Για πολλές δεκαετίες, ήταν συχνές οι αναφορές στον τύπο που έκαναν λόγο για τον αναπτυγμένο Βορρά απέναντι σε ένα υπανάπτυκτο και καθυστερημένο Νότο. Οι αναφορές αυτές περί ανάπτυξης εστιάζονταν κυρίως στην οικονομική πλευρά της συγκεκριμένης τάσης, οι οποίες συχνά διανθίζονταν και από τον, δήθεν, πολιτικό φιλελευθερισμό που χαρακτηρίζουν τις «δυτικές» κοινωνίες. Μερικές δεκαετίες αργότερα, μια σειρά από έρευνες και μελέτες φανερώνουν την «άσχημη» πλευρά των αναπτυγμένων κοινωνιών. Αλκοολισμός, Κατάθλιψη, Αποξένωση, Μοναξιά. Είναι τα κυρίαρχα εξουσιαστικά πολιτικά συστήματα που εντείνουν τις ψυχικές ασθένειες στον άνθρωπο και αυτό διαχέεται παντού μέσω του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου των τελευταίων 25 ετών και της ραγδαίας ψηφιοποίησης η οποία είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Ασθένειες, όμως, των «αναπτυγμένων» χωρών εμφανίζονται πλέον και στις υπόλοιπες, αναπτυσσόμενες και μη. Σίγουρα υπάρχουν διαβαθμίσεις στο ζήτημα της ψυχικής υγείας από χώρα σε χώρα και οι αιτίες δεν είναι μονομερείς και ούτε πηγάζουν απαραίτητα από κοινές αιτίες. Ενδεικτικά, η φτώχεια, οι πόλεμοι, η οικονομική εξαθλίωση, η κοινωνική καταπίεση, τα στερεότυπα αλλά και η ματαιοδοξία, το κυνήγι του πλούτου, η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελούν μέρη της εξίσωσης που φανερώνουν την κατάθλιψη.
Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι ως μια αιτία κατάθλιψης, εκ πρώτης όψεως, εμφανίζουν μια παραδοξότητα. Όμως, τόσο μελέτες προηγούμενων χρόνων όσο και πρόσφατες, συσχετίζουν τις δυο αυτές μεταβλητές. Η τελευταία μελέτη έγινε σε δεδομένα εννέα εκατομμυρίων ανθρώπων περίπου δείχνοντας τον αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης σε μεγαλύτερη ηλικία. Όλο και περισσότερες ενδείξεις δείχνουν ότι όσοι ζουν σε περιοχές με υψηλά επίπεδα ρύπανσης, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης, μετά την ηλικία των 64 ετών, από εκείνους που ζουν σε περιοχές με καθαρότερο αέρα. Οι ερευνητές εξέτασαν στοιχεία για περισσότερους από 8,9 εκατομμύρια ασφαλισμένους μέσω του Medicare, του κρατικού ασφαλιστικού φορέα των ΗΠΑ, και διαπίστωσαν ότι πάνω από 1,52 εκατομμύρια είχαν διαγνωστεί με κατάθλιψη, σε μεγαλύτερη ηλικία στη ζωή τους (Δημοσίευση στο JAMA Network Open-Φεβρουάριος 2024). Οι ερευνητές εξέτασαν τρία είδη ατμοσφαιρικής ρύπανσης: ρύπανση όζοντος, εκπομπές διοξειδίου και ρύπανση από μικροσκοπικά σωματίδια PM2.5. Μελετώντας τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις, προέκυψε ότι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με ατμοσφαιρική ρύπανση αναπτύσσουν σωματικά προβλήματα που συνδέονται με την επιδείνωση της ψυχιατρικής υγείας.
Όμως, η πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα δεν είναι η πρώτη που έχει παρουσιάσει τη συσχέτιση μεταξύ ατμοσφαιρικής ρύπανσης και διαφόρων ψυχικών ασθενειών. Πριν από πέντε χρόνια πραγματοποιήθηκε μια μετα-ανάλυση 25 μελετών, όπου έγινε αξιολόγηση βάσει των συγκεκριμένων συσχετίσεων. Δείχθηκε, λοιπόν, ότι τα μικροσωματίδια δεν προκαλούν προβλήματα μόνο σε ήδη γνωστές νόσους, όπως της καρδιάς, των πνευμόνων, της άνοιας, αλλά επιφέρουν σημαντική βλάβη και στην ψυχική υγεία. Οι ερευνητές τόνισαν, ότι η μελέτη αναδεικνύει συσχετίσεις και δεν μπορεί να αποδείξει ότι η ίδια η ρύπανση προκαλεί άμεσα προβλήματα ψυχικής υγείας. Η επικεφαλής της έρευνας Δρ Αϊζομπελ Μπρεϊθγουέιτ, του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL), τόνισε ότι: «Τα μικροσκοπικά σωματίδια από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους μπορούν να φθάσουν στον εγκέφαλο μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και της μύτης», καθώς επίσης, ότι «η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει συνδεθεί με αυξημένη φλεγμονή των νευρώνων, βλάβες στα νευρικά κύτταρα και αλλαγές στην παραγωγή της ορμόνης του στρες, παράγοντες που όλοι έχουν συσχετισθεί στο παρελθόν με κακή ψυχική υγεία».
