Loading...

Κατηγορίες

Σάββατο 19 Δεκ 2020
Τόμας Πέιν (Thomas Paine): “Το μυαλό μου είναι η δική μου εκκλησία…”
Κλίκ για μεγέθυνση

Η «κοινή λογική» του Τόμας Πέιν (Thomas Paine) είναι ένα από ιερά  κείμενα της αμερικανικής δημοκρατίας: θεωρείται το «σπίρτο» που άναψε την πυρκαγιά της ανεξαρτησίας. Το φυλλάδιο του Πέιν δημοσιεύτηκε ανώνυμα, το Ιανουάριο του 1776 κι έγινε αμέσως ένα από τα μπεστ-σέλερ των αποικιών. Στο μελλοντικό έθνος των 4 εκατομμυρίων αποίκων, πούλησε 150,000 αντίτυπα. Το αντίστοιχο σήμερα θα ήταν 12,000,000 αντίτυπα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όσο για την επίδραση που άσκησε, ο Τόμας Τζέφερσον (Thomas Jefferson) το χρησιμοποίησε ως πρότυπο, τόσο από άποψη περιεχομένου, όσο κι από άποψη ύφους όταν, λίγους μήνες αργότερα, έκατσε να γράψει τη «διακήρυξη της ανεξαρτησίας», που συμπεριέλαβε πολλές από τις ιδέες του Πέιν (π.χ. την εκ φύσεως αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης). Τι έκανε όμως την «κοινή λογική» τόσο πετυχημένη;
Πρώτον, εμφανίστηκε σε μία κοινωνία χωρίς ΜΜΕ, ούτε ψυχαγωγικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, τίποτα με άλλα λόγια που θα μπορούσε να ξεστρατίσει το ενδιαφέρον του κοινού από την αμεσότητα του μηνύματος του Πέιν.
Δεύτερον, ο Πέιν συνειδητά έγραφε στην καθομιλουμένη, θέλοντας να μιλήσει στο λαό τη γλώσσα του και να αναπτύξει ένα αυθεντικά δημοκρατικό λογοτεχνικό ύφος.
Αυτές οι καινοτομίες του Πέιν λειτούργησαν σαν αμφίστομο μαχαίρι: από τη μια χαλύβδωσαν το λαό, τρόμαξαν όμως πολλούς από τους καλοστεκούμενους πολίτες που ανέλαβαν αργότερα την ευθύνη του νέου αμερικανικού έθνους.
Όταν τέλειωσε η αμερικανική επανάσταση, το 1781, ο Πέιν βρέθηκε εκτός κυβερνήσεως, ενώ του αναγνωρίστηκε μόνο το καθεστώς του «πρόσφυγα»
Έξι χρόνια αργότερα εγκατέλειψε την Αμερική και κατέφυγε στην Ευρώπη, για να ξαναγυρίσει μόνο το 1802.
Ακόμα και τότε όμως, παρέμεινε περιθωριοποιημένος.
Το 1805 ο Τζον ,Ανταμς (John Adams) τον περιέγραψε σαν «ένα υβρίδιο γουρουνιού και κουταβιού, που προήλθε από το ζευγάρωμα ενός αρσενικού χοίρου με μία λύκαινα».
Ξαναδιαβάζοντας την «κοινή λογική», εντυπωσιάζομαι από την κομψή του δομή, το στιλ του, το πόσο ωραία λειτουργεί τόσο σαν λογοτεχνικό αφήγημα, όσο και σαν επιστημονική διατριβή.
Χωρίζεται σε τέσσερα κομμάτια και αναπτύσσει μία θεωρία για την κοινωνία και τη διακυβέρνηση, που στη συνέχεια αξιοποιείται για να ασκηθεί κριτική στο βρετανικό σύστημα και να ξεδιπλωθεί μία εντυπωσιακή συνηγορία υπέρ της ανεξαρτησίας.
Στο τέλος μας εκθέτει το αμερικανικό υπόδειγμα, το όραμα δηλαδή του Πέιν για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η δημοκρατία.
