ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΣΑΓΙΑΝΝΗΣ

Θαλασσινοί καρποί

Σαν αιμοστάτης στο γιαλό προβάλλει το φεγγάρι
ολόγιομο, τα πορφυρά σταλάζοντας τα φέγγη,
κι αχνοφωτάει τα πέλαγα· όταν ψηλώση ανάρια,
χύνει ασημένιους, λαγαρούς, στην πλάτη καταρράχτες.
Γλαρώνουν οι ακρογιαλιές στα μυστικάα μαγνάδια
κι από το μαγεμένο φως γλυκά σιγαληνεύουν.
Πέρα τα πλατοπέλαγα πανώρια αντιφεγγίζουν
κι αστράφτει και λαμποκοπάει ποτάμι από διαμάντια·
και λες πως φεύγει αστέρευτο, σουρώνει στοακρογιάλι,
όταν κυλάνε τα νερά σε σμαραγδένιο κύμα.

[…]

Οι σμέρνες τρεμοτάραξαν και στα νερά γλιστράνε
τι εγελαστήκαν απ’ το φως του φεγγαριού κι εβγήκαν
στις άκρες, για να σμίξουνε τα ωριόπλουμα τα φίδια.
Τα κύματα μονόσκοπο ξεχύνουν το τραγούδι
κι ακούεται στην άφρστη σιγαλεριά ο αφρός τους
που σπάει στην άμμο ανάπαλα. Τα ισκιώματα απλωθήκν
και τ’ ακρογιάλια στα νερά θολά καθρεφτιζόνται.
Ο ανεμόμυλος στο φως ασπρολογάει, γυρίζει
με τα φτερά του ακόπιαστος. Κάπου φωνή αγρικιέται
στο πέλαγος κι ηχολογάει πονετικό τραγούδι
από ψαρόπουλο που πάει στο απόμακρο ακρογιάλι,
και σα διαβαίνη αγά σιγά το αργό το λαμνοκόπι,
κι όταν η βάρξα χωνευτή ανάρια ανάρια σβήνη,
σαν όρνιου φτεροκλάγγισμα στον ήσυχον αιθέρα.

Ώρες

Γλυκά προβάλλει στο βουνό τ’ ολόγιομο φεγγάρι
και μ’ αναγάλια ερωτική απλώνει αχνό στην πλάση.
Μέσα στα δάση, στις λογγιές τα ισκιώματα σαλεύουν,
τ’ αγριώματα ημερεύουνε και τα ραϊδιά φαντάζουν
σαν ουρανοπελέκητες κι ανέγγιαχτες κολόνες.
Μάγεμα ο κόσμος κι όνειρο στα φέγγη του, στα κάλλη.
Πνοές και μύρα, άχνες, δροσιές, φυσήματα ησυχίας,
ψίθυροι ωραίοι ερωτικοί, γήτια λευκά και πόθοι,
τερπνά στ’ αγέρι ανέμισαν, στη φεγγαροχυσία,
και πνέει αγάπη στη ζωή, στο σιγαλόν αιθέρα.

[…]

(“Αντίλαλοι”)

Ακρογιαλιά

Από ταξείδι αλαργινό και η μοναξιά ένα δείλι
Στα φύκια στην ακρογιαλιά μας έφερε άνθη αχνά
Στην άκρη αφροί εψιθύριζαν σε αγαπημένα χείλη
Και η θάλασσα εκαλούσε μας στη νεκροσιγαλιά.

Άλλοτε εκεί τα θρηνερά πανάκια απ΄ το καράβι
Μας έταζαν το μισεμό του αγύριστου γιαλού
Και πότε η άνοιξι έφτασε και όθε το κύμα παύει
Άνοιξε η γη σε ανθούς λευκούς και τα φιλιά του αφρού.

Και κάποτε που επήραμε το πλάνο μονοπάτι
– Αραξοβόλι στην ερμιά η δάκρινη ομορφιά –
Μόνο το αγέρι ευωδιαστό – κρυφόστρατε διαβάτη –
Έπνεε νάνε απάντεχη κι ολέρμη συντροφιά.

Κ΄ ήρθαν οι καλοκαιρινές εσπέρες στο ακρογιάλι
Κ΄ ήρθε η βαρκούλα κι άραξε στην ήσυχη αμουδιά,
Μόλις η θλίψη που έγηρε στ΄ άσπρα νερά κι αγάλι
Το θλιβερό κελαδισμό μας έστελνε η βραδειά.

Αλλά η αυγή μας έφερε στον άμοιρο χειμώνα
Και η στράτα μας στην ερημιά εσύναξε αλαφρό
Το φύλλο από τα δάση μας και από τον καλαμιώνα
Λαχτάρα, που η ψυχούλα σου ποθούσε έναν καιρό.

