Αλλά και η αντιπολίτευση έχει πέσει στην παγίδα. Περιορίζεται σε κριτική της αυτοδυναμίας και του ανδρουλάκειου «άγνωστου πρωθυπουργού» και δεν υποστηρίζει σθεναρά την αξιακή αλλαγή που έφερε η απλή αναλογική. Ετσι χάνεται η ευκαιρία να μπει στη συζήτηση η λειτουργία και αρχές της δημοκρατίας.

Διακύβευμα των εκλογών αποτελεί η αναβάθμιση της δημοκρατικής μας κουλτούρας, όχι μόνο η «κυβερνησιμότητα». Το εκλογικό σύστημα δεν είναι απλά μια μέθοδος επιλογής κυβερνήσεων. Η λειτουργία του μοιάζει με αυτήν της γλώσσας.

Η γλώσσα δεν αποτελεί καθρέφτη ή ουδέτερο εργαλείο που αποτυπώνει με μεγαλύτερη ή μικρότερη ακρίβεια την πραγματικότητα. Αντίθετα, η πραγματικότητα ανοίγεται μέσα από τη γλώσσα που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο.

Η γλώσσα είναι μορφή ζωής, έλεγε ο Βιτγκενστάιν, δεν μιλάμε τη γλώσσα αλλά η γλώσσα μας «μιλάει», ο Χάιντεγκερ. Οποιος έχει ζήσει σε ξένη χώρα ξέρει ότι η καλή χρήση της γλώσσας της είναι ο μόνος τρόπος για να καταλάβουμε τον τρόπο ζωής της και να ζήσουμε όπως οι ντόπιοι.

Οι Ινουίτ της Αλάσκας, λέει ο ανθρωπολόγος Φραντς Μπόας, έχουν πολλές δεκάδες λέξεις για το χιόνι, διακρίνοντας διάφορες αποχρώσεις του άσπρου που οι δυτικοί δεν βλέπουν. Ετσι μπορούν να επικοινωνούν με ακρίβεια αλλά και να ελέγχουν το χιονισμένο περιβάλλον τους χρησιμοποιώντας λεπτές γλωσσικές αποχρώσεις.

Το ίδιο συμβαίνει με τον εκλογικό νόμο. Η συζήτηση περί απλής και ανόθευτης αναλογικής στηρίζεται στην υπόθεση ότι το εκλογικό σύστημα (πρέπει να) απεικονίζει, περισσότερο ή λιγότερο επακριβώς, μια προϋπάρχουσα πολιτική πραγματικότητα.

Αλλά όπως και η γλώσσα, το εκλογικό σύστημα δεν είναι ένα ουδέτερο εργαλείο, δεν αντικατοπτρίζει τι υπάρχει στην κοινωνία πριν και ανεξάρτητα από την εκλογική διαδικασία. Αντίθετα, ο εκλογικός νόμος παρεμβαίνει στην κοινωνία και δημιουργεί ή μεταμορφώνει το πολιτικό πεδίο. Η κοινωνική, ιδεολογική ή κομματική ισορροπία δημιουργείται μέσα και από το εκλογικό σύστημα που επιτρέπει ή απαγορεύει σε ιδεολογίες και συμφέροντα μικρών ομάδων να μπουν στη διαβούλευση των εκλογών και της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης. Η αναλογική επιτρέπει τη διαμόρφωση ενός πληθυντικού λαού, συνθέτει μια πολλαπλή λαϊκή παρέμβαση στην πολιτική.

Πώς συνεισφέρουν οι εκλογές στη δημοκρατική διαδικασία; Η νεωτερική θεωρία της δημοκρατίας ξεκινάει με το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ζαν-Ζακ Ρουσό. Ο Ρουσό διακρίνει τη res publica ή republique (δημόσιο ή κοινό καλό) που εμπνέεται από την κλασική Αθήνα από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Στη republique η εξουσία ασκείται από τους πολίτες που παίρνουν αποφάσεις σε λαϊκές συνελεύσεις με δημόσια διαβούλευση και διάλογο. Αντίθετα, στην αντιπροσωπευτική οι πολίτες είναι απόντες, δεν «προσωπεύονται» αλλά αντι-προσωπεύονται. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα αποτελεί αριστοκρατική μορφή εξουσίας, λέει ο Ρουσό, μια και οι αντιπρόσωποι αποτελούν μια μικρή μειοψηφία.

Τεχνικοί και ιδεολογικοί λόγοι και ο φόβος του λαού οδήγησαν στην επικράτηση της αντιπροσωπευτικής εκδοχής. Κανονιστικό της θεμέλιο αποτελεί η αρχή της «δημοκρατικής αυτονομίας». Οι πολίτες είναι ηθικά και νομικά ίσοι και θεωρούνται ικανοί να δρουν αυτό-νομα, δηλαδή να δίνουν τον νόμο στον εαυτό τους. Πώς όμως εφαρμόζεται η αρχή αυτή; Στις εκλογές επιλέγουμε εκπροσώπους των ιδεών και των συμφερόντων μας. Δεύτερον, συμμετέχουμε, μέσω των βουλευτών, στη δημιουργία κυβέρνησης. Αλλά οι ιδεολογίες ερμηνεύουν και εφαρμόζουν τις αρχές διαφορετικά. Σύμφωνα με τη «ρεαλιστική» θεωρία, πρωταρχική λειτουργία των εκλογών είναι η επιλογή κυβέρνησης.

