Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 άνοιξε το δρόμο για τον εκδημοκρατισμό πολλών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και εγκαινίασε θριαμβευτικά την εποχή της παγκόσμιας φιλελεύθερης δημοκρατίας που ορισμένοι μελετητές γιόρταζαν ως «το τέλος της ιστορίας». Η ιδέα ήταν ότι η ανθρώπινη πολιτική ιστορία ακολούθησε μια σταθερή πορεία και ότι η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία ήταν το τελικό σημείο της εξέλιξης της ανθρώπινης κυβέρνησης. Δυστυχώς, τα γεγονότα εκτυλίχθηκαν λίγο διαφορετικά.
Τα τελευταία 20 χρόνια δεν ακολούθησαν ένα γραμμικό τόξο προόδου, πόσο μάλλον σηματοδότησε το τέλος της ιστορίας. Η αυξανόμενη εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές δυτικές χώρες, από τη Γαλλία έως τη Φινλανδία και από την Ολλανδία έως τη Γερμανία, έχει μετατρέψει το τέλος της ιστορίας στο πιθανό τέλος της δημοκρατίας.
Αυτό που ωθεί τόσους πολλούς Ευρωπαίους να στραφούν μακριά από ένα πολιτικό σύστημα που έχει ξαναχτίσει με επιτυχία την ήπειρο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τη μεταμόρφωσε στην πιο ευημερούσα ενιαία αγορά του κόσμου;
Οι λόγοι είναι πολλαπλοί, που κυμαίνονται από τις οικονομικές κρίσεις και την αυξανόμενη ανισότητα έως τον αρνητικό αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην πολιτική συμπεριφορά και τις παραβιάσεις των δημοκρατικών κανόνων από τις ελίτ. Υπάρχει όμως και ένας άλλος οδηγός που σπάνια συζητείται: η δύναμη της προσωπικής εμπειρίας.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι επιστήμονες συμπεριφοράς διερεύνησαν εκτενώς τον τρόπο με τον οποίο οι ενέργειές μας καθοδηγούνται από τις εμπειρίες μας. Ο πόνος, η ευχαρίστηση, οι ανταμοιβές, οι απώλειες, οι πληροφορίες και η γνώση που προκύπτουν από τη ζωή μέσα από γεγονότα μας βοηθούν να αξιολογήσουμε τις προηγούμενες ενέργειές μας και να ενημερώσουμε τις μελλοντικές.
Μια θετική εμπειρία που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη επιλογή αυξάνει την πιθανότητα να επιλεγεί ξανά αυτή η επιλογή. μια αρνητική εμπειρία έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Η χαρτογράφηση των εμπειριών των ανθρώπων - ειδικά ως απάντηση στους κινδύνους της ζωής - μπορεί να φωτίσει διαφορετικά την περίπλοκη επικίνδυνη συμπεριφορά, όπως οι άνθρωποι που χτίζουν σπίτια σε πλημμυρικές πεδιάδες, σε περιοχές με υψηλό σεισμικό κίνδυνο ή κάτω από ένα ενεργό ηφαίστειο.
Η τελευταία βίαιη έκρηξη του Βεζούβιου, της «ωρολογιακής βόμβας» της Ευρώπης, συνέβη πριν από 81 χρόνια. Ο Βεζούβιος θεωρείται ένα από τα ηφαίστεια με τον υψηλότερο κίνδυνο στον κόσμο. Παρ 'όλα αυτά, περίπου 700.000 κάτοικοι ζουν στην «κόκκινη ζώνη» εντός της περιοχής της, προφανώς αγνοώντας τις τρομερές προειδοποιήσεις από τους ηφαιστειολόγους.
Για να κατανοήσει αυτόν τον εφησυχασμό απέναντι στον πιθανό Αρμαγεδδώνα, πρέπει να αναλύσει την ατομική και συλλογική εμπειρία με τον εν λόγω κίνδυνο. Οι περισσότεροι κάτοικοι της κόκκινης ζώνης δεν έχουν βιώσει ποτέ προσωπικά την έκρηξη του Βεζούβιου. Η προσωπική τους εμπειρία, μέρα με τη μέρα, μάλλον τους καθησυχάζει με μια αίσθηση «όλα καθαρά».
Πολλά ψυχολογικά πειράματα έχουν επιβεβαιώσει πώς μπορεί να προκύψει αυτή η καθημερινή συμπεριφορά. Η εμπειρία μας τείνει να υποτιμά την πιθανότητα και τον αντίκτυπο των σπάνιων γεγονότων για τον ίδιο τον λόγο που είναι σπάνια.
Εξαιρετικά σπάνια και καταστροφικά γεγονότα, ειδικά στη χρηματοπιστωτική αγορά, έχουν ονομαστεί γεγονότα μαύρων κύκνων(Η Θεωρία του Μαύρου Κύκνου αναφέρεται σε εκείνα τα γεγονότα που είναι δύσκολο να προβλεφθούν στην κανονική πορεία των επιχειρήσεων. Είναι τυχαία, απροσδόκητα, αλλά με μεγάλο αντίκτυπο γεγονότα. Αυτά τα γεγονότα θεωρούνται ακραία, επειδή δεν υπάρχουν δεδομένα του παρελθόντος που να δείχνουν την εμφάνισή τους στο άμεσο μέλλον.Σ τ μ.*). Η παραμέληση της δυνατότητς τους έχει συμβάλει σε ανεπαρκή τραπεζική ρύθμιση και καταστροφικές χρηματοπιστωτικές καταρρεύσεις όπως η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση το 2008.
