Ο Ολλανδός ανθρωπιστής και θολόγος Ντεζιντέριους Έρασμους Ροτεροντάμους (Desiderius Erasmus Roterodamus, 28 Οκτωβρίου 1466 – 12 Ιουλίου 1536), γνωστός ως Έρασμος του Ρότερνταμ ή απλώς ως Έρασμος, ήταν κλασικός λόγιος που έγραφε σε «καθαρή» λατινική γλώσσα.
Αν και ο Έρασμος παρέμεινε Ρωμαιοκαθολικός σε όλη του τη ζωή, άσκησε δριμεία κριτική σε ζητήματα που θεωρούσε ότι αποτελούσαν υπερβολές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, μέχρι του σημείου να απορρίψει το διορισμό του ως καρδιναλίου όταν του προτάθηκε.
Στο έργο του Πραγματεία στην Προετοιμασία για τον Θάνατο [De preparatione ad mortem] έκανε ξεκάθαρη τη θέση του ότι μόνο η πίστη στην εξιλεωτική θυσία του Ιησού Χριστού αποτελεί εγγύηση για αιώνια ζωή και όχι τα ιερά μυστήρια και οι τελετουργίες της Εκκλησίας. Επίσης, κατέκρινε την εξουσία του κλήρου και την λατρεία των ιερών λειψανων.
Εργάστηκε σκληρά στην προετοιμασία μιας νέας έκδοσης της Καινής Διαθήκης στη λατινική και στην ελληνική γλώσσα το 1516, καθώς όπως είπε ο ίδιος, «θα ήθελα να μεταφραστούν τα ιερά βιβλία σε όλες τις γλώσσες». Αν και οι πηγές στις οποίες βασίστηκε για το έργο του ήταν φτωχές και το αποτέλεσμα αντίστοιχα περιείχε ατέλειες, το κείμενο του Εράσμου αποτέλεσε αργότερα τη βάση του κειμένου της Καινής Διαθήκης το οποίο έγινε γνωστό ως Textus Receptus. Καθώς η βάση της Καινής Διαθήκης του δεν ήταν η επίσημη ρωμαιοκαθολική μετάφραση της Αγία Γραφής, η Βουλγάτα, αλλά τα αρχαιότερα και καλύτερα διαθέσιμα χειρόγραφα, αυτό προκάλεσε τις αντιδράσεις της επίσημης Εκκλησίας.
Ο Έρασμος το 1500 δημοσίευσε την πρώτη έκδοση του “Adagiorum Collectanea” (συλλογή γνωμικών) , με 800 περίπου αρχαιοελληνικές και λατινικές φράσεις, που επανακυκλοφόρησαν το 1508 σε επαυξημένη έκδοση με τον τίτλο “Adagiorum Chiliades”. Στην τελική του έκδοση το έργο -που έμεινε γνωστό σαν“Adagia”– είχε 4150 περίπου γνωμικά από αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς.
To έργο αυτό αναθέρμανε σε όλη την Ευρώπη το ενδιαφέρον για τους αρχαίους συγγραφείς και που πλούτισε τις γλώσσες της Δύσης με πάμπολλες φράσεις που σήμερα θεωρούνται κοινότοπες («τον τραβάει από τη μύτη», «του έτριξε τα δόντια», «αναγκαίο κακό» και άλλα πολλά). Λίγο πριν πεθάνει ο Έρασμος εξέδωσε και μια άλλη συλλογή τα “Apopthegmata” με αποσπάσματα κυρίως από τον Πλούταρχο. Βεβαίως, πέρα από τις συλλογές αποφθεγμάτων, ο Έρασμος έγραψε και το κλασικό αναγεννησιακό κείμενο «Μωρίας Εγκώμιον» [Laus stultitiae], όπως επίσης το Εγχειρίδιο του Χριστιανού Ιππότη [Institutio principis christiani] και το Περί της Ευγενείας των Παίδων [De civilitate morum puerilium].
Το σπίτι του στο Άντερλεχτ, προάστιο των Βρυξελλών, αποτελεί σήμερα μουσείο.
