Στη φετινή ΔΕΘ ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης, στις καθιερωμένες εξαγγελίες οικονομικού, κυρίως, χαρακτήρα εστίασε στο δημογραφικό ζήτημα που υπάρχει για το ελληνικό κράτος. Μια προσεκτική ανάγνωση των προτάσεών του φανερώνει, ότι το ενδιαφέρον του εξαντλείται σε θέματα φορολογίας και ελάφρυνσης διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων. Βαφτίστηκαν δημογραφικά μέτρα εκείνα που είναι πρώτα και κύρια δημοσιονομικά και επίσης, έχουν βραχεία ή μεσαία διάρκεια, εν αντιθέσει με το μακροπρόθεσμο χαρακτήρα που διέπουν αντίστοιχα μέτρα. Το δημογραφικό αποτελεί, τα τελευταία 20 χρόνια, για το ελληνικό Κράτος μια σχετικά δύσκολη εξίσωση. Και την κάνει δυσκολότερη η δημαγωγία των κυβερνώντων, η εθνικιστική προσέγγιση, η προσκόλληση σε έννοιες όπως «γάμος-γέννηση-οικογένεια», αλλά και η έντονη φτωχοποίηση μεγαλύτερων κομματιών πληθυσμού, η μετανάστευση από τον ελλαδικό χώρο προς τρίτες χώρες τα τελευταία 15 χρόνια, η πλήρης αποσάθρωση «κοινωνικών δομών». Με απλά λόγια, δημογραφικό ζήτημα προκύπτει διότι υπάρχουν σύνορα, κράτη, έθνη που το καθένα λειτουργεί ανταγωνιστικά ή και περιοριστικά προς το άλλο. Είναι απόρροια της εξουσίας και της ισχύος που καθορίζει τις ανθρώπινες αποφάσεις και ζωές. Αποτελεί πρόβλημα λόγω της εδραίωσης του πολιτικο-οικονομικού κρατικού συστήματος διεθνώς, όπου η κάθε έννοια λαμβάνει οικονομική διάσταση.
Οι προτάσεις, λοιπόν, τόσο της κυβέρνησης όσο και της αντιπολίτευσης, όπως αυτές εκφράστηκαν πρόσφατα, κινούνται σε αυτό το μοτίβο, φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδόματα, διανθισμένα με τις έννοιες «του έθνους που χάνεται», «των γεννήσεων που συρρικνώνονται». Είναι αυτονόητο ότι αυτές οι έννοιες, όπως του έθνους και της οικογένειας, φέρουν ένα φορτίο και βάρος που μας είναι απεχθές. Αποτελούν εκείνες της όψεις της καταπίεσης που η κάθε εξουσία μέσω των κατασκευασμένων θεσμίσεών της επιβάλει στους ανθρώπους. Η οικογένεια, από ένα ευρύτερο χαρακτήρα που είχε στις κοινοτικές και υπαίθριες χωροδιαστάσεις, καταλήγει μέσω της αστικοποίησης στην διαρκή συρρίκνωσή της. Το κοινοτιστικό πνεύμα και η αλληλοβοήθεια που χαρακτηρίζει το σύνολο των ανεξούσιων κοινοτήτων, οδηγείται σταδιακά και με διαρκείς και συνεχείς μεταβάσεις στη σημερινή επίκληση για κρατική αρωγή για περίθαλψη και συντάξεις. Θρησκεία και κρατικό πολιτικοοικονομικό σύστημα έθεσαν τις βάσεις γι’ αυτή τη μετάλλαξη στην ανθρώπινη ιστορία. Η δημογραφία έρχεται να μελετήσει και να αναλύσει τις πληθυσμιακές κατανομές και άλλες κατηγορικές συμπεριφορές και βάσει αυτών των στοιχείων τα κράτη να ασκήσουν τις πολιτικές τους.
