Ζούμε μία από τις πιο θερμές χρονιές στην ιστορία της Γης, από τότε που μπορούμε να μετρήσουμε –με καλές πιθανότητες να είναι και η θερμότερη όλων–, σε συνέχεια του περσινού καταστροφικού καλοκαιριού που συσχετίστηκε από πολλούς με τη φονική ξηρασία του 1540(!), τη χειρότερη καταγεγραμμένη ξηρασία όλων των εποχών. Η ανθρωπογενής κλιματική κρίση είναι εδώ όσο ποτέ.
Είναι το απτό πλέον αποτέλεσμα του μοντέλου ανάπτυξης που συνεχίζει να καταναλώνει τους ήδη εξαντλημένους φυσικούς και ενεργειακούς πόρους του πλανήτη, παράγοντας ταυτόχρονα ρύπους και ουσίες που αποδεδειγμένα ανατρέπουν την οικολογική ισορροπία. Ο φαύλος κύκλος ποσοτικού και ποιοτικού εκφυλισμού των φυσικών αγαθών στροβιλίζει σε όλο τον πλανήτη τα οικοσυστήματα, τις κοινωνίες και τις οικονομίες τους, σε ένα σπιράλ καταβύθισης προς ένα μέλλον αχαρτογράφητο και ζοφερό.
Ελλάδα: σκυλίσιες μέρες και 2 προβλήματα
Η Ελλάδα, ως μεσογειακή χώρα, είναι στη δίνη του κυκλώνα της κλιματικής κρίσης. Το φετινό καλοκαίρι του κυριολεκτικού καημού έδειξε γυμνά τα «κυνικά του καύματα»1, προοικονομώντας το τέλος μιας ειδυλλιακής εικόνας ξυπόλητων παιδικών παραδείσων. Στο εξής, η απορρυθμισμένη μας «κανονικότητα» θα συνίσταται από παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, με εντονότερους καύσωνες και συχνότερες δασικές πυρκαγιές που θα εναλλάσσονται με φονικές πλημμύρες. Σε σχετική μελέτη του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, καταδεικνύεται ότι τα επεισόδια ξηρασίας στην περιοχή της Θεσσαλίας θα διπλασιαστούν την προσεχή περίοδο και θα έχουν σημαντικά μεγαλύτερη δριμύτητα και διάρκεια. Ανάλογα είναι τα αποτελέσματα και για την πρόβλεψη των πλημμυρικών φαινομένων. Η ιδιαιτερότητα της χώρας μας, όμως, είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε περιοχές με ήδη έντονα τα σημάδια οικολογικής καταστροφής.
Μένοντας στο παράδειγμα της Θεσσαλίας, ο κίνδυνος της ερημοποίησης ήταν ορατός και πριν από τα πρόσφατα φαινόμενα ξηρασίας-πλημμυρών, αποτέλεσμα της τεράστιας ανθρωπογενούς πίεσης που ασκήθηκε στους φυσικούς πόρους της για την κάλυψη των υπερεντατικών γεωργικών δραστηριοτήτων.
Επομένως, η απορρύθμιση του κλίματος έρχεται ως καταλύτης να επιταχύνει και να εντατικοποιήσει μια διαδικασία περιβαλλοντικής υποβάθμισης που βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη. Αυτό είναι το πρώτο σοβαρό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσει ένα ενδελεχές σχέδιο ανάσχεσης της οικολογικής καταστροφής στη χώρα.
Το άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι ότι η αποτίμηση της έως τώρα ζημιάς γίνεται με όρους υπερχειλίζουσας ανεμελιάς και εντελώς αντιεπιστημονικούς. Ο ρυθμός των ακραίων φαινομένων που επιβάλλει η κλιματική απορρύθμιση δεν έχει καμία σχέση με τη μέχρι πρότινος χαλαρή προσέγγιση του «πυρκαγιές πάντα είχαμε, όπως και καύσωνες ή πλημμύρες». Δυστυχώς από τα χείλη των υπευθύνων ακούμε ανεύθυνες γενικεύσεις και εκτός τόπου και χρόνου υπεραπλουστεύσεις. Μια πυρκαγιά δεν καίει απλώς μια δασική έκταση – η οποία κάποια στιγμή θα ξαναγεννηθεί από τις στάχτες της. Στην ολιστική λειτουργία των φυσικών οικοσυστημάτων, οι καταστροφές που εμφανίζονται με μεγαλύτερη από την προβλεπόμενη συχνότητα, αλληλεπιδρούν σε λογική ντόμινο: οι πυρκαγιές επιδεινώνουν την εδαφική διάβρωση, μετατρέποντας τις πλημμυρικές απορροές σε ορμητικό τσουνάμι καταστροφής, ενώ η αδυναμία συγκράτησης των ομβρίων από το διαβρωμένο έδαφος εντείνει τα φαινόμενα λειψυδρίας.