(“Νουμάς”,  25/1/1904)

ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΣΑΓΙΑΝΝΗΣ (1874-1909). Ο Σπήλιος Πασαγιάννης γεννήθηκε στην Καστανιά της Λακωνικής Μάνης, γιος του ειρηνοδίκη Γιώργη Πασαγιάννη και της γυναίκας του Αναστασούλας και αδερφός του λογοτέχνη Κώστα Πασαγιάννη. Είχε επίσης δύο μικρότερα αδέρφια τον Άγη και τη Φαλίτσα. Λόγω των συνεχών μεταθέσεων του πατέρα του, ο Σπήλιος και ο Κώστας παρακολούθησαν τα εγκύκλια μαθήματα σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, τα οποία ολοκλήρωσαν στο Γύθειο (1892). Το 1894 γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, διέκοψε όμως τις σπουδές του και την παράλληλη συνεργασία του με λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της πρωτεύουσας για οικονομικούς λόγους και επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου παρέμεινε ως το 1899. Κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής του περιπλανήθηκε στα χωριά της Μάνης, διατήρησε επαφή με την πρωτεύουσα μέσω του αδερφού του που σπούδαζε Νομική στην Αθήνα, ενώ ασχολήθηκε επίσης με λογοτεχνικές μεταφράσεις και ολοκλήρωσε τη μοναδική ποιητική του συλλογή Αντίλαλοι που δημοσίευσε μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, στο περιοδικό Τέχνη, όταν επέστρεψε στην Αθήνα μετά από προτροπή του Κώστα Χατζόπουλου. Οι Αντίλαλοι, γραμμένοι στη δημοτική γλώσσα και με έντονες επιρροές από την ποίηση του Σολωμού τον έκαναν γνωστό στους λογοτεχνικούς κύκλους της πρωτεύουσας. Φοίτησε στη νεοσύστατη τότε δραματική σχολή του Βασιλικού Θεάτρου μαζί με το Σωτήρη Σκίπη και τον Άγγελο Σικελιανό (στο ποιητικό έργο των οποίων άσκησε επίδραση) και συνεργάστηκε με τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, ως ηθοποιός της Νέα Σκηνή. Το 1905 παντρεύτηκε την αδερφή του Σικελιανού Ελένη, η οποία όμως τον εγκατέλειψε τον ίδιο χρόνο. Ο Πασαγιάννης την αναζήτησε στο Παρίσι χωρίς αποτέλεσμα. Έφυγε για το Βερολίνο, όπου επισκέφτηκε τον Κώστα Χατζόπουλο και στη συνέχεια για τη Νέα Υόρκη, όπου ήλπιζε πως θα πλουτίσει. Η απογοήτευση από τις άκαρπες προσπάθειές και ο κλονισμός της υγείας του (προσβλήθηκε από φυματίωση) τον ανάγκασαν να επιστρέψει στην Ελλάδα και το 1907 εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, όπου έγραψε τα διηγήματα Οι Αγγελόκρουστοι, Ο Πέτρακας, Η καλόκαρδη και Η Ταϋγέτα και συνέχισε τη δημοσίευση κειμένων του στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Για λόγους υγείας έφυγε για την Αθήνα και στη συνέχεια για τη Ζάκυνθο, όπου πέθανε το 1909. Το σύνολο του λογοτεχνικού και κριτικού έργου του Σπήλιου Πασαγιάννη εκτός από τους Αντίλαλους βρίσκεται δημοσιευμένο σε εφημερίδες και περιοδικά όπως τα : Αι Μούσαι, Παρνασσός, Ίρις των Αθηνών, Αττιική Ίρις, Ζωή, Ο Νουμάς και άλλα. Ο Σπήλιος Πασαγιάννης ανήκει στους λογοτέχνες που πρωτοεμφανίστηκαν στην εκπνοή του προηγούμενου αιώνα. Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής του είναι η δημοτικιστική έκφραση με μια παράλληλα ιδιαίτερη φροντίδα του λόγου του που αγγίζει τα όρια του αισθητισμού. Παράλληλα το πεζογραφικό του έργο ακολούθησε τα χνάρια της θεωρίας του Νικόλαου Πολίτη για την ηθογραφία, σε κάποια διηγήματά του ωστόσο ανιχνεύονται στοιχεία που παραπέμπουν στο καλλιτεχνικό ρεύμα του συμβολισμού. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Σπήλιου Πασαγιάννη βλ. Άγρας Τέλλος, «Πασαγιάννης Σπήλιος», Μεγάλη Ελληνική ΕγκυκλοπαίδειαΙΘ’. Αθήνα, Πυρσός, 1932, Γεράνης Στέλιος, «Πασαγιάννης Σπήλιος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Κοτζιά Ελισσάβετ, «Σπήλιος Πασαγιάννης», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΘ΄ (1900-1914), σ.152-165. Αθήνα, Σοκόλης, 1997, Κωστίου Κατερίνα, «Πασαγιάννης Σπήλιος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988 και Μερακλής Μ.Γ., «Σπήλιος Πασαγιάννης», Η ελληνική ποίηση· Ρομαντικοί – Εποχή του Παλαμά – Μεταπαλαμικοί· Ανθολογία – Γραμματολογία, σ.390-392. Αθήνα, Σοκόλης, 1977. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).