εκδ. ΟΛΚΟΣ