Το μικροκλίμα αλλάζει, η διαρκής συρρίκνωση της δασικής έκτασης μειώνει την κατακράτηση των αερίων του θερμοκηπίου, ενώ ταυτόχρονα από την καύση αυξάνονται οι συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ενισχύοντας έτσι τον μηχανισμό της κλιματικής απορρύθμισης. Με άλλα λόγια, οι πυρκαγιές, που σε έναν βαθμό όντως οφείλονται και στην κλιματική απορρύθμιση, ταυτόχρονα την πολλαπλασιάζουν. Για παράδειγμα, έχει μετρηθεί πως μία δασική πυρκαγιά στη Μεσόγειο αυξάνει κατά 5 έως 8 φορές τον κίνδυνο πλημμυρών. Οταν τα φαινόμενα αυτά πυκνώνουν στον χρόνο, όπως συμβαίνει την τελευταία δεκαετία, δεν υπάρχει περίοδος επούλωσης και ανάταξης των οικοσυστημάτων. Αντίθετα, όλα συντείνουν στην επιτάχυνση της ερημοποίησης και της θερμοκρασιακής αύξησης, σε έναν φαύλο κύκλο με διαρκώς αυξανόμενη στροφορμή. Γι’ αυτό τις πυρκαγιές, σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο, προσπαθούν να τις σβήσουν ή να τις περιορίσουν!
Η κλιματική κρίση ως επανάσταση
Το σκηνικό είναι εφιαλτικό και το πραγματικό ερώτημα είναι γιατί είμαστε τόσο απαθείς μπροστά σε κινδύνους που αποδεδειγμένα θα μας καταστρέψουν; Εδώ ίσως βοηθήσει η σκέψη του Μπρουνό Λατούρ (1947–2022), Γάλλου φιλοσόφου που συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην ανάδειξη της κλιματικής κρίσης. Ο Λατούρ χρησιμοποιεί στην ανάλυσή του την έννοια της «Γαίας» για να εισαγάγει ένα σύνθετο, αλλά ενιαίο σύστημα, της Γης, στο οποίο καταργείται ο δυισμός «φύσης» και «κοινωνίας». Η κλιματική κρίση αποτυπώνει την ιδιαίτερη αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε κοινωνία, τεχνολογία και φύση, ενοποιώντας αυτά που έως τώρα αντιμετωπίζονταν ως διακριτά μεταξύ τους συστήματα.
Το νέο πολιτικό καθεστώς που διαμορφώνεται, σύμφωνα πάντα με τον Λατούρ, είναι τόσο διαφορετικό από το προηγούμενο, όσο ήταν η πολιτική κατάσταση μετά τη Γαλλική Επανάσταση σε σχέση με το Παλιό Καθεστώς. Αυτή είναι η πολιτική αναλογία που χρησιμοποιεί ο φιλόσοφος και αντίστοιχο το μέγεθος των αλλαγών που πρέπει να λάβουν χώρα στη δημόσια ζωή.
EUROKINISSI/ΓΙΩΤΑ ΛΟΤΣΑΡΗΟ Λατούρ επιβεβαιώνει ότι είμαστε μάρτυρες τεκτονικών αλλαγών που οδηγούν σε μια εντελώς νέα κατάσταση, ένα νέο κλιματικό καθεστώς. Στο τελευταίο του βιβλίο μάλιστα («Πού θα προσγειωθούμε;» Εκδόσεις Πόλις) επιχειρεί να συνδέσει την απορρυθμισμένη παγκοσμιοποίηση με την έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων και την άρνηση της κλιματικής αλλαγής από τις ελίτ του πλούτου και της πολιτικής εξουσίας (Τραμπ κ.λπ.). Η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, κυρίως από αντιδραστικές κυβερνήσεις, είναι για τον Λατούρ συνειδητή απόφαση εγκατάλειψης του Πολιτισμού και μαζί όλων των περιβαλλοντικών περιορισμών, των διεθνών ρυθμίσεων, των οικουμενικών αξιών, της ίδιας της κοινωνίας.
Είναι οι κυβερνώντες αρνητές της κλιματικής κρίσης;
Επανερχόμενος στην πρόσληψη της κλιματικής κρίσης από την ελληνική κυβέρνηση και ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας, είναι εντυπωσιακή η ελαφρότητα στην αντιμετώπιση των φαινομένων. Βαφτίζοντας ένα υπουργείο «Κλιματικής Αλλαγής» και διαβάζοντας καλογραμμένους λόγους στη Βουλή, ο πρωθυπουργός και οι ακόλουθοί του ξεμπερδεύουν στα γρήγορα με το πρόβλημα, επιμένοντας ουσιαστικά στην ίδια αντιπεριβαλλοντική πολιτική των δασοκτόνων νόμων, χάριν του χρεωκοπημένου τουριστικού μοντέλου περασμένων δεκαετιών στο οποίο ομνύουν.