Εξίσου σημαντικό, συνηγορεί υπέρ της επανάστασης χρησιμοποιώντας πραγματιστικά επιχειρήματα, δίνοντας έμφαση στην ασφάλεια και την οικονομική ανεξαρτησία, πράγματα που εξακολουθούν να έχουν απήχηση έως σήμερα.
Για τον Πέιν η αξία του μηνύματός του εξαρτιόταν από την μακροχρόνια επίδραση που θα είχε στο κοινό, πράγμα που τον οδηγούσε πάντα να αναζητεί κοινό έδαφος με όσο περισσότερους αναγνώστες μπορούσε.
Σκοπός του, με άλλα λόγια, δεν ήταν η πολεμική αλλά η πειθώ, ήταν να έχει επαφή με ανθρώπους που υποστήριζαν αμφότερες τις απόψεις ενός ζητήματος και -στη συνέχεια- η συνέχιση του διαλόγου.
Από πολλές απόψεις η στρατηγική αυτή θα μπορούσε να θεραπεύσει τους σημερινούς μας διχασμούς, την αδυναμία μας να αντέξει ο ένας τον άλλο.
Η σημερινή μας κατάσταση όμως, η αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας σχετίζεται, από την άλλη μεριά, με το πόσο διαφορετική είναι σήμερα η Αμερική από τον καιρό του Πέιν.
Γίναμε υπερβολικά μεγάλοι, πολύ διάσπαρτοι και ο καταιγισμός πληροφόρησης και απόψεων μας απομονώνουν, κατά κάποιο τρόπο, από κάθε σχέση με την αντίθετη άποψη.
Όσο για τους λόγους που συμβαίνει αυτό, ο συγγραφέας και επιφυλλιδογράφος Λιούις Λάφαμ (Lewis Lapham) εξηγεί, στο τελευταίο του βιβλίο «χωρίς συζήτηση» πως η σημερινή κοινωνία φαίνεται να έχει χάσει μία ικανότητα, στη οποία διακρίθηκε ο Πέιν: την ικανότητα να φέρεις εις πέρας ένα λογικό συλλογισμό.
Για τον Λάφαμ αυτό οφείλεται στη υποχώρηση της ανάγνωσης και την άνοδο των ηλεκτρονικών ΜΜΕ, όπου όλα καταλήγουν να συνυπάρχουν σε ένα αδιαφοροποίητο ενεστώτα, χωρίς αρχή και τέλος.
«Τίποτα δεν είναι ανάγκη να προκύπτει από κάτι άλλο», παραπονιέται.
«Τα διαδεχόμενα γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους με προσθετική, όχι αιτιακή σχέση, ενώ οι εικόνες δεν έχουν μνήμη κι απευθύνονται στις ίδιες τους τις αντανακλάσεις, με ένα λεξιλόγιο που ταιριάζει μάλλον στην πώληση ενός προϊόντος, παρά στην ανάπτυξη ενός συλλογισμού».
Η τόλμη είναι ένας από τους λόγους που τον κάνουν να εξακολουθεί να λάμπει, παρόλο το χρόνο που πέρασε.
Το μήνυμα βλέπετε της «κοινής λογικής» είναι κρυστάλλινο, πάντα του ήταν:

  • η δέσμευση είναι κρίσιμη,
  • ένας και μόνο άνθρωπος μπορεί να κάνει τη διαφορά,
  • μία ιδέα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

Αυτός είναι ο καρπός που μας πρόσφερε η αμερικανική ανεξαρτησία και παραμένει τόσο ζουμερός, όσο ήταν την πρώτη του ημέρα, πριν 229 χρόνια.

Πληροφορίες:
Συγγραφέας Τόμας Πέιν,
εκδόσεις Αβοκάντο

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου