Loading...

Κατηγορίες

Δευτέρα 13 Ιαν 2020
Φυσητήρες, οι γνωστοί άγνωστοι γίγαντες των ελληνικών θαλασσών
Κλίκ για μεγέθυνση

Ο φυσητήρας σηκώνει το ουραίο του πτερύγιο καθώς ξεκινάει τη βουτιά του προς αναζήτηση τροφής

ΦΩΤ.: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος»
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 12.01.2020, 22:31

 



Η παρουσία του κήτους στα πελάγη μας είναι γνωστή ήδη από τον Αριστοτέλη και, όμως, μόλις το 1998 επιβεβαιώθηκε η ύπαρξή του ● Πρόσφατα ολοκληρώθηκε μελέτη για τις διατροφικές συνήθειές του, η οποία απέδειξε πως τρέφεται με βαθύβια καλαμάρια που δεν αλιεύονται από τον άνθρωπο ● Κινδυνεύει από τις συγκρούσεις με πλοία και τους εκκωφαντικούς ήχους από τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, αλλά η κρατική μέριμνα για τη διάσωσή του απουσιάζει ηχηρά.

Οι περισσότεροι γνωρίζουν τους φυσητήρες από τη λογοτεχνία και συγκεκριμένα τον Μόμπι Ντικ. Πόσοι ξέρουν όμως ότι στη χώρα μας βρίσκει καταφύγιο ένας σημαντικός πληθυσμός, περίπου 250 ατόμων, που αποτελούν σχεδόν το ένα όγδοο του πληθυσμού της Μεσογείου; Ο Αριστοτέλης, ο πατέρας της ζωολογίας, γνώριζε την παρουσία των φυσητήρων στην Ελλάδα ήδη από το 350 π.Χ., καθώς στο σύγγραμμά του «Περί τα ζώα ιστορίαι» αναφέρει τη λέξη «φυσητήρα», περιγράφοντας την αναπνευστική οδό των κητωδών και ίσως και τους φυσητήρες, που είχε παρατηρήσει στο Βόρειο Αιγαίο.

Ωστόσο, περισσότερο από 2.000 χρόνια μετά, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, δεν είχε επιβεβαιωθεί η ύπαρξή τους. Τον Σεπτέμβριο του 1998, ο επιστημονικός υπεύθυνος του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος», Αλέξανδρος Φραντζής, τους παρατήρησε έξω από τη νοτιοδυτική Κρήτη και έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη κητολογία στην Ελλάδα.

● Πώς γίνεται ένα τεράστιο ζώο να πέρασε απαρατήρητο τόσα χρόνια;

«Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς γιατί. Ενας από τους λόγους φαίνεται να είναι ότι αυτά τα ζώα δεν βρίσκονται συνήθως κοντά στις ακτές. Ερχονται στην επιφάνεια της θάλασσας για δέκα λεπτά, μόνο για να αναπνεύσουν και στη συνέχεια για 45 λεπτά καταδύονται σε μεγάλα βάθη, κάτω από 500 μέτρα, για να βρουν τη λεία τους. Είναι πιθανό να πέρασαν απαρατήρητοι επειδή και οι αλιείς δεν πηγαίνουν συχνά σε τόσο βαθιά νερά», μας λέει ο βιολόγος και μελετητής του Ινστιτούτου «Πέλαγος», Ηλίας Φώσκολος, με τον οποίο συζητήσαμε για αυτούς τους άγνωστους γίγαντες των ελληνικών θαλασσών. Αφορμή υπήρξε η μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα για τις τροφικές συνήθειες των φυσητήρων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ο φυσητήρας είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο που μπορούμε να συναντήσουμε στα ελληνικά ύδατα: το μεγαλύτερο είναι η πτεροφάλαινα, η οποία εμφανίζεται κυρίως στο δυτικό Ιόνιο πέλαγος. Το είδος του φυσητήρα απαντά στην Ελλάδα στη βαθιά λεκάνη μεταξύ Βορείων Σποράδων και Χαλκιδικής, το σημείο όπου φαίνεται πως τους παρατήρησε ο Αριστοτέλης, όπως επίσης στο Ικάριο πέλαγος αλλά κυρίως στην Ελληνική Τάφρο, το τόξο που εκτείνεται από τη βόρεια Κεφαλονιά μέχρι τη νότια Ρόδο. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν υποθαλάσσιοι γκρεμοί και χαράδρες όπου οι φυσητήρες καταδύονται για να βρουν την τροφή τους.

● Ποια είναι τα βασικά ευρήματα της μελέτης σας;

Μέχρι και σήμερα υπήρχε σχεδόν παντελής έλλειψη γνώσεων για τη διατροφή του είδους σε επίπεδο Μεσογείου. Καθώς δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε άμεσα τις τροφικές συνήθειες αυτών των ζώων, αναλύσαμε τα στομαχικά περιεχόμενα από 9 ζώα που εκβράστηκαν νεκρά κατά μήκος των ελληνικών ακτών. Βρήκαμε ότι τρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με βαθύβια καλαμάρια που οι άνθρωποι δεν αλιεύουν.

Συνεπώς, δεν υπάρχει άμεσος ανταγωνισμός μεταξύ αλιείας και φυσητήρων για τον ίδιο αλιευτικό πόρο. Μάλιστα, μόνο τρία από αυτά τα καλαμάρια είναι η σημαντικότερη λεία των φυσητήρων, αυτά που είναι κυρίως νωθρά και μικρά σε μέγεθος, ενώ πρέπει να καταναλώνονται σε μεγάλους αριθμούς για να τροφοδοτήσουν με ενέργεια το μεγάλο σωματικό μέγεθος των φυσητήρων. Καταρρίπτεται λοιπόν στη Μεσόγειο ο μύθος της πάλης μεταξύ φυσητήρων και γιγαντιαίων καλαμαριών. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει αναπάντητο το πόσα καλαμάρια τρώνε καθημερινά οι φυσητήρες.

● Και γιατί είναι σημαντικό να ξέρουμε τι τρώνε οι φυσητήρες;

Γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να διατηρήσεις μια άγρια μορφή ζωής αν δεν γνωρίζεις τις συνήθειές της. Επιπλέον, η παρανόηση ότι τρώνε ψάρια θα μπορούσε να οδηγήσει τους αλιείς να τους θεωρήσουν απειλή, καθώς μάλιστα υπολογίζεται ότι η ποσότητα τροφής του παγκόσμιου πληθυσμού των φυσητήρων υπερβαίνει την παγκόσμια βιομάζα αλιευμάτων.

Αλλωστε, κητώδη, όπως τα δελφίνια, είχαν επικηρυχθεί από το ελληνικό κράτος από το 1961 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, επειδή είχαν θεωρηθεί απειλή για τα αλιεύματα των ψαράδων. Η εσφαλμένη παραδοχή ότι αυτά τα ζώα ήταν λαίμαργα τέρατα που έκλεβαν το αλίευμα των ψαράδων και κατέστρεφαν τα δίχτυα τους είχε οδηγήσει την πολιτεία να δίνει αμοιβές για τo κυνήγι και τη θανάτωσή τους.

● Το χαρακτηρίζετε απειλούμενο είδος. Από τι απειλείται;

Η βασικότερη απειλή που αντιμετωπίζουν οι φυσητήρες στη Μεσόγειο, όπως πρόσφατα απέδειξε μελέτη του Αλέξανδρου Φραντζή, είναι οι συγκρούσεις με πλοία: συγκεκριμένα, οι 13 στους 24 φυσητήρες -ποσοστό 54%- που εκβράστηκαν στην Ελλάδα από το 1992 έως το 2017, είχαν σημάδια από προπέλα. Ακόμη μία απειλή για αυτά τα ζώα είναι η ηχορύπανση από τις εξορύξεις των υδρογονανθράκων που προφανώς δεν έχουν μηδενικό περιβαλλοντικό κόστος.

