Ο Τόμας Μαν (Paul Thomas Mann, 6 Ιουνίου 1875 – 12 Αυγούστου 1955) ήταν Γερμανός συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1929. Τα ιδιαίτερα συμβολικά, ειρωνικά και ταυτόχρονα επικά μυθιστορήματα και νουβέλες του εμφανίζουν αξιοσημείωτη παρατήρηση της ψυχολογίας του καλλιτέχνη και του διανοούμενου. Η ανάλυση και κριτική του της ευρωπαϊκής και γερμανικής ψυχής χρησιμοποίησε εκσυγχρονισμένες γερμανικές και βιβλικές ιστορίες, όπως και τις ιδέες των Γκαίτε, Νίτσε και Σοπενχάουερ. Ο μεγαλύτερος αδελφός του ήταν ο ριζοσπάστης συγγραφέας Χάινριχ Μαν.
Γεννήθηκε στο Λίμπεκ (Lübeck, εξελλ. Λυβέκκη) της Γερμανίας και ήταν Λουθηρανός, όπως ο πατέρας του, ο Τόμας Χάινριχ Μαν (Thomas Heinrich Mann). Η μητέρα του, Τζούλια ντι Σίλβα Μπρους (Julia di Silva Bruhs) από τη Βραζιλία ήταν γερμανικής καταγωγής και καθολική στο θρήσκευμα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1891 και το κλείσιμο της εταιρείας του, ο Τόμας Μαν και η οικογένειά του μετακόμισαν στο Μόναχο. Εκεί ο Τόμας Μαν τελείωσε το γυμνάσιο και σπούδασε ιστορία, οικονομικά, ιστορία της τέχνης και λογοτεχνία. Στο Μόναχο, όπου έζησε μέχρι το 1933, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως συγγραφέας, δημοσιεύοντας το πρώτο του διήγημα Der Kleine Herr Friedmann στο περιοδικό Simplicissimus το 1898. Το 1905 νυμφεύτηκε την Κάτια Πρινγκσχάιμ (Katia Pringsheim) και απέκτησαν έξι παιδιά (την Έρικα, τον Κλάους, τον Γκόλο, τη Μόνικα, την Ελίζαμπεθ και τον Μίχαελ), τα οποία αργότερα διακρίθηκαν στα γράμματα και στις τέχνες.
Κατά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία στη Γερμανία το 1933, ο Τόμας Μαν με τη γυναίκα του βρίσκονταν στη Ζυρίχη. Ύστερα από προτροπή του γιου του Κλάους, δεν επέστρεψε στη Γερμανία, καθώς τα προηγούμενα χρόνια είχε ασκήσει έντονη κριτική στον Ναζισμό. Το 1936 πήρε την τσεχοσλοβακική υπηκοότητα και του αφαιρέθηκε η γερμανική. Το 1939 έφυγε για τις Η.Π.Α., όπου δίδαξε στο πανεπιστήμιο Πρίνστον και πέντε χρόνια αργότερα απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα. Στην Ευρώπη επέστρεψε το 1952 και εγκαταστάθηκε στο Κίλχμπεργκ (Kilchberg) κοντά στη Ζυρίχη. Πέθανε το 1955.
Οι πολιτικές του θέσεις
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ο Τόμας Μαν υποστήριζε τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β΄ (Wilhelm ΙΙ) και ήταν αντίθετος με τον φιλελευθερισμό. Σταδιακά οι πολιτικές του θέσεις άλλαξαν, άρχισε να υποστηρίζει τον φιλελευθερισμό και τις δημοκρατικές αρχές, ενώ αργότερα εξέφρασε συμπάθεια προς τις σοσιαλιστικές ιδέες. Κατήγγειλε δημοσίως τον εθνικοσοσιαλισμό και ενεθάρρυνε την αντίσταση από την εργατική τάξη. Το 1930 έδωσε στο Βερολίνο μία διάλεξη (Έκκληση προς την λογική – Ein Appell an die Vernunft) με την οποία ζήτησε να συγκροτηθεί ένα κοινό μέτωπο καλλιεργημένων αστών-σοσιαλιστικής εργατικής τάξης ενάντια στη βαρβαρότητα του ναζισμού.
Τα βιβλία του Τόμας Μαν, σε αντίθεση με τα βιβλία του αδερφού του Χάινριχ και του γιου του Κλάους, δεν κάηκαν δημόσια από το ναζιστικό καθεστώς το 1933, ίσως επειδή οι Ναζί φοβήθηκαν τον αντίκτυπο που θα είχε η δημόσια καταστροφή των βιβλίων ενός συγγραφέα που είχε τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας τέσσερα χρόνια νωρίτερα.
