Ο Οκτάβιο Λοσάνο Πας (Οctavio Lozano Paz, Πόλη του Μεξικού, 31 Μαρτίου 1914 – Πόλη του Μεξικού, 19 Απριλίου 1998), υπήρξε ποιητής, συγγραφέας και διπλωμάτης, κάτοχος Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας (1990). Θεωρείται από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα και τους μεγαλύτερους ισπανόφωνους ποιητές όλων των εποχών. Υπήρξε πολύ παραγωγικός συγγραφέας τού οποίου η δουλειά εκτείνεται σε πολλές γενιές και τα έργα του περιλαμβάνουν ποιητικά θέματα, δοκίμια και μεταφράσεις.

Ο Οκτάβιο Πας γεννήθηκε στην Πόλη του Μεξικού στις 31 Μαρτίου 1914, ενώ η Μεξικανική Επανάσταση βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Είδε το πρώτο φως στο Μισκοάκ, ένα χωριό πολύ κοντά στην Πόλη του Μεξικού (σήμερα τμήμα της) και μεγάλωσε υπό τις φροντίδες της μητέρας του Χοσεφίνα Λοσάνο. Η μητέρα του, καίτοι θρησκευόμενη, λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων και της ευρύτερης κοινωνικής ανέχειας εκδιδόταν στις διάφορες γωνιές της πόλης για εξευτελιστικά ποσά.

Ο Οκτάβιο είχε επίσης τις φροντίδες της θείας του Αμάλια Λοσάνο και του παππού του από την πλευρά του πατέρα του, Ιρενέο Πας (Ireneo Paz), βετεράνου στρατιώτη των δυνάμεων του Πορφίριο Ντίας (Porfirio Dίaz), ανθρώπου διανοούμενου, φιλελεύθερου πνεύματος και μυθιστοριογράφου. Ο πατέρας του συγγραφέα, Οκτάβιο Σολόρσανο Πας, εργαζόταν ως δικηγόρος και σύμβουλος του Εμιλιάνο Ζαπάτα και έλειπε για μεγάλες χρονικές περιόδους από την οικογενειακή εστία.

Ο Οκτάβιο σπούδασε στο Κολέχιο Ουίλιαμς (Colegio Williams) στην Πόλη του Μεξικού. Μετά τη δολοφονία του Εμιλιάνο Ζαπάτα η οικογένεια του Πας υποχρεώθηκε σε εξορία εξαιτίας της πρότερης υποστήριξής της στο ζαπατιστικό κίνημα. Μετανάστευσαν στις Η.Π.Α. για να εκτίσουν την εξορία τους. Ο Οκτάβιο μυήθηκε νωρίς στον μαγικό κόσμο της λογοτεχνίας λόγω της επίδρασης του παππού του και της βιβλιοθήκης που αυτός διατηρούσε, γεμάτης με κλασικά βιβλία της ευρωπαϊκής και μεξικανικής λογοτεχνίας.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 ανακάλυψε τους ευρωπαίους ποιητές Χεράρδο Ντιέγο, Χουάν Ραμόν Χιμένεθ και Αντόνιο Ματσάδο, ισπανικής καταγωγής, οι οποίοι ήσκησαν μεγάλη επίδραση στα αρχικά γραπτά του. Ως έφηβος το 1931, υπό την επίδραση του Ν.Χ. Λώρενς εξέδωσε τα πρώτα του ποιήματα, όπως το Καμπεγιέρα (Cabellera-H Kόμη-στεφάνι). Δυο χρόνια αργότερα, στην ηλικία των 19, εξέδωσε το Λούνα Σιλβέστρε (Luna Silvestre-Ασημένιο Φεγγάρι), συλλογή ποιημάτων. Το 1932, με κάποιους φίλους, ίδρυσε την πρώτη φιλολογική επιθεώρηση, τη Μπαραντάλ (Barandal-Η Κουπαστή). Μέχρι το 1939, ο Πας θεωρούσε τον εαυτό του πρώτα και κύρια ποιητή.

Το 1935, ο Πας εγκατέλειψε τις νομικές του σπουδές και πήγε στην επαρχία Γιουκατάν για να εργαστεί στην πόλη Μέριδα σε σχολείο με παιδιά χωρικών και εργατών. Εκεί άρχισε να εργάζεται στο πρώτο από τα μακροσκελή φιλόδοξα ποιήματά του, το Entre la piedra y la flor (Between the stone and the flower), επηρεασμένος από τον Τ.Σ. Έλιοτ, το οποίο περιγράφει την κατάσταση των μεξικανών χωρικών υπό την εξουσία των άπληστων τσιφλικάδων της εποχής. Το 1937, ο Πας έτυχε πρόσκλησης στο δεύτερο Διεθνές Κογκρέσο Συγγραφέων για την Προάσπιση του Πολιτισμού που έλαβε χώρα στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, όπου και εξέφρασε την αλληλεγγύη του στο Δημοκρατικό στρατόπεδο και τάχθηκε ενάντια στο φασισμό.

Με την επιστροφή του στο Μεξικό, ο Πας υπήρξε συνιδρυτής του φιλολογικού περιοδικού Taller (Εργαστήρι) στο οποίο και έγραφε μέχρι το 1941. Το 1938 παντρεύτηκε την Ελένα Γκάρρο (Elena Garro), θεωρούμενη σήμερα από τις καλύτερες μεξικάνες συγγραφείς με την οποία απέκτησαν μία κόρη, την Ελένα. Χώρισαν το 1959. Το 1943 ο Πας ξεκίνησε να σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ (University of California, Berkeley) στην Καλιφόρνια και δύο χρόνια αργότερα μπήκε στο Μεξικανικό Διπλωματικό Σώμα, τοποθετούμενος αρχικά για μικρό χρονικό διάστημα στη Νέα Υόρκη.

