Οι διαπραγματευτές από τις χώρες της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησαν αργά το βράδυ της Πέμπτης (9 Νοεμβρίου) σε έναν νέο νόμο-ορόσημο για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της Ευρώπης έως το 2030 και όλων των οικοσυστημάτων που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050.

Πρόκειται για τον πρώτο ευρωπαϊκό νόμο που υπερβαίνει την προστασία της φύσης για την ενεργή αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, σε μια προσπάθεια να αντιστραφεί η δραστική μείωση πολλών ευρωπαϊκών οικοτόπων.

«Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια ολοένα και πιο δραματική πραγματικότητα: Η φύση και η βιοποικιλότητα της ΕΕ κινδυνεύουν και πρέπει να προστατευθούν», δήλωσε η Teresa Ribera, υπουργός οικολογικής μετάβασης της Ισπανίας, η οποία εκπροσώπησε τις 27 χώρες της ΕΕ στις συνομιλίες.

Ο νόμος αποτελεί βασικό πυλώνα της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2030 και θα βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει τον διεθνή στόχο της αποκατάστασης του 30% της γης και των θαλασσών έως το 2030.

«Ο πρώτος νόμος στον κόσμο για την αποκατάσταση της φύσης είναι σχεδόν έτοιμος», δήλωσε η Jutta Paulus, η οποία διαπραγματεύτηκε για λογαριασμό των Πρασίνων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Χάρη στη συμφωνία, η ΕΕ θα πάει στη διεθνή διάσκεψη για το κλίμα COP28 με «ένα σημαντικό θεμελιώδες εργαλείο για τον μετριασμό της κλιματικής κρίσης και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», πρόσθεσε η ίδια.

«Ο συμβιβασμός σχετικά με τον νόμο για την αποκατάσταση της φύσης αποτελεί μια καλή βάση για να αντιμετωπιστεί επιτέλους η εξαφάνιση των ειδών στην Ευρώπη», δήλωσε η Paulus.

Πρόληψη της φθοράς σε αποκαταστημένες περιοχές

Εντός δύο ετών από την έναρξη ισχύος του νόμου, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να καταρτίσουν εθνικά σχέδια αποκατάστασης, στα οποία θα περιγράφονται τα μέτρα για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων έως τον Ιούνιο του 2032. Στη συνέχεια θα πρέπει να παρακολουθούν και να υποβάλλουν εκθέσεις για την πρόοδό τους.

Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει επίσης να αποτρέψουν τη σημαντική υποβάθμιση σε περιοχές που υπόκεινται σε μέτρα αποκατάστασης, η γνωστή και ως «αρχή της μη υποβάθμισης».

Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις από την αρχή αυτή, όπως αν υποβάθμιση δημιουργήθηκε λόγω έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ή στρατιωτικών υποδομών ή αν προκλήθηκε από την κλιματική κρίση.

Από την άλλη, η εν λόγω αρχή αποδυναμώθηκε σε σχέση με το αρχικό κείμενο. Οι διαπραγματευτές εστίασαν στις προσπάθειες που πρέπει να γίνουν και όχι στα αποτελέσματα, για αυτό και οι χώρες της ΕΕ δεν θα πρέπει να αποζημιώσουν εάν ο στόχος δεν επιτευχθεί.

«Αν έχεις μια προσέγγιση βασισμένη στα αποτελέσματα και δεν πετύχεις τους στόχους, τότε πρέπει να εφαρμόσεις πρόσθετα μέτρα […] ενώ τώρα λες εντάξει, προσπάθησα, αλλά δυστυχώς δεν κατέληξε εκεί που ήθελα», εξήγησε η Paulus.

Μέτρα ειδικά για το οικοσύστημα

Ο νόμος περιγράφει μέτρα και στόχους για συγκεκριμένα οικοσυστήματα – συμπεριλαμβανομένων των δασών, των γεωργικών εκτάσεων, των αστικών οικοσυστημάτων και των οικοσυστημάτων γλυκού νερού και θαλάσσιων οικοσυστημάτων – καθώς και για τη βελτίωση της ποικιλότητας των επικονιαστών.

Στα δάση, για παράδειγμα, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξουν μέτρα που ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και αυξάνουν τις θετικές τάσεις, μεταξύ άλλων για τους πληθυσμούς των πτηνών και την ποσότητα του νεκρού ξύλου.