Οι κοινωνίες είναι πολύπλοκες, τα προβλήματα δύσκολα, η πάλη των τάξεων τελείωσε και οι κοινωνικές εντάσεις έχουν μειωθεί. Μόνο ειδικοί και τεχνοκράτες έχουν τις σωστές απαντήσεις στα μεγάλα κοινωνικά, αναπτυξιακά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Δεν πρέπει να μπαίνουν λοιπόν σε δημόσια διαβούλευση και ψήφιση, μια και ο λαός κάνει λάθη.

Ετσι η Κεντροδεξιά και η Κεντροαριστερά συγκλίνουν στο «ακραίο» κέντρο και προωθούν «ισχυρές» τεχνοκρατικές κυβερνήσεις. Η συμμετοχή των πολιτών αποθαρρύνεται, το πολιτικό σύστημα και οι πολιτικοί απομακρύνονται από την κοινωνία και γίνονται μια κάστα, η αποχή γιγαντώνεται. Λένε σωστά οι πολίτες «όλοι ίδιοι είναι»: είτε μπλε είτε πράσινο ψηφίσεις, παίρνεις πάντα το ίδιο αποπνικτικό γκρι.

Η «κυβερνησιμότητα» και η αυτοδυναμία περιγράφουν αλλά και συνεισφέρουν στην επιβολή των τεχνοκρατών επί των πολιτικών και στην παραπέρα υποβάθμιση της δημοκρατίας. Αυτή είναι η λογική πίσω από την «επιτελική» κυβέρνηση Μητσοτάκη. Η συνολική αποτυχία της ξαναβάζει τον λαϊκό παράγοντα στη σκηνή.

Αρχιζα τις διαλέξεις Συνταγματικού Δίκαιου στη Βρετανία, που δεν έχει γραπτό Σύνταγμα και βασική συνταγματική αρχή αποτελεί η κοινοβουλευτική και όχι η λαϊκή κυριαρχία, λέγοντας ότι οι πολίτες είναι «κυρίαρχοι» μόνο τα λίγα δευτερόλεπτα που χρειάζονται κάθε πέντε χρόνια για να βάλουν τον σταυρό στο ψηφοδέλτιο. Οπως προέβλεψε ο Ρουσό, οι βουλευτές δεν αντιπροσωπεύουν τους πολίτες με τις διαφορές και τις συγκρούσεις τους, αλλά γίνονται μια εκλεγμένη αριστοκρατία που επιλέγει κυβερνήσεις και τις υπηρετεί υπάκουα.

Αλλά η ρουσοϊκή έννοια της δημοκρατικής αυτοδιάθεσης έχει επιστρέψει στη «συμμετοχική» και τη «διαβουλευτική» εκδοχή της δημοκρατίας. Η πρώτη υποστηρίζει την εισαγωγή θεσμών άμεσης δημοκρατίας στο αντιπροσωπευτικό και το κοινωνικό επίπεδο.

Περιλαμβάνουν δημοψηφίσματα για όλα τα σοβαρά πολιτικά θέματα, τη λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία και τη δυνατότητα ανάκλησης βουλευτών. Στο κοινωνικό επίπεδο έχουμε την κοινωνική οικονομία, τους συνεταιρισμούς και τις ενεργειακές κοινότητες, τις αυτοδιοικητικές λαϊκές συνελεύσεις σε συνοικίες και γειτονιές. Στους θεσμούς αυτούς επιστρέφει η άμεση δημοκρατία και μπολιάζει με νέα (και ταυτόχρονα την πιο αρχαία) δυναμική την απισχνασμένη δημοκρατία μας.

Για τη «διαβουλευτική» εκδοχή, η δημοκρατία και οι εκλογές δεν είναι απλά μηχανισμός πρόσθεσης ψήφων και επιλογής ελίτ. Αντίθετα, βασική λειτουργία τους είναι η καλλιέργεια της πολιτικής κρίσης των πολιτών και η θεσμοποίηση διαδικασιών στοχασμού και αναστοχασμού για τα κοινά. Το προσωπικό συμφέρον και η ιδεολογία από την οποία ξεκινάμε μπαίνουν σε διάλογο με άλλες και δημιουργούν την έννοια του κοινού καλού.

Ετσι οι εκλογές γίνονται κεντρικό συστατικό της δημοκρατίας προωθώντας την πολύπλευρη λαϊκή συμμετοχή και καλλιεργώντας την ατομική και συλλογική πολιτική κρίση. Οι κυβερνήσεις συνεργασίας είναι αποτέλεσμα της πληθυντικής διαμόρφωσης συμφερόντων και ιδεολογιών. Αυτός είναι ο βασικός σκοπός της απλής αναλογικής.

Το βασικό επιχείρημα για την απλή αναλογική δεν είναι μια μηχανική αναλογικότητα, αλλά ότι επιτρέπει τη δημιουργία και έκφραση πολλαπλών τάσεων και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική. Η αποκλειστική αναφορά στην κυβέρνηση, αντίθετα, κάνει τη δημοκρατία ένα κυνικό κυνήγι εξουσίας.

*Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, διευθυντής του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»

πηγη: https://www.efsyn.gr