Είναι γνωστό το έργο του Κροπότκιν πάνω στην αλληλοβοήθεια και πώς αυτή συντελεί καθοριστικά στην εξέλιξη των ανθρώπων και των κοινωνιών. Παράλληλα με τον Κροπότκιν και ένας άλλος αναρχικός του 19ου αι. ασχολήθηκε με το χώρο, τις κοινότητες και το φυσικό περιβάλλον, ο Ελιζέ Ρεκλύ. Και οι δυο, ως γεωγράφοι, παρουσίασαν ένα πολύ σημαντικό έργο σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο. Δεν μπορούμε να αναλύσουμε σε βάθος τα δημογραφικά γεγονότα εάν δεν έχουμε κατά νου τη γεωγραφία, και συγκεκριμένα την «αναρχική γεωγραφία». Σύμφωνα με τον Philippe Pelletier: «Η γεωγραφία και η αναρχία συνδέονται ιστορικά μέσω μιας ελάχιστα γνωστής αλλά ουσιαστικής ιστορίας που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα και περιλαμβάνει γεωγράφους όπως ο Elisée Reclus και ο Pierre Kropotkine, που ήταν επίσης κορυφαίοι υποστηρικτές και στοχαστές. Μαζί με άλλους αναρχικούς γεωγράφους, όπως ο Leon Metchnikoff, ο Charles Perron ή ο Mikhail Dragomanov, συμμετείχαν στη συγκρότηση του αναρχικού κινήματος στη δεκαετία του 1880 στην Ευρώπη, μετά τη διάλυση της πρώτης Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων. Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία γιατί η αναρχική θεωρία και πρακτική έχουν κοινά σημεία με τη γεωγραφία, αλλά δεν εξαρτάται η μία από την άλλη. Αυτοί οι γεωγράφοι έχουν δει στο χώρο και στην κομμουναλιστική ή φεντεραλιστική προοπτική μοχλούς τόσο ατομικής όσο και συλλογικής χειραφέτησης». Το ενδιαφέρον των αναρχικών γεωγράφων για το χώρο και τη φύση έρχεται σε αντιστοιχία με την εμπειρία και την παρατήρηση. Συνεχώς ταξιδεύουν και καταγράφουν, σε όλο τον κόσμο, στις πιο απομακρυσμένες και απρόσιτες κοινότητες. Ο Ρεκλύ αποκαλεί αυτές τις περιοχές και κοινότητες, «υγιή φύση», ενώ η πόλη αποτελεί το μέρος της δυστυχίας και του πολιτισμού. Οι κοινότητες και η δικτύωση μεταξύ τους αποτελούν βασικούς πυλώνες της αναρχικής γεωγραφίας.
Τα δημογραφικά ζητήματα που ανακύπτουν στον λεγόμενο δυτικό κόσμο, με κύριο χαρακτηριστικό τη γήρανση του πληθυσμού και την ελλιπή ανανέωσή του έχουν την αφετηρία τους στις εξουσιαστικές κοινωνικές οργανώσεις. Σχετίζεται με το βιομηχανικό τεχνοπολιτισμό, τη ραγδαία ανάπτυξη των πόλεων, και τη σταδιακή εγκατάλειψη της υπαίθρου. Η Ευρώπη, ως μια ήπειρος, που για αιώνες καρπωνόταν τα λάφυρα της ληστρικής αποικιοκρατίας στο λεγόμενο Τρίτο κόσμο, μετέβαλε τη δημογραφική σύνθεσή της, μεταπολεμικά, παρέχοντας υπηκοότητα στους πρωτύτερα «σκλάβους» της. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα και αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν δημογραφικά προβλήματα. Συνολικά, ο δείκτης γονιμότητας στην ΕΕ είναι κάτω από το 1,5 με βάση ανανέωσης το 2,1, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για την Ελλάδα είναι ακόμη χαμηλότερα και συγκεκριμένα στο 1,26.
Οι υψηλοί ετήσιοι δείκτες γονιμότητας των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών στις ευρωπαϊκές χώρες (>2,5 παιδιά/γυναίκα), αρχίζουν μετά τα τέλη της δεκαετίας του ’60 να συρρικνώνονται. Από το 2022 και έπειτα στις περισσότερες από τις ευρωπαϊκές χώρες οι στατιστικές μετρήσεις δείχνουν να βρίσκονται κοντά στο 1,5 παιδιά/γυναίκα. Η πτώση αυτή συνυπάρχει με τη σχεδόν ταυτόχρονη αύξηση της μέσης ηλικίας στην τεκνοποίηση. Σε μελέτη τους, οι Β. Κοτζαμάνης και Α. Κωστάκη αναφέρουν: «Εξετάζουμε την πορεία των ετήσιων δεικτών σε 30 ευρωπαϊκές χώρες από το 1970 έως και το 2023 (54 συνεχόμενα έτη) ταξινομώντας τις χώρες αυτές με βάση τον αριθμό των ετών που οι τιμές των δεικτών τους ήταν ιδιαίτερα χαμηλές (≤1,5 παιδιά/γυναίκα). Είναι προφανές δε, ότι όσο περισσότερα χρόνια καταγράφονται σε μια χώρα τέτοιες τιμές, τόσο και η πτώση της διαγενεακής γονιμότητας (του αριθμού δηλ. των παιδιών που απέκτησαν οι γενεές που γεννήθηκαν μετά το 1945) είναι εντονότερη. Από τη ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι μια σχεδόν στις τρεις χώρες (σε 10 από τις 30) είτε οι ετήσιοι δείκτες δεν έπεσαν ποτέ κάτω από τα 1,5 παιδιά/γυναίκα (Γαλλία και Ισλανδία), είτε, όπως σε Βέλγιο, Ιρλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία, Δανία, Φιλανδία και Εσθονία ο αριθμός των ετών όπου καταγράφονται τόσο χαμηλές τιμές ήταν εξαιρετικά περιορισμένος (λιγότερα από 15 από τα 54 εξεταζόμενα έτη). Στο άλλο άκρο όμως πέντε χώρες (Αυστρία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Γερμανία) χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλούς ετήσιους δείκτες για πάρα πολλά χρόνια (35 ή και περισσότερα από τα 54 εξεταζόμενα)». Και συνεχίζουν: «Το ευρύτερο περιβάλλον για την δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση απογόνων στις μεταπολεμικές γενεές που διένυσαν την μετά το 1970 περίοδο σε ηλικία απόκτησης παιδιών έχει φυσικά αλλάξει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα να καταγράφεται –αν και με διαφοροποιημένους ρυθμούς– παντού: έξαρση του ατομικισμού και ανάδυση μιας επιθυμίας για αυτό-εκπλήρωση, αστικοποίηση και μείωση του αγροτικού πληθυσμού, μαζική είσοδος της γυναίκας στην αγορά εργασίας και άμβλυνση της εξάρτισής της από το άλλο φύλο κ.ά.» (Η εξέλιξη των δεικτών γονιμότητας μετά το baby boom (1970-2023) στις ευρωπαϊκές χώρες, ΙΔΕΜ)
Θεωρούμε ότι το ελληνικό κράτος έχει να διαχειριστεί μεγαλύτερο πρόβλημα από τα μέσα ευρωπαϊκά κράτη, διότι μεταπολεμικά αναπτύχθηκε ένα αθηνοκεντρικό κράτος, που πληθυσμιακά αφαίμαξε την ελληνική ύπαιθρο και σε συνδυασμό με την εξωτερική μετανάστευση δόμησε ένα υδροκέφαλο τέρας. Επιπλέον, η οικονομική κρίση του 2010, ως απόρροια των πολιτικών που ασκήθηκαν στον ελλαδικό χώρο, οδήγησε ένα σημαντικό κομμάτι ανθρώπων, κυρίως, νέων να μεταναστεύσουν. Σε εργασία των Λ. Λαμπριανίδη-Θ. Σύκα για το brain drain, σημειώνεται: «Μια πρώτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι η φυγή από την Ελλάδα δεν οφείλεται μόνον στην οικονομική κρίση, αλλά κυρίως στην εύρεση εργασίας αντίστοιχης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης, αντίστοιχες απολαβές και καλές εργασιακές συνθήκες. Οι ‘‘καλύτερες εργασιακές συνθήκες’’ προηγούνται των ‘‘οικονομικών απολαβών’’, γεγονός που υπογραμμίζει την δυσμενή κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η δεύτερη αιτία της φυγής αφορά σε χρόνιες παθογένειες όπως η έλλειψη αξιοκρατίας. Η τρίτη αφορά ευρύτερα στους κοινωνικούς όρους διαβίωσης, όπως η ανοιχτή, ασφαλής, δυναμική και ανεκτική κοινωνία, αλλά και η γνωριμία με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα (Brain drain από την Ελλάδα: Αναπτυξιακές και δημογραφικές προεκτάσεις. Στο: Κοτζαμάνης Β. (Επιμ.), Δημογραφικά Προτάγματα. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, σσ. 187-208).
Θα θέλαμε να σταθούμε όμως και σε μια παράμετρο στην οποία γίνεται συχνά αναφορά από πολλούς. Πιστεύεται ότι ο δείκτης γονιμότητας είναι χαμηλός επειδή οι άνθρωποι ζητούν συνθήκες καλύτερες σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο και επειδή δεν ικανοποιούνται από τις υπάρχουσες κρατικές δομές και παροχές αυτό λειτουργεί ανασταλτικά. Αυτή η αντίληψη της διαρκούς ζήτησης από το Κράτος, για ένα καλύτερο Κράτος, μάς δημιουργεί έντονη αποστροφή.