Καθώς στην ελληνική ΑΟΖ έχουν παραχωρηθεί «οικόπεδα» για εργασίες έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, θα παράγονται εκκωφαντικοί ήχοι στο θαλάσσιο περιβάλλον -παλμοί που διαδίδονται σε μεγάλα βάθη και ανάλογα με το πώς ανακλώνται από τον πυθμένα δείχνουν αν υπάρχουν κοιτάσματα στην περιοχή. Και αυτοί οι ήχοι παράγονται εκατοντάδες φορές τη μέρα.

Οταν ένα ζώο, όπως ο φυσητήρας, στηρίζεται τόσο πολύ στον ήχο για να προσανατολιστεί, να κοινωνικοποιηθεί και να βρει τροφή, ένας εκκωφαντικός ήχος μόνο κακό μπορεί να του κάνει. Δεν γνωρίζουμε όμως ακριβώς πώς οι παλμοί επηρεάζουν τους φυσητήρες: μπορεί να απομακρύνονται από την περιοχή με την ηχορύπανση και να χάνουν την ευκαιρία να τραφούν. Από άλλα είδη κητωδών ξέρουμε ότι αυξάνονται τα επίπεδα στρες και με βιολογικούς όρους υπάρχουν μακροχρόνιες σοβαρές επιπτώσεις στην αναπαραγωγή τους, δηλαδή την επιβίωση του είδους τους.

● Εχουν γίνει ενέργειες για την προστασία τους, καθώς μάλιστα η Ελλάδα έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό φυσητήρων στην Ανατολική Μεσόγειο;

Το Ινστιτούτο «Πέλαγος» έχει ενημερώσει ήδη από το 2014 το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής ότι οι συγκρούσεις αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή. Εχει μάλιστα καταθέσει προτάσεις μέτρων αποφυγής των συγκρούσεων που περιλαμβάνουν τη μικρή μετακίνηση της ρότας των πλοίων, ώστε να μην αλλάζει σημαντικά ούτε η απόσταση ούτε τα καύσιμα που χρειάζονται για να κινηθούν, ώστε να μη βγαίνει χαμένη καμία από τις εμπλεκόμενες μεριές.

Επίσης, έχουν παρθεί κάποιες διεθνείς αποφάσεις για το θέμα που δεν έχουν όμως ισχύ υποχρεωτικής εφαρμογής από τη μεριά της ελληνικής πολιτείας. Γνωρίζουμε ότι αυτά τα μέτρα θα περιόριζαν την πιθανότητα των συγκρούσεων κατά 70%.

Το Ινστιτούτο με το WWF Ελλάς και το Διεθνές Ταμείο για την ευημερία των ζώων (ΙFAW) έχουν καλέσει από πέρυσι το υπουργείο να συνεργαστεί μαζί τους προκειμένου να βρεθεί λύση έως το 2021, χωρίς όμως να έχει γίνει κάτι μέχρι τώρα.

Παράλληλα το Ινστιτούτο Πέλαγος έχει ξεκινήσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα σε περιοχές που δεν μπορεί να μετακινηθεί η ρότα των πλοίων και προσπαθεί σε πραγματικό χρόνο να εντοπίζει φυσητήρες από τους ήχους που παράγουν, έτσι ώστε να ενημερώνονται τα διερχόμενα πλοία για να μειώνουν την ταχύτητά τους. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται δραστικά τόσο η πιθανότητα να αποβεί μοιραία η σύγκρουση για τους φυσητήρες, αλλά και γενικότερα η πιθανότητα σύγκρουσης μαζί τους. Αυτά τα μέτρα δεν αποτελούν παρά απλές προτάσεις για την έμπρακτη προστασία αυτών των γιγάντων που δυστυχώς όμως δεν έχουν ακόμη ληφθεί υπόψη...