Οχι μόνο δεν έχουν κανένα σχέδιο για την επόμενη κλιματική μέρα, αλλά αρνούνται να κάνουν ακόμη και τα στοιχειώδη. Μένοντας μόνο στις πυρκαγιές, έχουμε χιλιάδες κενές οργανικές θέσεις στην Πυροσβεστική, η δασοπυρόσβεση ως δυνατότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη, οι αντιπυρικές ζώνες και τα άλλα μέτρα πρόληψης και προστασίας το ίδιο και φυσικά ο εξοπλισμός ανεπαρκής και παλαιωμένος. Η Εύβοια και η Ρόδος έχουν υποστεί τεράστια οικολογική καταστροφή, που θα απαιτήσει δεκαετίες για να αποκατασταθεί. Αντίστοιχα και τα υπόλοιπα 2,5 εκατομμύρια στρέμματα δασικής γης που κάηκαν μόνο τα τελευταία 4 χρόνια.
Οι πυρκαγιές έφτασαν στις πόλεις, ακόμη και στα στρατόπεδα, αποκαλύπτοντας τη γύμνια ενός παραλυμένου και παρατημένου κράτους. Η απάντηση είναι οι εκκενώσεις περιοχών, όποια κι αν είναι η ερώτηση.
Γι’ αυτό και η στάση της κυβέρνησης, εξ αποτελέσματος, φλερτάρει, αν δεν ταυτίζεται, με τη στάση των αρνητών της κλιματικής συνθήκης. Η κουτοπόνηρη ενοχοποίηση της κλιματικής απορρύθμισης και η χρήση της ως άλλοθι της άρνησης να ενισχύσουν τη δημόσια πολιτική προστασίας των οικοσυστημάτων, υποβαθμίζει το τεράστιο ζήτημα του νέου κλιματικού καθεστώτος σε απλό επικοινωνιακό παιχνίδι και στην ουσία το αρνείται. Το επιβεβαιώνουν τα δύο πρόσφατα πολιτικά γεγονότα, που με έναν πρωτόγνωρο κυνισμό συνέβησαν την ώρα της πυρκαγιάς, την ώρα που όλη η χώρα ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Τα παραθέτω χωρίς σχόλια:
Σε πρόσφατη ψηφοφορία στο Ευρωκοινοβούλιο, η Ν.Δ., χέρι χέρι με σύσσωμο τον ακροδεξιό θίασο της Ευρώπης (Ορμπαν, Λεπέν, Μελόνι κ.λπ.), καταψήφισε το «Νομοσχέδιο για την αποκατάσταση της Φύσης» –στην ουσία την υποχρέωση των ευρωπαϊκών κρατών να αποκαθιστούν τουλάχιστον το 20% των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων– και εκδόθηκε η άδεια για την «επένδυση» στον Ερημίτη της Κέρκυρας, σύμφωνα με την οποία ένα παρθένο κομμάτι γης, τεράστιας οικολογικής αξίας, θα γίνει πολυδύναμο τουριστικό θέρετρο. Ναι, είναι η δασική έκταση που πριν από 3 χρόνια ακούσαμε τον πρωθυπουργό να λέει ότι κάποια στιγμή θα καεί το δάσος, οπότε το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να το χτίσουμε!
Αν και όποτε ενηλικιωθούμε ως χώρα, αφήνοντας πίσω μας την αξύριστη ανεμελιά μιας επικοινωνιακής και αντιεπιστημονικής επιδερμίδας που καλύπτει τα πάντα, ίσως και να ξεκινήσουμε να προσαρμοζόμαστε στο νέο κλιματικό καθεστώς. Το οποίο επιβάλλει αναστοχασμό και κινητοποίηση συναγερμού. Επιβάλλει ένα νέο μοντέλο συμβίωσης στη φύση, έναν ριζικό κοινωνικό-οικολογικό μετασχηματισμό της παραγωγής και της κατανάλωσης, ένα νέο υπόδειγμα ζωής.
Αν και όποτε. Αλλά ο χρόνος δεν είναι σύμμαχος. Και το πόσο αργά θα είναι τότε, σίγουρα δεν θα το πουν οι ειδήσεις…
1. Οι ζέστες του καλοκαιριού που από την αρχαιότητα προκαλούνται από τον αστερισμό του Κυνός
*Καθηγητής, διευθυντής Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, πρόεδρος Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
πηγή: https://www.efsyn.gr