Σε συνέχεια αυτής της έρευνας, διεπιστημονική ομάδα μελέτησε περισσότερες από 100 έρευνες, τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους, οι οποίες επικεντρώθηκαν στις επιπτώσεις της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα στην ψυχική υγεία και σε περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τα συναισθήματα, δηλαδή στον ιππόκαμπο, την αμυγδαλή και τον προμετωπιαίο φλοιό. Από την ανάλυση προκύπτει, ότι το 73% των μελετών ανέφερε υψηλότερα συμπτώματα ψυχικής υγείας σε ανθρώπους και ζώα που εκτέθηκαν σε υψηλότερα από το μέσο όρο επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στο 95% των μελετών βρήκαν σημαντικές λειτουργικές αλλαγές στις περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τα συναισθήματα, όταν εκτίθενται σε αυξημένα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και οδηγούν σε φλεγμονή και αλλαγές στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου.
Παρατηρούνται, λοιπόν, σε ένα σημαντικό αριθμό ερευνών, ανεξάρτητων μεταξύ τους, επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη ψυχική υγεία και στην ανάπτυξη της κατάθλιψης σε μεγαλύτερες ηλικίες οι οποίες, σε συνδυασμό με άλλες ασθένειες, όπως άνοια, Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον, υποβαθμίζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Εάν προσθέσουμε και το γεγονός, ότι το σύγχρονο οικονομικό μοντέλο αυξάνει τον εργασιακό βίο σε 40 και πλέον χρόνια μισθωτής σκλαβιάς και τα χρόνια προς το προσδόκιμο όριο ζωής είναι στρωμένα με πολλές ασθένειες, θα κατανοήσουμε ότι δεν χρειάζονται βαθυστόχαστες αναλύσεις ώστε το συγκεκριμένο μοντέλο να το καταργήσουμε, για χάρη των ζωών μας και όχι της επιβίωσής μας. Αυτή είναι η αδυσώπητη πραγματικότητα και η οποία, όσον αφορά το ζήτημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αποτελεί αποκλειστικό προϊόν της Βιομηχανικής Επανάστασης. Σε αυτή μορφή «επανάστασης» κατέχουν μερίδιο ευθύνης και τα δυο κυρίαρχα οικονομικοπολιτικά μοντέλα της νεωτερικότητας. Ο Καπιταλισμός και ο Μαρξικός Σοσιαλισμός. Τις συνέπειες τους τις βιώνουμε όλοι μας, εκτός των άλλων, και στους τομείς περιβάλλοντος και υγείας. Είναι τα μοντέλα εκείνα που έστησαν ένα εντελώς λάθος υπόδειγμα για την ανθρωπότητα και την κάθε οντότητα στο πλανήτη. Είναι τα μοντέλα εκείνα που, στο όνομα της επιβολής και της κυριαρχίας, κατέστρεψαν και συνεχίζουν να καταστρέφουν. Οι ερευνητές δηλώνουν, ότι ο αποκαλούμενος «καθαρός αέρας» δεν βρίσκεται πουθενά στη Γη μετά από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Η ρυπαρότητα υπάρχει και στο πιο απομακρυσμένο σημείο, γι’ αυτό και οι εθνικές/υπερεθνικές πολιτικές δεν έχουν κανένα αντίκρισμα. Είναι οι ψεύτικες πολιτικές περί πράσινης μετάβασης από την ΕΕ, για παράδειγμα, ενώ χώρες όπως η Κίνα εφαρμόζουν τις ίδιες πρακτικές που εφάρμοζαν για πολλές δεκαετίες οι βιομηχανικές χώρες του G8, όπως ΗΠΑ, Βρετανία, Γερμανία κ.