Η ιλιγγιώδης πορεία των «Κειμένων» ανακόπηκε με τον πρόωρο θάνατο του ιδρυτή τους το 1989. Τριάντα χρόνια αργότερα, ο γιος του Φοίβος Βλάχος, που δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει, δίνει μια δεύτερη ζωή στα «Κείμενα» και μας εξομολογείται τις δυσκολίες, τα όνειρα και τις προσδοκίες του, αλλά και το πώς βλέπει το εκδοτικό τοπίο σήμερα.

● Πότε ξεκίνησαν ξανά οι εκδόσεις «Κείμενα»;

Τον Μάρτιο του 2019. Ο πρώτος τίτλος εκδόθηκε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.

● Ηταν κάτι που το είχες πάντα στο μυαλό σου; Πώς το αποφάσισες;

Βοηθούσα την επιμελήτρια μητέρα μου σε διάφορα τεχνικά ζητήματα. Δούλευα στις Εκδόσεις Γαβριηλίδης, του δεύτερου πατέρα μου, του Σάμη. Από το 2014-15 είχε ξεκινήσει στο μυαλό μου να κάνω κάτι δικό μου. Απλά πήρε τέσσερα χρόνια να το δουλέψω μέσα μου, να καταλήξω στο πώς ακριβώς ήθελα να το κάνω. Δεν ήμουν εξαρχής έτοιμος να τις ονοματίσω «Εκδόσεις Κείμενα». Είχα αμφιβολίες για το αν θα έπρεπε να συνεχίσω αυτό το όνομα ή να ανοίξω κάτι άλλο, δικό μου. Το 2019 πήρα την απόφαση.

● Γιατί είχες ενδοιασμούς σε σχέση με το όνομα;

Είχα να αντιμετωπίσω μια βαριά φανέλα, μια εκπληκτική πορεία από το 1969 μέχρι το 1989, με τίτλους που άφησαν για πάντα το στίγμα τους στον χώρο του βιβλίου στην Ελλάδα. Η σύγκριση, κυρίως μέσα μου, ήταν πολύ δύσκολη. Πολύς κόσμος θυμάται τα «Κείμενα». Ηξερα με τι θα έρθω αντιμέτωπος. Θεώρησα απόλυτα λογικό να συνεχίσω το όνομα, να κουβαλήσουμε την Ιστορία, να την επαναφέρουμε με το δικό μας κριτήριο και με τα μέσα που επιβάλλει τώρα η τεχνολογία.

Η τυπογραφία με τα μέταλλα έχει τελειώσει. Ολα τα βιβλία στήνονται στον υπολογιστή. Εχω σελιδοποιήσει κι έχω στήσει πάρα πολλά βιβλία, κι ένιωθα έτοιμος. Ηθελα όχι τόσο να ανταποκριθώ στις προσδοκίες σε σύγκριση με τα παλιά «Κείμενα», αλλά να κρατήσω τη νοοτροπία τους: αυστηρές επιλογές, μεράκι, συνέπεια για το βιβλίο και σεβασμό προς τον αναγνώστη.

● Μιλάμε πια για ένα τελείως άλλο σύμπαν σε ό.τι αφορά τον χώρο των εκδόσεων. Ποια είναι η εικόνα στην ελληνική αγορά;

Εγώ πλέον δεν μπορώ να παρακολουθήσω την εκδοτική παραγωγή, παρόλο που είμαι μέσα στον χώρο. Λειτουργούμε αντιστρόφως ανάλογα: χάνουμε αναγνωστικό κοινό, παρόλα αυτά βγάζουμε περισσότερα βιβλία. Στην ελεύθερη αγορά μπορεί οποιοσδήποτε να ανοίξει μια επιχείρηση. Πλέον κάποιοι εκδοτικοί οίκοι λειτουργούν και ως τυπογραφεία: βγάζουν ένα βιβλίο κάποιου και απλά υπάρχει μια υπογραφή εκδότη από κάτω. Αυτό άνοιξε τεράστιο χώρο σε πολλούς ανθρώπους που ήθελαν να εκφραστούν μέσω της συγγραφής, αλλά γίνεται πολλές φορές χωρίς κριτήριο, κυρίως λόγω του ότι οι ίδιοι συγγραφείς χρηματοδοτούν την έκδοσή τους.

Το καταλαβαίνω μέχρι ένα σημείο, γιατί για μια εταιρεία είναι ένας τρόπος επιβίωσης. Αλλά αυτό έχει οδηγήσει στην υπερπαραγωγή, στην πολλές φορές άκριτη επιλογή τίτλων. Μας έχει δώσει και η τεχνολογία την ευκολία να μπορούμε να τυπώσουμε ένα βιβλίο σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, χωρίς να έχει περάσει τις απαραίτητες διαδικασίες ώστε να βγει καλό το αποτέλεσμα. Ετσι και καλοί συγγραφείς και έργα χάνονται. Οι πάγκοι των βιβλιοπωλείων αλλάζουν βιτρίνα κάθε βδομάδα. Αυτό είναι απίστευτο. Δεν δίνεται ο χώρος και ο χρόνος σε ένα βιβλίο να μπορεί να αναπνεύσει και να το πάρει ο κόσμος. Εχουμε χάσει την εμπιστοσύνη του αναγνωστικού κοινού. Αν μετά την πρώτη μεγάλη κρίση του 2011 δεν είχε χρήματα, τώρα το σκέφτεται 3 και 4 φορές να αγοράσει έναν νέο τίτλο, να ρισκάρει σε έναν νέο συγγραφέα. Αυτό πρέπει να το αντιστρέψουμε.