Το 1945 πήρε μετάθεση στο Παρίσι όπου έγραψε το έργο Ο Λαβύρινθος της Μοναξιάς (El Laberinto de la Soledad), μια διεξοδική ανάλυση της μεξικανικής ταυτότητας, ιστορίας και σκέψης. Το 1952 μετατέθηκε στην Ινδία και τον ίδιο χρόνο πήρε νέα μετάθεση στο Τόκυο της Ιαπωνίας και μετέπειτα στη Γενεύη της Ελβετίας. Επέστρεψε στην Πόλη του Μεξικού το 1954 όπου έγραψε το σπουδαίο του ποίημα Ηλιόπετρα (Piedra de Sol) το 1957, το “ωραιότερο ερωτικό ποίημα της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας” κατά τον Χούλιο Κορτάσαρ, ένα έργο που “η ιστορική σημασία του για την ισπανική γλώσσα είναι συγκρίσιμη με εκείνη της Έρημης Χώρας (The Waste Land) του Έλιοτ για την αγγλική” κατά τον Πέρε Ζιμφερρέρ. Εστάλη πάλι στο Παρίσι το 1959, ακολουθώντας την ερωμένη του, την ιταλίδα ζωγράφο Μπόνα Τιμπερτέλλι ντε Πίζις. Το 1962 επέστρεψε στην Ινδία με την ιδιότητα του πρέσβη αυτή τη φορά.

Στην Ινδία ο Πας ολοκλήρωσε αρκετά έργα, όπως είναι ο Γραμματικός Πίθηκος (El mono gramático) και Ladera este (Ανατολική Γη). Ενώ ήταν στην Ινδία ήρθε σε επαφή με μια ομάδα συγγραφέων με το όνομα Πεινασμένη Γενιά (Hungry Generation) στους οποίους επέδρασε σημαντικά. Το 1963 χώρισε με τη ντε Πίζις και παντρεύτηκε τη γαλλίδα Μαρί-Ζοζέ Τραμινί με την οποία θα ζήσει ως το τέλος της ζωής του. Τον Οκτώβριο του 1968 παραιτήθηκε από το Διπλωματικό Σώμα διαμαρτυρόμενος για τη σφαγή από κυβερνητικές δυνάμεις των μαθητών-διαδηλωτών στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στην πόλη Τλατελόλκο (Tlatelolco) του Μεξικού.

Κατέφυγε στο Παρίσι για λίγο και επέστρεψε στο Μεξικό το 1969, ιδρύοντας το περιοδικό Πλουραλισμός (Plural) (1970-1975) με μια ομάδα φιλελεύθερων Μεξικανών και Λατινοαμερικανών συγγραφέων. Από το 1970 έως το 1974 δίδαξε στο Χάρβαρντ. Το βιβλίο του Los hijos del limo (Τα Παιδιά της Λάσπης) ήταν αποτέλεσμα αυτών των μαθημάτων. Η μεξικανική κυβέρνηση έκλεισε το περιοδικό Πλουραλισμός το 1975, όμως ο Πας εξέδεσε αμέσως νέο περιοδικό, τη Στροφή (Vuelta), έκδοση με την ίδια στόχευση με τον Πλουραλισμό και συνέχισε να το εκδίδει μέχρι το θάνατό του. Το 1990 κέρδισε την πιο υψηλή διάκριση της οποίας μπορεί να τύχει συγγραφέας. Του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο Οκτάβιο Πας πέθανε χτυπημένος από τον καρκίνο το 1998.

Πολιτικές απόψεις

Όταν ξέσπασε ο Ισπανικός Εμφύλιος, ο Πας αρχικά εξέφρασε την αλληλεγγύη του στους Δημοκρατικούς αργότερα όμως μαθαίνοντας για τη δολοφονία ενός συντρόφου του από τις δημοκρατικές δυνάμεις βαθμιαία απογοητεύθηκε και εγκατέλειψε τις αυταπάτες του. Ενώ ήταν στο Παρίσι στις αρχές του ’50, επηρεασμένος από τον Αλμπέρ Καμύ, τον Αντρέ Μπρετόν και τον Νταβίντ Ρουσσέ, άρχισε να εκδίδει κριτικές απόψεις για τον ολοκληρωτισμό γενικά και ειδικώς εναντίον του Στάλιν.

Στα περιοδικά Πλουραλισμός και Στροφή εξέθεσε την παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στα κομμουνιστικά καθεστώτα, περιλαμβάνοντας σε αυτά και την Κούβα του Κάστρο. Αυτό προκάλεσε μεγάλη εχθρότητα εναντίον του από μέρη της Λατινικής Αμερικής υπό αριστερά καθεστώτα. Ο ίδιος αναφέρει ότι από τότε που εγκατέλειψε το κομμουνιστικό δόγμα, η καχυποψία της μεξικάνικης ιντελιγκέντσιας μετατράπηκε σε ανοιχτή εμπάθεια.

Ο Πας πάντα θεωρούσε τον εαυτό του στην Aριστερά: την δημοκρατική όμως Αριστερά, όχι τη δογματική και ανελεύθερη. Το 1990 μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ο Πας και οι συνεργάτες του στη Στροφή προσκάλεσαν αρκετούς συγγραφείς και διανοούμενους παγκόσμιας φήμης για να συζητήσουν την κατάρρευση του κομμουνισμού, γεγονός που έτυχε προβολής στη μεξικάνικη τηλεόραση.