ά., ρυπαίνοντας ασύστολα το περιβάλλον. Κατηγορείται, λοιπόν, η Κίνα ότι ρυπαίνει, και πράγματι, αλλά την παγκόσμια παραγωγή, οι ΗΠΑ και οι λοιποί εταίροι, την έστειλαν στην Ασία για οικονομικούς λόγους. Δημιούργησαν μια «χωματερή» κάπου μακριά, ώστε οι δικές τους αυλές να εμφανίζονται καθαρότερες και να πουλάνε τώρα έννοιες όπως «πράσινη μετάβαση» και λοιπά παραμύθια. Με το αζημίωτο, φυσικά, οι «πράσινοι» φόροι και λοιπές χρεώσεις έχουν έρθει για να μείνουν. Την ίδια ώρα, λοιπόν, που οι παγκόσμιοι εξουσιαστές μάς τσαμπουνάνε διαρκώς για την απαραίτητη «πράσινη» μετάβαση και δείχνουν ως αιτία και αφορμή αυτής, τις εξορύξεις και άλλες βιομηχανικές χρήσεις, τα ορυκτά συνεχίζουν και θα συνεχίζουν να έχουν σημαντικό μερίδιο παραγωγής, είτε ενέργειας είτε ως βιομηχανικών πόρων. Αυτό σημαίνει αυτόματα, ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση θα συνεχίσει να αυξάνεται και η κατάθλιψη, εκτός των κοινωνικών παραγόντων που την επηρεάζουν, θα αυξάνεται ανάλογα.
Φυσικά, δεν τρέφουμε αυταπάτες, ότι τα «δυτικά» κράτη εφαρμόζουν περιβαλλοντική πολιτική στις επιχειρήσεις. Αυτά είναι γνωστά παραμύθια της εξουσίας. Πρόσφατα στις ΗΠΑ, κάτοικοι μήνησαν την Kleenex για λόγους ρύπανσης του αέρα και του υδροφόρου ορίζοντα. Οι επικίνδυνες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται συνήθως στην παραγωγή χαρτιού και οι εκπομπές στον αέρα αποτελούν τις αιτίες πίσω από τα μολυσμένα πηγάδια πόσιμου νερού της περιοχής, σύμφωνα με την αγωγή. Τα υψηλά επίπεδα σε PFAS, κατηγορία περισσότερων από 15.000 χημικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται συνήθως σε δεκάδες βιομηχανίες για να κάνουν τα προϊόντα περισσότερο ανθεκτικά, βρίσκονται σε καθημερινά καταναλωτικά προϊόντα, όπως προστατευτικά λεκέδων, μαγειρικά σκεύη, χαρτομάντιλα προσώπου, ακόμη και στο χαρτί υγείας(;). Οι χημικές αυτές ενώσεις συνδέονται με καρκίνο, γενετικές ανωμαλίες, ηπατικές παθήσεις, ενώ δεν διασπώνται με φυσικό τρόπο και επίσης μετακινούνται εύκολα μέσω του περιβάλλοντος, καταλήγοντας συχνά στο πόσιμο νερό.
Για τους εξουσιαστικούς πολιτικούς μηχανισμούς, λοιπόν, η λύση αυτού του προβλήματος αποτελεί αφορμή για ανάπτυξη και εδραίωση, μελλοντικά, αμφισβητήσιμων εφαρμογών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόκειται να χρηματοδοτήσει για πρώτη φορά ένα έργο που βασίζεται στη χρήση ψυχεδελικών (όπως LSD, ψιλοκυβίνη, MDMA – «έκσταση» κ.ά.) ως μια μορφή παρηγορητικής φροντίδας για τη θεραπεία της κατάθλιψης ή και την εφαρμογή του σε άτομα με ασθένειες, όπως η νόσος του Πάρκινσον. Τέσσερα κλινικά κέντρα σε Πορτογαλία, Ολλανδία, Τσεχία και Δανία, θα εφαρμόσουν την έρευνα, ώστε μέσω ψυχοτρόπων να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτών των ασθενειών σε μια λογική «κουκουλώματος» και όχι ουσιαστικής λύσης, δεδομένου ότι δεν αλλάζει το μοντέλο που συνεπάγεται αυξανόμενη νοσηρότητα στον πληθυσμό. Δηλαδή, «πάρτε το χαπάκι σας και… όλοι happy».
