Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Ιταλού ιστορικού Εντσο Τραβέρσο «Επανάσταση» (μετάφραση: Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2023). Ο Τραβέρσο αμφισβητεί ριζικά την κυρίαρχη μετά το 1989 άποψη που θεωρεί τις επαναστάσεις αιματηρά ιστορικά λάθη, βίαιες εκρήξεις που γεννούν πάντοτε δεσποτικά καθεστώτα. Επανεξετάζει κριτικά την ιστορία των επαναστάσεων και προσπαθεί να διασώσει τον ανατρεπτικό και χειραφετικό πυρήνα της επαναστατικής εμπειρίας. Και, χωρίς να προτείνει νοσταλγικά την επανάληψη ιστορικά ξεπερασμένων και αποτυχημένων μοντέλων, υποστηρίζει ότι τα κινήματα του 21ου αιώνα θα μπορούσαν να αντλήσουν πολύτιμα διδάγματα και δύναμη από τη μνήμη των επαναστάσεων του παρελθόντος. Ακολουθεί απόσπασμα συνέντευξής του στην εφημερίδα Il Manifesto για το βιβλίο του.
● Εσείς γράφετε ότι τα κινήματα των τελευταίων δεκαπέντε ετών δεν εκδήλωσαν μιαν ιστορική μνήμη, δεν είναι ωστόσο δέσμια του παρελθόντος και οφείλουν να επινοούν εκ νέου την ταυτότητά τους. Πώς δημιουργείται μια επαναστατική πολιτική παράδοση σε αυτές τις συνθήκες;
Προφανώς το ζητούμενο δεν είναι να επικρίνουμε τους νέους επειδή δεν διαθέτουν ιστορική μνήμη. Το ζητούμενο είναι να αναμετρηθούμε με την «αίσθηση» της ιστορίας που κυριαρχεί σήμερα. Οι δυνατότητες των νέων κοινωνικών και πολιτικών κινημάτων είναι αξιοσημείωτες, αλλά είναι τέκνα μιας ιστορικής στροφής που εκκένωσε τον ουτοπικό ορίζοντα του παρελθόντος, ο οποίος ταυτιζόταν ακριβώς με την ιδέα της επανάστασης. Η ανασύνθεση της ιστορίας αυτής της ιδέας και των σημασιολογικών μεταβολών της θα μας βοηθήσει ίσως να κατανοήσουμε ότι παραμένει μια πυξίδα και για τον καιρό μας.
● Τι σημαίνει το να μην έχουμε μια μνήμη της επανάστασης;
Σημαίνει ότι ο κύκλος των επαναστάσεων του 20ού αιώνα εξαντλήθηκε και ότι ζούμε τις συνέπειες αυτής της μεταβολής. Επί έναν αιώνα η ιστορία φαινόταν να τρέχει προς τον σοσιαλισμό, προϋπόθεση του οποίου ήταν η στρατιωτική κατάκτηση της εξουσίας. Αυτό το όραμα απέχει έτη φωτός από το δικό μας διανοητικό σύμπαν. Αυτή η στροφή είναι εκείνη που εμποδίζει τα νέα κινήματα να εγγραφούν σε μιαν ιστορική συνέχεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν πλέον επαναστάσεις. Αντίθετα, στα τελευταία χρόνια υπήρξαν ήδη, αρκεί να σκεφτούμε την «Αραβική άνοιξη». Αυτές οι επαναστάσεις ωστόσο δεν ταυτίζονταν πλέον με τα μοντέλα του παρελθόντος –σοσιαλισμός, εθνική απελευθέρωση, παναραβισμός– που είναι ήδη ξεπερασμένα, εξαντλημένα ή ηττημένα, και δεν ήξεραν καλά προς τα πού να βαδίσουν. Αφού ανέτρεψαν τα καταπιεστικά καθεστώτα του Μπεν Αλι και του Μουμπάρακ, δεν ήξεραν με τι να τα αντικαταστήσουν.
● Ακόμα κι όταν υπήρχαν ισχυρά μοντέλα, πολλές επαναστάσεις απέτυχαν. Το να μην έχουμε πλέον στη διάθεσή μας σημεία αναφοράς είναι ένα επιβαρυντικό στοιχείο;
Είναι και η συνθήκη μιας μεγάλης ελευθερίας. Η ιδέα ενός ριζικού μετασχηματισμού εξακολουθεί να υπάρχει, έστω κι αν δεν αναγνωρίζεται ως κληρονόμος των μοντέλων του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα του κομμουνισμού και των αγώνων εναντίον της αποικιοκρατίας. Αλλά ένα νέο μοντέλο δεν έχει φανεί ακόμα. Αυτό το κενό είναι η πηγή μιας απίστευτης δημιουργικότητας, θα έλεγα και μιας αξιοσημείωτης θεωρητικής εκλέπτυνσης, που είναι παρούσα σε κινήματα τα οποία είναι υποχρεωμένα να επινοήσουν εκ νέου την ταυτότητά τους. Στη βάση αυτής της δημιουργικότητας υπάρχει ένα επαναστατικό ερώτημα: πώς να αλλάξουμε τον κόσμο, να θέσουμε ένα τέρμα στον καπιταλισμό, να σώσουμε τον πλανήτη, να λύσουμε το πρόβλημα των τρομερών ανισοτήτων που ταλανίζουν τις κοινωνίες μας; Αυτή η απαίτηση νομίζω ότι είναι διαδεδομένη στους σημερινούς νέους. Η επανάσταση είναι μια ιστορική στιγμή κατά την οποία οι καταπιεζόμενοι συνειδητοποιούν τη δύναμή τους, την ικανότητά τους να αλλάξουν τον κόσμο μέσω της συλλογικής δράσης.
● Η αναφορά στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 διατρέχει διάφορα βιβλία σας, όπως για παράδειγμα το «Αριστερή μελαγχολία». Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα σε εκείνα τα χρόνια και στο σήμερα;
Οποιος ανακάλυπτε την πολιτική στη δεκαετία του 1960 έπρεπε να επιλέξει από ευρεία γκάμα κινημάτων και οργανώσεων με συγκεκριμένο προφίλ. Αυτό ευτυχώς δεν είναι το πρόβλημα των σημερινών νέων, οι οποίοι σκέφτονται και δρουν χωρίς να αισθάνονται έγκλειστοι σε ένα ιδεολογικό κλουβί. Αυτή η αλλαγή όμως δεν προσφέρει μόνον πλεονεκτήματα, αλλά συνεπάγεται και μεγάλη ρευστότητα, ακριβώς επειδή πρόκειται για κινήματα που δεν εγγράφονται σε μιαν ιστορική συνέχεια. Είναι εφήμερες εκλάμψεις μικρής διάρκειας. Οταν κατορθώνουν να αποκρυσταλλώσουν πολιτικά κάτι, κινδυνεύουν να αφομοιωθούν ξανά από την παραδοσιακή πολιτική, όπως είδαμε να συμβαίνει με τους Ποδέμος, με τον ΣΥΡΙΖΑ ή και στη Μεγάλη Βρετανία, όπου η προσπάθεια ανανέωσης του Εργατικού Κόμματος από τα κάτω προσέκρουσε σε τοίχο. Χρειάζεται να προχωρήσουμε πέρα από αυτές τις εκλάμψεις, για να θεμελιώσουμε ξανά έναν ορίζοντα προσδοκίας, να επινοήσουμε ξανά μιαν ιδέα του μέλλοντος.
● Στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες υπάρχει ο φόβος της αποτυχίας και της ήττας. Αυτό μας αποτρέπει ακόμα και από τη σκέψη να δοκιμάσουμε ξανά;
Ισως, αλλά ο σοσιαλισμός γεννήθηκε από την επεξεργασία μιας ήττας, της ήττας της Γαλλικής Επανάστασης που κατέληξε στην Παλινόρθωση. Ο 21ος αιώνας γεννήθηκε από μιαν άλλη ιστορική ήττα παγκόσμιων διαστάσεων. Οι νέες γενιές πιθανόν δεν το αντιλαμβάνονται, αλλά δρουν σε ένα πλαίσιο που έχει επιδεινωθεί δραματικά εξαιτίας αυτής της κληρονομιάς. Το να ανακτήσουμε την αίσθηση της ιστορίας, το να γνωρίζουμε ότι η αλλαγή του κόσμου είναι ένα παλιό σχέδιο, ένα σχέδιο που στον 20ό αιώνα όχι μόνο φαινόταν εφικτό αλλά έγινε πράξη, θα μπορούσε να προσφέρει μιαν ασταθή έστω ταυτότητα και να μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερο ευάλωτοι. […]
πηγη: https://www.efsyn.gr