● Αν κάποιος αποφασίσει ότι δεν βγάζει βιβλία εξόδοις του συγγραφέα, αλλά κυκλοφορεί αυτά που πιστεύει, πώς επιβιώνει μέσα σε αυτό το τοπίο;

Δυστυχώς, δεν επιβιώνει. Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Να γιατί έχουν οδηγηθεί κάποιοι εκδοτικοί οίκοι να λειτουργούν έτσι. Στήριξη από το κράτος προς τον πολιτισμό δεν υπάρχει. Γίνονται κάποιες κινήσεις μεμονωμένες. Γενικότερα δεν έχουμε την κουλτούρα του βιβλίου. Οσο περνάνε τα χρόνια βλέπουμε μια τεράστια έκπτωση. Ο

λο και λιγοστεύουν μπάτζετ και επιχορηγήσεις. Είναι τρομακτικά εχθρικό το φορολογικό περιβάλλον για έναν εκδότη στην Ελλάδα. Τα δικαιώματα στους συγγραφείς έχουν 24% ΦΠΑ, αλλά όταν πουλάς τα βιβλία είναι 6%. Αυτό μεγεθύνει ένα τεράστιο ζήτημα: αυτή τη στιγμή οι περισσότεροι εκδότες έχουν βρεθεί να έχουν «δανείσει» στο κράτος χρήματα τα οποία δεν μπορούν να τα εισπράξουν, γιατί ο ΦΠΑ λειτουργεί πιστωτικά. Και είναι λεφτά τα οποία θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις ώστε να κρατήσεις υγιή την επιχείρησή σου. Δεν το συζητώ για την ακρίβεια, το χαρτί έχει ανέβει 110% πάνω από πέρσι. Εχει διπλασιαστεί το κόστος παραγωγής: ένα βιβλίο διακοσίων σελίδων κανονικά πρέπει να έχει την τιμή που ξέραμε για ένα βιβλίο 400-500 σελίδων. Δεν έχει ο αναγνώστης λεφτά.

Πάει στο σούπερ μάρκετ, δεν του μένει τίποτα. Φέτος είχαν πει ότι δεν θα υπάρχει προκαταβολή του φόρου: μια χαρά υπάρχει και μας έχει τσακίσει. Ρισκάρεις, πρέπει να κάνεις περικοπές σε όλα. Οι καινούργιοι εκδοτικοί, που είναι μικρά σχήματα, δεν είναι εκδότες μόνο, είναι λογιστές, διανομείς, γραφίστες, κάνουν PR, είναι τα πάντα ώστε να μπορούν να επιβιώσουν.

● Είναι αναπόφευκτο να πάμε την κουβέντα στα παλιά «Κείμενα». Τι ήταν αυτό που έκανε ο Φίλιππος Βλάχος;

Ημουνα τριών ημερών όταν έφυγε. Αναγκαστικά μπήκα στον χώρο του βιβλίου γιατί η μητέρα μου Βάσω Κυριαζάκου ήταν επιμελήτρια εκδόσεων. Κάθε μέρα είχαμε στο σπίτι μας έναν συγγραφέα ή εκδότη. Από τον τρόπο που μιλούσαν γι’ αυτόν ξεκίνησα να καταλαβαίνω τι είχε κάνει ο πατέρας μου, τι ήταν ως άνθρωπος, και την εκδοτική του πορεία.

Δημιουργήθηκε στο μυαλό μου ένας μύθος. Είναι σαν να έχω ζήσει έναν άνθρωπο χωρίς να τον έχω ζήσει. Αρχισα να τον μαθαίνω μέσα από τη μελέτη των τίτλων του και τον τρόπο που τα έστηνε. Εβγαλε από τη λήθη και έφερε ξανά στο φως τον Θεοτόκη: ο πρώτος τίτλος που έβγαλε στα «Κείμενα» ήταν «Η τιμή και το χρήμα» το 1969. Μετά ήρθε η φιλία του με τον Πέτρο Μάρκαρη, και το 1970 εκδίδουν για πρώτη φορά στα ελληνικά τα ποιήματα του Μπρεχτ. Λειτουργούσε όπως πρέπει να λειτουργεί ένας εκδότης: να ψάχνει αυτός τα βιβλία, να μην του έρχονται. Βέβαια, τότε υπήρχαν λογοτεχνικά περιοδικά πολύ ισχυρά, όπου μπορούσες να παρακολουθήσεις τι συνέβαινε.