Εν τω μεταξύ βρισκόμαστε στη μετά-covid περίοδο, με τη ψηφιοποίηση να έχει καλύψει μεγάλες κατηγορίες επικοινωνίας, συναλλαγών και επαφών. Τα πρώτα δεδομένα δείχνουν καθαρά τις αρνητικές επιδράσεις του εγκλεισμού που βίωσε ο παγκόσμιος πληθυσμός, όπως για παράδειγμα το 46% των εργαζομένων νιώθει μοναξιά μετά την πανδημία. Αντίστοιχα, κάθε χρόνο υπάρχουν διάφορες μετρήσεις που ποσοτικοποιούν την ψυχική ευημερία παγκοσμίως. Κρίνουμε, βέβαια, πάντα επιφυλακτικά τα συμπεράσματα τέτοιων ερευνών, οι οποίες όμως δείχνουν διάφορες τάσεις, και καταλήγουν στο ότι «ο μεγαλύτερος πλούτος και η οικονομική ανάπτυξη δεν οδηγούν απαραίτητα σε μεγαλύτερη ψυχική ευημερία». Κάτι σαν «οι πλούσιοι έχουν τα λεφτά και οι φτωχοί τα γλέντια». Αλλά παρ’ όλα αυτά, πολλοί άνθρωποι έχουν μπει συνειδητά σε αυτό το κυνήγι του χρήματος, του πλούτου και της επίδειξης. Άλλωστε, η κουλτούρα που παράγουν πολλά μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ακριβώς αυτή, την κουλτούρα της επίδειξης και της ευημερίας.
Το ενδιαφέρον, λοιπόν, που προκύπτει από τη σχέση που υπάρχει μεταξύ ατμοσφαιρικής ρύπανσης και κατάθλιψης, είναι ότι η εμφάνιση ψυχικών και άλλων ασθενειών δεν είναι αποτέλεσμα μόνο κοινωνικών παραγόντων που αναμφισβήτητα επιδρούν σημαντικά αλλά, ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες δημιουργούν ή εντείνουν την εμφάνισή τους. Και η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα προϊόν που παράγεται αποκλειστικά από τον βιομηχανικό πολιτισμό. Η κατάθλιψη, λοιπόν, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι η δεύτερη νόσος παγκοσμίως (μετά τα καρδιοαγγειακά νοσήματα) ως προς την επιβάρυνση του ατόμου. Αποτελεί δε, κοινό τόπο, ότι σημαντικό ρόλο παίζουν το περιβάλλον, η κοινωνική και η οικονομική κατάσταση τόσο του ατόμου, όσο και γενικότερα. Οι σύγχρονοι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της κατάθλιψης είναι, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η ανεργία, η φτώχεια, η περιορισμένη πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας κ.ά. Το μέλλον, δηλαδή, προβλέπεται με πολλή κατάθλιψη, όσο παραμένει ο άνθρωπος αλυσοδεμένος σε αυτά τα εξουσιαστικά μοντέλα οργάνωσης.
Η «Εποχή της Κατάθλιψης», λοιπόν, βρίσκεται εδώ και αρκετές δεκαετίες σε ανοδική πορεία, με τις φαρμακευτικές εταιρείες να είναι παρούσες ως πωλητές αντικαταθλιπτικών σκευασμάτων τύπου Prozac. Είναι γνωστή η απέχθεια μας ως προς τις φαρμακοβιομηχανίες και το βιοπολιτικό – εργαλειακό ρόλο που επιτελούν. Γι’ αυτό, η αλόγιστη, ασαφής και εν πολλοίς καταχρηστική χρήση του όρου «κατάθλιψη», οδηγεί συχνά σε μη αναγκαίες συνταγογραφήσεις αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Έτσι, σε μη κανονιστικές ή «αποκλίνουσες» συμπεριφορές, αποδίδονται ψυχοπαθολογικά αίτια, ενώ η μελαγχολία-κακοδιαθεσία βαφτίζεται κατάθλιψη, που συνεπάγεται φαρμακευτική αγωγή. Η προτροπή τους είναι, λοιπόν, να γίνουμε όλοι «χαρούμενοι» με Prozac και σε λίγα χρόνια με «μαγικά μανιτάρια», ως μια ευγενική επιστημονική χορηγία της ΕΕ!
Άλλωστε, κάπως έτσι προωθήθηκαν οι αμφεταμίνες πριν από εκατό περίπου χρόνια, αρχικά ως σκεύασμα για δίαιτα και απώλεια βάρους, ύστερα για περιπτώσεις Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠΥ) και διεγερτικό στους στρατιώτες κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Μαθημένη η εξουσία στη νάρκωση της κοινωνίας…
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.247, Απρίλιος 2024