Το υπάρχον σύστημα, καταναλωτοκεντρικό κατά βάση, στοχεύει στο να παράξει καταναλωτές που κυνηγούν το «καλύτερο» μαιευτήριο, τον «καλύτερο» γιατρό, το «καλύτερο» φροντιστήριο, τον «καλύτερο» «ιδιαιτεράκια», τον «καλύτερο» παιδότοπο… Το ακατάπαυστο κυνήγι του «καλύτερου»… Προϊόντα μάρκετινγκ τα περισσότερα, διαμορφώνουν πεποιθήσεις εμπορευματικού χαρακτήρα που οδηγούν πολλούς τέτοιους «κυνηγούς» στη μελαγχολία και την κατάθλιψη αλλά και στην οξυθυμία και την ματαίωση. Αυτό το κράμα διαμορφώνει τη μεγάλη εικόνα και οι αποφάσεις πολλών ανθρώπων εξαρτώνται από αυτό. Προϊόντα πολιτισμικής εναρμόνισης στο σύγχρονο life style σε μια κουλτούρα επίδειξης, που κυριαρχεί λόγω της ψηφιοποίησης της επικοινωνίας. Ένα life style όπου κάποιος προτιμάει να κάνει ένα παιδί για να έχει τη δυνατότητα να πηγαίνει σε ιδιωτικό σχολείο παρά περισσότερα που θα πήγαιναν σε δημόσια. Αυτές οι αντιλήψεις καλλιεργούνται από το ίδιο το Κράτος, το οποίο προγενέστερα έχει διαλύσει μόνο του τις λεγόμενες δημόσιες δομές παιδείας και υγείας ώστε να παραχθούν οι «νέοι πελάτες».
Έτσι ερμηνεύεται και το «δημογραφικό παράδοξο της ευημερίας», όπου χώρες με υπερτριπλάσιο ΑΕΠ/κάτοικο, π.χ. Ελβετία και Λουξεμβούργο, εμφανίζουν ίδιο δείκτη με χώρες όπως τη Σερβία. Το ζήτημα δεν είναι καθαρά οικονομικό, έχει να κάνει με πολιτισμικά στοιχεία αλλά και μετάβασης των κοινωνιών.
Μια ακόμη καθοριστική παράμετρος αποτελεί και η στέγαση, που τόσο πολύ στοχοποιήθηκε κατά την εποχή των μνημονίων, ώστε να φτάσει το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα να υποχωρήσει σημαντικά. Έτσι, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, αντιστοιχούν 1,6 δωμάτια/άτομο στην ΕΕ έναντι 1,3 για την Ελλάδα, με το 28% του πληθυσμού στην Ελλάδα να ζει σε συνθήκες υπερπληθυσμού της κατοικίας τους, έναντι 16,8% στην ΕΕ. Πως αλλιώς, όμως, θα έφθαναν τα ενοίκια σε αυτά τα δυσθεώρητα ύψη;
Συμπερασματικά, το σύστημα «πληθυσμός» χαρακτηρίζεται από σημαντικές αδράνειες, η μείωση του πληθυσμού θα συνεχιστεί, όπως και η δημογραφική γήρανση. «Το πρόσημο του ισοζυγίου γεννήσεων-θανάτων θα παραμείνει αρνητικό μέχρι το 2050. Επομένως, αυτή που θα προσδιορίσει καθοριστικά το εύρος της μείωσης του πληθυσμού της Ελλάδας είναι η καθαρή μετανάστευση» (Β. Κοτζαμάνης, Δημογραφικές εξελίξεις και πληθυσμιακές ανακατατάξεις στην Ελλάδα, 19ος αι. ως σήμερα).
Είναι σαφές ότι μέσω των γεννήσεων καμία κυβέρνηση και καμία δέσμευση δεν μπορεί να ανατρέψει τη μείωση του πληθυσμού. Και αυτό διότι όλες οι πολιτικές του σύγχρονου ελληνικού κράτους δομούνται στην «αρπαχτή», στη «πελατεία», στην αναξιοκρατία και αποτελούν συνοδά στοιχεία της καταπίεσης και εκμετάλλευσης που συναντάται σε όλες τις ιεραρχικές κοινωνίες. Αναμένουμε, όταν τα πρώτα ρομποτάκια θα είναι έτοιμα, να «τρέχουν» πρόγραμμα «ρομπότ στο σπίτι» για τα άτομα της «τρίτης ηλικίας», για να επιβεβαιώσουν τη μοναξιά και την αποξένωση που υπάρχει και που γιγαντώνεται από γενιά σε γενιά στις σύγχρονες αστικοποιημένες κοινωνίες. Γι’ αυτό ας δομήσουμε εκείνες τις ανεξούσιες κοινότητες, όπου η ζωή μετριέται ποιοτικά και όχι ποσοτικά.
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.263, Οκτώβριος 2025
πηγη:https://anarchypress.wordpress.com