Μυθιστορήματα
- «Μπούντενμπρόοκς. Η παρακμή μιας οικογένειας» (1901), (Buddenbrooks. Verfall einer Familie): αναφέρεται στην πτώση μιας οικογένειας εμπόρων στο Λίμπεκ σε μια περίοδο τριών γενεών. ― ελλην. μετάφρ. Τούλας Σιέτη, «ΟΔΥΣΣΕΑΣ»
- «Βασιλική Υψηλότης» (1909) (Königliche Hoheit) ― ελλην. μετάφρ. Κ. Σκαλίδης, «ΕΡΑΤΩ»
- «Το μαγικό βουνό» (1924) (Der Zauberberg): Ένας τελειόφοιτος μηχανικός σχεδιάζει να επισκεφθεί για τρεις εβδομάδες τον ξάδερφό του, που νοσηλεύεται σε ένα σανατόριο στην Ελβετία. Τελικά θα παραμείνει εκεί επτά χρόνια. Έργο που άσκησε μεγάλη επίδραση στην λογοτεχνία του 20ου αιώνα, από τις πρώτες ανιχνεύσεις της ιδρυματοποίησης. ― ελλην. μετάφρ. Άρης Δικταίος, «ΔΙΦΡΟΣ»
- «Ο Ιωσήφ και τ’ αδέλφια του» – τετραλογία (Joseph und seine Brüder – Tetralogie) :
- «Οι ιστορίες του Ιακώβ» (1933) (Die Geschichten Jaakobs) – μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2004
- «Ο νέος Ιωσήφ» (1934) (Der junge Joseph) – μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστους, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2004
- «Ο Ιωσήφ στην Αίγυπτο» (1936) (Joseph in Ägypten) – μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2005
- «Ιωσήφ ο τροφοδότης» (1943) (Joseph der Ernährer) – μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2005
- «Η Λόττε στην Βαϊμάρη» (1939) (Lotte in Weimar) – μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 2000
- «Δόκτωρ Φαούστους» (1947) (Doktor Faustus): στο οποίο περιγράφεται η ιστορία του του συνθέτη Άντριαν Λέβερκυν (Adrian Levekühn) και η διαφθορά του γερμανικού πολιτισμού στα χρόνια πριν και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – μτφρ. Άρης Δικταίος, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1992
- «Ο εκλεκτός» (1951) (Der Erwählte) – ελλην. μετάφρ. Στέλλα Βουρδουμπά, «ΔΙΦΡΟΣ», – μτφρ.Σοφία Γεωργοπούλου, εκδ. «Εξάντας», Αθήνα 2005
- «Εξομολογήσεις του αρχιαπατεώνα Φέλιξ Κρουλ» (1954) (Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull) (ανολοκλήρωτο) ― ελλην. μετάφρ. Α. Σπυρόπουλος, «ΜΑΓΓΑΝΙΑΣ», μτφρ. Τούλα Σιετή, εκδ.Οδυσσέας, Αθήνα 2004
Διηγήματα και νουβέλες (επιλογή)
- «Ο μικρός κύριος Φρήντμαν» (1897) (Der kleine Herr Friedemann) ― ελλην. μετάφρ. Τέας Ανεμογιάννη, Νέα Εστία 1975 Α΄
- «Ο δρόμος για το κοιμητήριο» (1900) (Der Weg zum Friedhof) ― ελλην. μετάφρ. Βασ. Λαζανά, Νέα Εστία 1957 Α΄
- «Τόνιο Κραίγκερ» (1903) (Tonio Kröger) ― ελλην. μετάφρ. Δ. Διβαρής, «Κλασσικά Παπύρου»
- «Ο θάνατος στη Βενετία» (1912) (Der Tod in Venedig)’ ― ελλην. μετάφρ. Δ. Διβαρής, «Κλασσικά Παπύρου», -μτφρ. Μαρία Κωνσταντινίδη, εκδ. «Ίνδικτος», Αθήνα, – μτφρ. Κλαίρη Τρικεριώτη, εκδ. «Γράμματα», Αθήνα 1990,
- «Αναστάτωση και πρώιμος πόνος» (1925) (Unordnung und fruhes Leid) ― ελλην. μετάφρ. Γ. Κοιλής, εκδ. «Κριτική»
- «Το αίμα των Βελσούνγκεν» (1921) (Wälsungenblut)― ελλην. μετάφρ. Γ. Κοιλής, εκδ. «Κριτική»
- «Η απατημένη» (1953) (Die Betrogene) ― ελλην. μετάφρ. Γ. Κοιλής, εκδ. «Κριτική»
Δοκίμια
- «Δοκίμιο για τον Σίλλερ», μτφρ. Θανάση Λάμπρου, εκδ. «Ίνδικτος», Αθήνα 2002
- «Στοχασμοί ενός απολίτικου», μτφρ. Mαντώ Πουλή, εκδ. «Ίνδικτος», Αθήνα 1999
- «Συγκεχυμένα ανέρχονται τα λησμονημένα», μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. «Ίνδικτος», Αθήνα 2002
- «Tόνιο Kραίγκερ – O Mάριο και ο Mάγος», μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2000
Βιβλιογραφία
- Γκόλο Μαν: «Αναμνήσεις από τον πατέρα μου Τόμας Μαν», εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2005
- Μπρίτα Μπέλερ: «Τόμας Μαν, οι τρεις κρίσιμες μέρες», μετάφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Καπόν, Αθήνα 2014
- Λάμπρος Η. Μυγδάλης: «Ο Thomas Mann και η νεοελληνική κριτική», εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2002
- Klaus Betzen: «Ο Τόμας Μαν και το πρόβλημα του ανθρωπισμού», μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Εκδόσεις των Φίλων, 1977
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Εργογραφία Thomas Mann, Collection Dr. Haack, Λειψία
- Manfred Schmeling, «Tόμας Μαν, Αντρέ Ζιντ και Ευρώπη. Όψεις μιας Θεώρησης της Λογοτεχνίας, υπερβαίνοντας τα Σύνορα», Σύγκριση, τ/χ. 6, (Ιούνιος 1995), σσ. 8-24