του Παναγιώτη Καρώνη

Με την τραγωδία του Ευριπίδη Ιππόλυτος σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη, εγκαινιάστηκαν άτυπα το 1954 τα Επιδαύρια, ακριβώς δηλαδή πριν 60 χρόνια. Πρόκειται για ένα σύνθετο έργο με πολλά επίπεδα, αφού, διαθέτει δύο χορούς, έναν αντρικό που τον αποτελούν κυνηγοί, πιστοί φίλοι του Ιππόλυτου που θύουν στην Άρτεμη· και ένα γυναικείο, που τον αποτελούν γυναίκες της Τροιζήνας, χώρος όπου και τοποθετεί ο Ευριπίδης τη δράση του έργου. Τα χορικά, φυσικά είναι ανάλογα. Τα τέσσερα κύρια πρόσωπα του έργου -Ιππόλυτος, Φαίδρα, Τροφός και Θησέας- θα αποδειχτούν εξίσου τραγικά. Ο Ιππόλυτος, παίχτηκε στο θέατρο του Διονύσου κατά τα Μεγάλα Διονύσια του 428 π.Χ. Δεν μας είναι γνωστές οι άλλες δύο τραγωδίες και το σατυρικό δράμα, που μαζί με τον Ιππόλυτο αποτελούσαν την τετραλογία του Ευριπίδη εκείνη τη χρονιά. Ξέρουμε μόνον ότι στο δραματικό αγώνα των Μ. Διονυσίων του 428 π.Χ. ο Ευριπίδης πήρε το πρώτο βραβείο.

Η σκηνοθεσία της Λυδίας Κονιόρδου συνδυάζοντας στοιχεία παγανιστικών τελετών, ελληνικής παράδοσης, αλλά και με έντονες επιρροές από τον Μπομπ Ουίλσον, θα σταθεί στο ύψος του έργου κρατώντας τις ισορροπίες. Ο αντρικός χορός με έντονα τα παγανιστικά στοιχεία, σχεδόν αρχέγονος συμβόλιζε την ίδια τη γενεσιουργό φύση και τη λατρείας της, αλλά και ο χορός των γυναικών δοσμένος αισθησιακά, και με το ανάλογο μέτρο, ξεχείλιζε από λυρισμό. Η απουσία οποιασδήποτε σχέσης και επικοινωνίας μεταξύ των δύο χορών, είναι θα λέγαμε ένα εξαιρετικό στοιχείο που η Κονιόρδου εντάσσει στην παράσταση, υποδηλώνοντας και παραπέμποντας έτσι στις σημερινές ανθρώπινες σχέσεις, αλλά και στις σχέσεις των δύο φύλων. Ο ρόλος που το κάθε φύλο καλείται να παίξει και που ξεκάθαρα του έχει τεθεί από την κοινωνία, είναι ένα βασικό θέμα που η σκηνοθέτης έθιγε. Από την μια ο άντρας-κυνηγός, ο πρωτόγονος εξουσιαστικός αρσενικός, και από την άλλη οι γυναίκες με τη γήινη, κοριτσίστικη ντροπαλοσύνη της εξουσιαζόμενης γυναίκας νοικοκυράς. Οι άντρες τρέχουν σαν θηρία πάνω κάτω στη σκηνή, ενώ οι γυναίκες εγκλωβισμένες μέσα στην ίδια τους την ενδυμασία παίζουν μπάλα...

Το έργο ανοίγει μια εξαιρετική -ως Αφροδίτη- Μάρθα Φριντζήλα, που πολλούς θα ξενίσει μια και η δημιουργημένη εικόνα των μίντια για τη γυναίκα δεν είναι η παρούσα, αλλά εκείνη των ανορεξικών, κατοχικών κορμιών. Η Φριντζήλα ενσαρκώνει μια πραγματικά θεϊκή αλλά συνάμα και ανθρώπινη Αφροδίτη -οι διαφωνούντες ας ξαναδιαβάσουν Όμηρο- που δε διστάζει μπρος σε τίποτα προκειμένου να σύρει τους ανθρώπους στη δίνη των ερωτικών παθών και να τους εκδικηθεί σκληρά αν δεν την υπακούσουν.

Ενδιαφέρουσα η ερμηνεία του Νίκου Κουρή ως Ιππόλυτου, μεστή, χωρίς φιοριτούρες και επιδείξεις. Η Λήδα Πρωτοψάλτη ως Τροφός έκλεβε την παράσταση ξεχειλίζοντας από τρυφερή, άπλετη λαϊκότητα παρά το χαμηλόφωνο της ερμηνείας της. Για την Κονιόρδου τα λόγια είναι περιττά. Παραπέμπουμε στον μονόλογό της -ως Φαίδρα- όπου πραγματικά καθήλωνε.