Εν τω μεταξύ, στις αστικές περιοχές, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρξει καθαρή απώλεια πρασίνου και κάλυψης με θόλους μέχρι το 2030, εκτός εάν υπάρχει ήδη 45% πράσινο.

Η συμφωνία υποχρεώνει επίσης τις χώρες της ΕΕ να εντοπίσουν και να απομακρύνουν τα τεχνητά εμπόδια, ώστε να επιτευχθούν τουλάχιστον 25.000 χιλιόμετρα ποταμών ελεύθερης ροής έως το 2030.

Τα μέτρα για τα γεωργικά οικοσυστήματα ήταν τα αυστηρότερα πρωτύτερα, όμως συνάντησαν σημαντικές αντιδράσεις από το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), τη μεγαλύτερη πολιτική ομάδα στο Κοινοβούλιο.

Τελικά, τα μέτρα τροποποιήθηκαν σημαντικά. Στις αλλαγές περιλαμβάνεται η κατάργηση της απαίτησης για την αποκατάσταση του 10% των γεωργικών εκτάσεων και η προσθήκη ενός φρένου έκτακτης ανάγκης για το πάγωμα των στόχων για τις γεωργικές εκτάσεις σε περίπτωση που επηρεάσουν την επισιτιστική ασφάλεια ή την παραγωγή, δήλωσε το ΕΛΚ.

Έγιναν εξίσου παραχωρήσεις σχετικά με το θέμα της επανυδάτωσης των τυρφώνων. Το κείμενο θέτει στόχους για την αποκατάσταση του 30% των αποξηραμένων τυρφώνων υπό γεωργική χρήση έως το 2030, του 40% έως το 2040 και του 50% έως το 2050, αλλά οι χώρες που πλήττονται σε μεγάλο βαθμό μπορούν να εφαρμόσουν χαμηλότερο ποσοστό και δεν θα υπάρχει άμεση υποχρέωση για τους αγρότες.

Η ευρωβουλευτής του ΕΛΚ Christine Schneider (CDU, Γερμανία) εξέφρασε την ικανοποίησή της για τη συμφωνία και «για το γεγονός ότι το τελικό κείμενο του νόμου αυτού έχει ελάχιστη σχέση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής».

Από την πλευρά της, η ομάδα προστασίας της φύσης WWF χαιρέτισε τα σχέδια για την αύξηση της φύσης στις γεωργικές εκτάσεις και την αποκατάσταση των τυρφώνων στο νόμο, αλλά επεσήμανε «σημαντικές παραχωρήσεις», όπως το φρένο έκτακτης ανάγκης.

«Αν και χαιρόμαστε που βλέπουμε ότι όλα τα οικοσυστήματα που καλύπτονταν αρχικά από τον νόμο εξακολουθούν να περιλαμβάνονται στη συμφωνία, τα άρθρα έχουν αποδυναμωθεί σε σύγκριση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής και τη θέση του Συμβουλίου», δήλωσε η ΜΚΟ.

Οι ακτιβιστές της ClientEarth, εν τω μεταξύ, δήλωσαν ότι οι «πολυάριθμες εξαιρέσεις και η έλλειψη νομικών εγγυήσεων» δημιουργούν ένα τρομακτικό προηγούμενο για τη νομοθέτηση της ΕΕ αντί να εδραιώσουν την ΕΕ στην πρώτη γραμμή της συζήτησης για τη βιοποικιλότητα.

«Έχουμε επιτέλους έναν πολυπόθητο νόμο που, θεωρητικά, θα ανάγκαζε την ΕΕ να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για να αποκαταστήσει την ασθενή φύση της», δήλωσε ο Ιώνης Αγαπάκης από την ClientEarth. «Ωστόσο, οι διαπραγματευτές έχουν χαλαρώσει τον νόμο σε σημείο που κινδυνεύει να είναι άκαρπος στην πράξη και επιρρεπής σε διαστρεβλώσεις», πρόσθεσε.

Ο συμφωνημένος νόμος πρέπει ακόμη να υπογραφεί επίσημα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τις 27 χώρες της ΕΕ και μένει να δούμε αν αρκετά μέλη του ΕΛΚ θα υποστηρίξουν την τελική συμφωνία ώστε να καταστεί ευρωπαϊκός νόμος.