Εκαναν έρευνα σε βιβλιοθήκες και σε σπίτια για να βρουν ξεχασμένους συγγραφείς και ποιητές. Αυτή η δουλειά ήταν συγκλονιστική. Ανέσυρε από τη λήθη τον Λεκατσά, τον Σκαρίμπα που είχε κάνει κάποιες αυτοεκδόσεις. Γι’ αυτό ο κάθε τίτλος ήταν ένας και ένας. Τότε τα βιβλία στηνόντουσαν με τα μέταλλα: κάθε λέξη, κάθε σειρά, κάθε σελίδα, στηνόταν με το χέρι. Δεν ήθελαν να βγάλουν ένα βιβλίο που δεν τους άρεσε ή δεν το πίστευαν. Τώρα μπορούμε πολύ εύκολα να στήσουμε ένα βιβλίο, κι αυτό μας κάνει να πούμε: Εντάξει, μωρέ, δεν πειράζει, καλό είναι!

● Ο μύθος που έχει φτάσει στα αυτιά μου είναι ότι πρόλαβε τα τυπογραφεία που κλείνανε και μάζεψε τα στοιχεία, τα οποία ήταν έργα τέχνης.

Τα έκανε αυτά μαζί με τον Καλιακάτσο των εκδόσεων Στιγμή. Πριν κλείσουν τα τυπογραφεία, πήγαιναν να πάρουν μέταλλα, κοσμήματα που θα τα χάναμε, θα πήγαιναν σε ένα χυτήριο να τα λιώσουν. Κοσμήματα εννοούμε τα στολίδια, σχέδια, είτε ξυλογραφίες είτε χαλκογραφίες: λουλούδια, προσωπεία, διάφορα, αναλόγως με το κείμενο που διαχειρίζονταν.

● Μιλάμε για μια εποχή που υπήρχαν ακόμη λογοτεχνικές συντροφιές. Ποια ήταν η παρέα του;

Ηταν πολύ στενός φίλος με τον Εκτορα Κακναβάτο. Με τον Πέτρο Μάρκαρη, με τον Γονατά βέβαια… Είχε βγάλει το «Τελευταίο σώμα» της Κικής Δημουλά, ήταν πολύ φίλος με τον σύζυγό της. Λόγω της πορείας του στο θέατρο είχε πολλούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες φίλους. Με τον Χρήστο Μπράβο, μεγάλη φιλία. Με τον Δημήτρη Τσάτσο. Δεν ήταν μόνο λογοτεχνική συντροφιά, περνούσαν τις γιορτές όλοι μαζί, τις διακοπές, τις Κυριακές τους.

Φίλιππος Βλάχος

● Γιατί δεν συμβαίνει πια αυτό;

Και τώρα υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες. Παρατηρώ και από άλλους εκδοτικούς οίκους –εμείς είμαστε ακόμα πολύ φρέσκοι– που έχουν φέρει κοντά τους νέα πρόσωπα πολύ αξιόλογα. Αν συνεχίσουν έτσι, θα τους μελετάμε σε 20-30 χρόνια.

Τώρα δυστυχώς είναι πιο δύσκολο λόγω της υπερπληροφόρησης: όλα περνάνε με την ταχύτητα ενός newsfeed στο Facebook και δεν αντιλαμβανόμαστε τι κάνει ο καθένας. Υπάρχουν νέοι δημιουργοί οι οποίοι είναι εξαιρετικές φωνές, νέες εκδόσεις που πιστεύω ότι δεν έχουμε καταλάβει τη σοβαρότητα, την ποιότητα και το αποτύπωμα που θα αφήσουν στο μέλλον.

● Για αυτόν το νέο-παλιό εκδοτικό οίκο, ποια είναι τα όνειρά σου;

Είναι δύσκολη ερώτηση. Το όνειρό μου είναι να μη γυρίσω κάποια στιγμή να πω «Αχ, δεν το έκανα αυτό όπως ήθελα ή όπως θεωρούσα ότι έπρεπε». Δεν θέλω να πω ότι άλλα έλεγα και άλλα έκανα. Γκρινιάζουμε για το τι συμβαίνει στον χώρο του πολιτισμού στην Ελλάδα. Ωραία, πάμε να το αλλάξουμε! Αυτό θα γίνει με τη δουλειά μας, με την ποιότητά της, με την επιμονή μας και τη διεκδίκηση αυτών που πρέπει να πάρουμε. Αυτός είναι ο στόχος μου. Εγώ πιστεύω στο καλό βιβλίο. Είτε από Ελληνες συγγραφείς είτε από ξένους, είτε ποίηση είτε πεζογραφία.

Με καλή τυπογραφία, προσαρμοσμένη βέβαια στις συνθήκες: αναγκαστικά θα γίνουν και εκπτώσεις στην ποιότητα του χαρτιού. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να πληρώσουμε τους συνεργάτες μας, να είμαστε εντάξει. Δεν μπορούμε να λέμε «Θα βάλω καλό χαρτί, αλλά θα χρωστάω στον εργαζόμενο ή στον προμηθευτή μου». Δεν μένει μόνο το βιβλίο, μένει και ο άνθρωπος.

*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής

πηγη: https://www.efsyn.gr