(2005) Μωρίας εγκώμιον, μετάφραση Στρατής Τσίρκας, εκδόσεις Ηριδανός. “Ότι είναι μοναδικό κι αμίμητο σ’ αυτό το έργο” παρατηρεί ο Τσβάιχ, “είναι η επιδέξια και μεγαλοφυής μεταμφίεση που μας παρουσιάζει ο συγγραφέας. Ο Έρασμος δεν παίρνει ο ίδιος το λόγο για να τα ψάλλει στους ισχυρούς της γης, αλλά ανεβάζει στην έδρα τη Stultitia, την Τρέλα, για να πλέξει, η ίδια το εγκώμιο του εαυτού της. Κι έτσι γίνεται μια διασκεδαστική παρεξήγηση. Ποτέ δεν ξέρεις ακριβώς ποιος μιλάει. Είναι ο ίδιος ο συγγραφέας που μιλάει σοβαρά; Είναι η Τρέλα, που πρέπει, φυσικά, να της συγχωρηθούν κι οι πιο τολμηρές αυθάδειες; Χάρη σ’ αυτό το διφορούμενο ο Έρασμος δημιουργεί για τον εαυτό του μια θέση που τον κάνει άτρωτο και του επιτρέπει όλες τις τολμηρότητες. Δεν είναι δυνατό να συλλάβεις την προσωπική του γνώμη κι αν κανένας τα ‘βαζε μαζί του γι’ αυτούς τους σαρκασμούς, γι’ αυτές τις τσουχτερές καμτσικιές που τις μοιράζει τόσο αφειδώλευτα γύρω του, θα μπορούσε να υπερασπίσει τον εαυτό του απαντώντας κοροϊδευτικά: “Δεν το είπα εγώ αυτό, αλλά η Κυρία Stultitia -και ποιος θα μπορούσε να πάρει στα σοβαρά τα λόγια μιας τρελής”;”.
(2000) Διάλογος περί της ορθής προφοράς του λατινικού και του ελληνικού λόγου, μετάφραση Νίκος Πτρόχειλος, εκδόσεις Πατάκη. Λίγα έργα έχουν προκαλέσει τόσο έντονες διαμάχες στην ιστορία της φιλολογίας όσο ο “Διάλογος περί της ορθής προφοράς του λατινικού και του ελληνικού λόγου”, έργο του σπουδαίου Ολλανδού λογίου της Αναγέννησης Εράσμου. Στο βιβλίο του αυτό, που δημοσιεύτηκε το 1528, ο Έρασμος εισηγείται μια νέα προφορά των δύο κλασικών γλωσσών, αντί της γνωστής μέχρι την εποχή εκείνη προφοράς, που στηριζόταν στην προφορική παράδοση. Αν και δεν ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η προφορά της εποχής του πρέπει να διέφερε από αυτή των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων, ο Έρασμος παρουσίασε τις απόψεις του τόσο συστηματικά και με τέτοια πειστικότητα, ώστε η νέα προφορά των δύο κλασικών γλωσσών να ονομαστεί “ερασμιακή”. Πέρα όμως από τα καθαρώς φιλολογικά θέματα, ο Έρασμος βρίσκει την ευκαιρία να καταπιαστεί με πολλά ζητήματα της εποχής του (εκπαιδευτικά, θρησκευτικά, κοινωνικά), με έναν τρόπο που εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα χάρη στη διαύγεια των στοχασμών του και την ανεξαρτησία του πνεύματος του.
(1974) Consultatio de Bello Turcis inferendo, εκδόσεις Καραβία, Δ. Ν. – Αναστατικές Εκδόσεις. Η έκδοση αποτελεί πολιτική πραγματεία του διάσημου Ολλανδού ουμανιστή για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου, γραμμένη στις 17 Μαρτίου 1530 και δημοσιευμένη στο Leiden της Ολλανδίας. Ο Έρασμος (1466-1536) απευθύνεται στους άρχοντες της Ολλανδικής Δημοκρατίας και επιχειρεί να τους πείσει να συνδράμουν σε κοινό αγώνα, σε νέα Σταυροφορία, για την υπεράσπιση της χριστιανικής Ανατολής από τους Οθωμανούς. Η ελάχιστα γνωστή πραγματεία του Ολλανδού ελληνομαθούς λογίου αποτελεί σημαντική πηγή για την κατανόηση των διεθνών (πανευρωπαϊκών) διαστάσεων του ζητήματος της οθωμανικής επέκτασης. Η απόβαση των Οθωμανών στο Ότραντο (1480), η κατάκτηση της Αιγύπτου (1517), η άλωση της Ρόδου (1522) και η εκδίωξη των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη από εκεί αποτέλεσαν βαρύ πλήγμα για το κύρος ολόκληρης της χριστιανικής Δύσης.