Η Άρτεμις, επικίνδυνα ανάλαφρη και ευκίνητη -σε στυλ νίτζα και καράτε κιντ- θα μπορούσε να είναι η παράταιρη νότα της παράστασης αν δεν καλύπτονταν από τη σκηνοθεσία. Να μην παραλείψουμε την εξαιρετική ερμηνεία του Μιχάλη Σαράντη ως αγγελιοφόρου που μας συγκλόνισε! Επιπλέον, αναφορά αξίζει το καλαίσθητο και εξαιρετικά τεκμηριωμένο πρόγραμμα της παράστασης, η διακριτικά υπέροχη μουσική του Τάκη Φαραζή ερμηνευμένη ζωντανά, επί σκηνής -από τους Τζιχάν Τούρκογλου, Στέφανο Τορτόπογλου, Σολίς Μπαρκή- αλλά και το λιτά εύχρηστο σκηνικό της παραθαλάσσιας Τροιζήνας του Βασίλη Μαντζούκη.

Η αριστουργηματική αξιοποίηση του πίσω χώρου, οι εικόνες της Κονιόρδου που ανέτειλαν με τη δύση του ηλίου στην κατάμεστη Επίδαυρο χωρίς σε καμιά περίπτωση να παραμερίσουν ή να καλύψουν το Λόγο του μεγάλου τραγικού μας, ο συνδυασμός του τραγικού με το γκροτέσκο -μια και το έργο θεωρείται από πολλούς ιλαροτραγωδία- δημιούργησαν χάρη στη σκηνοθεσία της Κονιόρδου μια ενιαία και συμπαγή δομή· την τόσο απαραίτητη σε τούτη την τραγωδία του Ευριπίδη.

Πληροφορίες για την παράσταση Ιππόλυτος του Εθνικού Θεάτρου 2014

Μετάφραση: Νικολέττα Φριντζήλα

Σκηνοθεσία: Λυδία Κονιόρδου

Σκηνικά: Βασίλης Μαντζούκης

Κοστούμια: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου

Μουσική: Τάκης Φαραζής

Κίνηση: Mαριάννα Καβαλλιεράτου

Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου

Ερμηνεύουν: Λήδα Πρωτοψάλτη, Λυδία Κονιόρδου, Θέμης Πάνου, Νίκος Κουρής, Μάρθα Φριντζήλα, Φαίδων Καστρής, Μιχάλης Σαράντης

Χορός: Γυναικείος: Γυναίκες της Τροιζήνας. Αντρικός: κυνηγοί, πιστοί φίλοι του Ιππόλυτου

Το ιστορικό πλαίσιο

Βρισκόμαστε στην τρίτη χρονιά του πελοποννησιακού πόλεμου και οι επιπτώσεις του είναι ήδη παρούσες, αφού ο λοιμός έχει χτυπήσει την Αθήνα γεμίζοντάς την θύματα και ο Περικλής έχει πεθάνει την προηγούμενη χρονιά. Επιπλέον, οι Αθηναίο προσεγγίζοντας με το στόλο τους έχουν καταστρέψει την Τροιζήνα την οποία είχε προσεταιριστεί η Σπάρτη. Έτσι, τούτη η τραγωδία του Ευριπίδη δεν θα μπορούσε παρά να είναι μια τραγωδία με φιλοσοφικές, θρησκευτικές και υπαρξιακές αναζητήσεις, που συμπληρώνονται από τις κοινωνικές και πολιτικές αγωνίες της εποχής. Ο μεγάλος τραγικός ποιητής μας, στήνει μια αριστοτεχνική θεατρική παγίδα κλιμάκωσης του τραγικού, όπου οι θεοί παίζουν καθοριστικό ρόλο, οδηγώντας τους ανθρώπους σε μια καταστροφική συνωμοσία σιωπής, στο αναπόφευκτο σφάλμα, στην τιμωρία αλλά, κυρίως, στη συγχώρεση.

Κεντρικά πρόσωπα του μύθου είναι η Φαίδρα, δεύτερη σύζυγος του Θησέα, κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης, απόγονη του Ήλιου, ένα αρχέγονο πλάσμα που κρατάει από τόπους μακρινούς όπου κυριαρχεί το πάθος και η μαγεία -όπως και η Μήδεια- και ο Ιππόλυτος, γιος του Θησέα και της Αμαζόνας Ιππολύτης, προσκολλημένος εμμονικά σε μια ιερή αγνότητα.