Οι άνθρωποι στη δυτική Ευρώπη έχουν βιώσει τη δημοκρατία και την αυξανόμενη ευημερία για περισσότερα από 70 χρόνια. Έχουν γλιτώσει, μέχρι τώρα, την εμπειρία των αυταρχικών εξαγορών και ως εκ τούτου μπορεί να υποτιμήσουν τον κίνδυνο της δημοκρατικής κατάρρευσης.
Παραδόξως, η ίδια η επιτυχία των δημοκρατικών συστημάτων μπορεί έτσι να σπείρει και τους σπόρους της πιθανής αναίρεσής τους. Αυτό είναι ένα φαινόμενο παρόμοιο με το παράδοξο της πρόληψης των ασθενειών, όπου η επιτυχία των προληπτικών μέτρων όπως οι παιδικοί εμβολιασμοί μπορεί να υπονομεύσει την αντιληπτή ανάγκη τους, αυξάνοντας έτσι τον εφησυχασμό και τη διστακτικότητα των εμβολίων.
Υπάρχει μια περαιτέρω δυσοίωνη σύνδεση μεταξύ της διάβρωσης ενός δημοκρατικού συστήματος και των εμπειριών των πολιτών του. Όπως έχει δείξει η ιστορία, οι δημοκρατίες δεν τυλίγονται ξαφνικά στις φλόγες. Οι δημοκρατίες τείνουν να πεθαίνουν αργά, μία μαχαιριά κάθε φορά, μέχρι να φτάσει ένα σημείο ανατροπής.
Το κοινό είναι απίθανο να αντιληφθεί έναν κίνδυνο για τη δημοκρατία όταν ένας πολιτικός ηγέτης έρχεται σε ρήξη με μια συνέλευση. Αλλά όταν οι επανειλημμένες παραβιάσεις των δημοκρατικών κανόνων από τις πολιτικές ελίτ γίνονται ανεκτές, όταν κλιμακώνονται οι ρητορικές παραβάσεις, και όταν ένας κατακλυσμός ψεμάτων και χειριστικών ισχυρισμών γίνεται «κανονική», τότε η αποτυχία του κοινού να τιμωρήσει τα πρώιμα σημάδια μιας τέτοιας συμπεριφοράς στην κάλπη μπορεί να έχει δραστικές συνέπειες.
Με τον ίδιο τρόπο που ένας πυρηνικός σταθμός μπορεί να φαίνεται να λειτουργεί με ασφάλεια μέχρι να σπάσει η τελευταία δικλείδα ασφαλείας, οι δημοκρατίες μπορούν να φαίνονται σταθερές μέχρι να μεταπηδήσουν στην απολυταρχία.
Ένας τρόπος για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα μπορεί να είναι η προσομοίωση της εμπειρίας των κινδύνων, ακόμη και αν μόνο μέσω των πληρεξουσίων. Για παράδειγμα, τα κέντρα εκπαίδευσης καταστροφών στην Ιαπωνία προσομοιώνουν την εμπειρία των ενδογήϊνων διαστάσεων ενός σεισμού και την ταχεία χρονική δυναμική του με τρόπο που ακόμη και οι πιο γραφικές προειδοποιήσεις δεν μπορούν.
Υποστηρίζουμε ότι μπορούμε, εξίσου, να προσομοιώσουμε το πώς αισθάνεται η ζωή σε ένα αυταρχικό καθεστώς. Η Ευρώπη φιλοξενεί εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες που έχουν ζήσει σε απολυταρχικά καθεστώτα και οι οποίοι μπορούν να προσκληθούν σε αίθουσες διδασκαλίας για να μοιραστούν τις προσωπικές τους εμπειρίες.
Οι αντιπροσωπευτικές λεπτομερείς εμπειρίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα πειστικές. Ομοίως, οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν τι σήμαινε να είσαι πολιτικός κρατούμενος, επισκεπτόμενος μέρη όπως η πρώην φυλακή Hohenschönhausen της Στάζι στο Βερολίνο, και ειδικά όταν ο ξεναγός είναι πρώην κρατούμενος. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι για να μιμηθούμε την εμπειρία της καταπίεσης και του αυταρχισμού, ενημερώνοντας έτσι όσους ήταν αρκετά τυχεροί που δεν το άντεξαν ποτέ.
Η φαινομενικά επίμονη μη εμφάνιση ριψοκίνδυνων γεγονότων μπορεί να είναι σαγηνευτική και παραπλανητική. Αλλά δεν είμαστε σκλαβωμένοι από αυτό που δεν έχουμε ζήσει ακόμα. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τη θετική δύναμη της εμπειρίας για να προστατεύσουμε και να εκτιμήσουμε τα δημοκρατικά μας συστήματα.