Μπεϊμπισίτινγκ και κοινωνικότητα

Ο γίγαντας των ελληνικών θαλασσών ζει ανάμεσα σε δύο κόσμους: έρχεται στην επιφάνεια για να αναπνεύσει και μετά καταδύεται στο απόλυτο σκοτάδι έως και 20 φορές τη μέρα, σε πιέσεις που οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντέξουν. Και είναι ένα από τα οκτώ είδη κητωδών που ζουν στις ελληνικές θάλασσες. Τα υπόλοιπα εφτά είναι η πτεροφάλαινα, τέσσερα είδη δελφινιών (ζωνοδέλφινο, ρινοδέλφινο, σταχτοδέλφινο και κοινό δελφίνι), ο ζιφιός και η φώκαινα.

Ο φυσητήρας είναι μάλιστα και το μεγαλύτερο θαλάσσιο θηλαστικό με δόντια, κάτι που τον διαφοροποιεί από τις φάλαινες οι οποίες έχουν χαρακτηριστικά ελάσματα από κερατίνη στο στόμα τους, τα φαλαίνια, που είναι σαν κουρτίνες με τις οποίες φιλτράρουν το νερό για να κρατήσουν τη λεία τους με την οποία τρέφονται.

Ο αρσενικός φυσητήρας μπορεί να φτάσει τα 15 μέτρα μήκος και μέχρι 45 τόνους βάρος έχοντας μεγάλη διαφορά από τα θηλυκά που φτάνουν τα 13 μέτρα μήκος και σε βάρος τους 15 τόνους. Τα νεογέννητα με μήκος συνήθως 4 μέτρα έχουν βάρος από 800-1.000 κιλά. Το είδος έχει χαρακτηριστικό κεφάλι με τεράστια μύτη που τη χρησιμοποιεί για να παράγει τους χαρακτηριστικούς ήχους ηχοεντοπισμού, που διαδίδονται στο υδάτινο περιβάλλον, ανακλώνται και η ηχώ που προκύπτει επιστρέφει στο αυτί του ζώου με αποτέλεσμα να μπορεί να προσανατολίζεται και να βρίσκει την τροφή του σε ένα περιβάλλον που δεν έχει φως - πρόκειται για το ίδιο σύστημα που χρησιμοποιούν τόσο τα δελφίνια όσο και οι νυχτερίδες.

Με εξαίρεση τον πληθυσμό της Μεσογείου, που αριθμεί λιγότερα από 2.000 άτομα και θεωρείται απομονωμένος πληθυσμός, οι φυσητήρες στους ωκεανούς μεταναστεύουν. Τα μεγαλύτερα αρσενικά πάνε το καλοκαίρι κοντά στις πολικές περιοχές για να τραφούν και επιστρέφουν τον χειμώνα στους τροπικούς για να αναπαραχθούν.

Τα θηλυκά με τα νεαρά άτομα και των δύο φύλων σχηματίζουν κοινωνικές ομάδες 8-12 ατόμων με στενές συγγενικές σχέσεις και μητριαρχική δομή: τα θηλυκά παραμένουν σε αυτές όλη τους τη ζωή, που μπορεί να φτάσει τα 80 χρόνια, ενώ τα αρσενικά φεύγουν όταν είναι σε αναπαραγωγική ηλικία -περίπου 15-21 ετών.

Το κοινωνικό τους σύστημα θυμίζει πολύ αυτό του Αφρικανικού ελέφαντα της σαβάνας και σε άλλο ένα σημείο πέρα από τις ομάδες θηλυκών και νεαρών ατόμων, στην αλληλεγγύη. Οταν η μαμά φυσητήρας καταδύεται για να θηρεύψει, ένα άλλο ενήλικο θηλυκό άτομο κάνει μπεϊμπισίτινγκ στο νεογνό προστατεύοντάς το στην επιφάνεια της θάλασσας, αφού η καταδυτική ικανότητα κατακτάται με τον χρόνο. Ενισχύεται έτσι η υπόθεση ότι ο σχηματισμός κοινωνικών ομάδων στα θηλαστικά σχετίζεται με την αυξημένη πιθανότητα επιβίωσης των νεαρών ατόμων, καθώς το βάρος της ανατροφής τους μοιράζεται σε ολόκληρη την ομάδα.

 
 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου