«Τι σημαίνει “να έχεις την αίσθηση της αύρας γύρω από ένα βιβλίο”;» είχε αναρωτηθεί κάποτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, και είχε απαντήσει: Να μπορείς «να ξεχνάς σύντομα» τις εντυπώσεις σου, παραδίνοντάς τες «στο ασυνείδητο για να τις κρίνει». Δεν υπάρχει ίσως καλύτερο παράδειγμα βιβλίου με «αύρα» από το θρυλικό "Ιστορία και ταξική συνείδηση" του Γκέοργκ Λούκατς (1923), από το οποίο εμπνεύστηκαν ο Μπένγιαμιν και η Σχολή της Φρανκφούρτης, οι Καταστασιακοί και η Νέα Αριστερά, γεννώντας το τόσο δημιουργικό κριτικό ασυνείδητο που έμεινε γνωστό ως δυτικός μαρξισμός. Διαβάζοντας 100 χρόνια μετά το βιβλίο, μάταια θα αναζητούσαμε σε αυτό τους επιγόνους του, σαν να είχαν ακολουθήσει πιστά εκείνοι τις λουκατσιανές αναπτύξεις για να φτάσουν στα δικά τους πορίσματα. Παραδόξως, είναι και από αυτή την άποψη βάσιμη η παρατήρηση των Ελλήνων εκδοτών ότι το "Ιστορία και ταξική συνείδηση" «επηρέασε τον Χάιντεγκερ στο "Είναι και Χρόνος"»: όντως, η αύρα θολώνει τις σχέσεις τού κοντά με το μακριά, ιδίως για όσους –όπως ο Χάιντεγκερ– επιδιώκουν πάση θυσία να τη διαφυλάξουν.

ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ
Ιστορία και ταξική συνείδηση
Μελέτες για τη μαρξιστική διαλεκτική
Μετάφραση: Ευαγγελία Τόμπορη
Σελ. 568
Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2023

Πριν ακόμα ανοίξουμε το βιβλίο, αρκετοί εξ ημών «ξέρουμε» ότι ο Λούκατς έβαλε στο επίκεντρο του μαρξισμού την πραγμοποίηση και τον φετιχισμό του εμπορεύματος, θεμελίωσε την κριτική της ιδεολογίας ως ψευδούς συνείδησης αλλά και κοινωνικά αναγκαίας φαινομενικότητας, σάλπισε την οριστική ρήξη με τον θετικισμό και τον ιστορικισμό της Β΄ Διεθνούς, αναπτερώνοντας τις επαναστατικές ελπίδες πέρα από κάθε ενδοτικότητα μπροστά σε νόμους της ιστορίας που οδηγούν μηχανικά στον παράδεισο επί γης. Τα «ξέρουμε» όλα αυτά, μόνο που τα ξαναβρίσκουμε εντελώς σπερματικά στον υποτιθέμενο γενέθλιο τόπο τους. Στα δοκίμια που απαρτίζουν το βιβλίο, δεν βρίσκουμε προσχέδια της θεωρίας της ιδεολογίας του Αντόρνο, ούτε προδρομικές διατυπώσεις του αναρχικού μαρξισμού του Μπένγιαμιν, ούτε προεόρτια της ισοπεδωτικής κριτικής της «κοινωνίας του θεάματος» – εκτός αν ως τέτοια θεωρήσουμε τη μελαγχολική κριτική της προϊούσας γραφειοκρατικοποίησης που αντλεί ο Λούκατς από τον Βέμπερ. Απεναντίας, εκτιμάμε ξανά την ευφυΐα ενός μεγάλου θεωρητικού που υπήρξε πρώτα και κύρια κριτικός της λογοτεχνίας, αναγνώστης και αναθεωρητής της ιστορίας του ευρωπαϊκού πνεύματος, και έχει εδώ την ευκαιρία να γράψει ο ίδιος μια φιλοσοφική εποποιία του προλεταριάτου (στο κεντρικό δοκίμιο της συλλογής, «Η πραγμοποίηση και η συνείδηση του προλεταριάτου»), διατρέχοντας απνευστί το σύνολο της αστικής σκέψης για να παραγάγει «το υποκείμενο του “παραγωγού”» (σελ. 242) υπό υλιστική πια έννοια και να εκπληρώσει έτσι τα βαθύτερα αιτήματα του Καντ και του Χέγκελ.

«Η ελεύθερη πράξη του ίδιου του προλεταριάτου» (σελ. 351), «το συνειδητό έργο των ταξικά συνειδητών εργατών» (σελ. 518), είναι ορισμοί του επαναστατικού πράττειν σε συνθήκες «κρίσης» του καπιταλισμού – αλλά και πέτρες του σκανδάλου πολλά χρόνια αργότερα, όταν ο γηραιός και πλέον ορθόδοξος Σοβιετικός Λούκατς αποκηρύσσει το Ιστορία και ταξική συνείδηση, καταλογίζοντάς του «μεσσιανικό ουτοπισμό» και «αριστερό κομμουνισμό» από άγνοια ή απόρριψη της θέσης του μαρξισμού για τη φύση. Για τον ύστερο Λούκατς, η μαρξιστική έννοια της «Πράξης» παύει να είναι πολιτική και ταυτίζεται με μια φυσικοϊστορική εργασία που «είναι στην ουσία της καθαρή πράξη», ισοδυναμώντας εμπειρικά με τη σοσιαλιστική βιομηχανική παραγωγή. Από αυτή τη σφαίρα θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει ο Λούκατς του 1923, λέει ο Λούκατς του 1967, και όχι από τις «σύνθετες δομές της αναπτυγμένης εμπορευματικής οικονομίας» που αφήνουν την πράξη να εκπίπτει σε «καθαρό θαύμα» (τα παραθέματα από τις σελ. 531-535).

Έτσι, η κριτική της πραγμοποίησης πραγμοποιείται κι αυτή, στο σημείο ακριβώς όπου έλπιζε η ανθρωπότητα ότι θα έσπαγε ο μαγικός κλοιός της αλλοτρίωσης: στην πολιτική δράση των εργατών. Η δομή του φετιχισμού μεταφέρεται από το πεδίο της κυκλοφορίας στο πεδίο της παραγωγής, χωνεύοντας εκεί και το τελευταίο ίχνος αυτοβουλίας των καταπιεσμένων που περιφρουρούσε άλλοτε ο λενινισμός, ως τελευταίο (και αξεπέραστο, στις τόσες αβατάρες του) στάδιο ενός βεμπεριανού μαρξισμού, ο οποίος θέλησε να εγκαταστήσει την εργατική τάξη μέσα στη μαύρη τρύπα της Βίας, όπου η μεγάλη αστική κοινωνιολογία τοποθετούσε το Κράτος.

Έξω από τα φετίχ με τα κεφαλαία αρχικά, απομένουν, τότε όσο και τώρα, απλώς οι προλετάριοι – ανώνυμοι, αδιαφοροποίητοι, πολύτιμοι.

πηγή:  https://www.efsyn.gr