Loading...

Κατηγορίες

Παρασκευή 01 Ιαν 2021
Ιανουάριος
Κλίκ για μεγέθυνση
Ιανουάριος

Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη

Ο πρώτος μήνας του έτους, με διάρκεια 31 ημέρες. Αρχικά ήταν ο ενδέκατος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, με πρώτο μήνα του έτους τον Μάρτιο, λόγω εαρινής ισημερίας. Γύρω στο 153 π.Χ. ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο.

Ο Ιανουάριος οφείλει το όνομά του στον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων Ιανό, τον «θεό των Θεών». Ο Ιανός ήταν ο θεός της κάθε αρχής, της έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων και των μεγάλων έργων. Γιορταζόταν στις καλένδες του Ιανουαρίου (1η Ιανουαρίου), ενώ την ίδια μέρα αναδεικνύονταν οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι, όπως οι Πραίτορες και οι Ύπατοι. Ίσως, γι’ αυτό το λόγο ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιανουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ποσειδεώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

  • Αλώα, προς τιμή της Δήμητρας.
  • Κατ’ Αγρούς Διονύσια, προς τιμή του Διονύσου, με φαλληφορίες, παίγνια και μασκαράτες.
  • Λήναια, προς τιμή του Διονύσου, όπου κυριαρχούσαν οι δραματικοί αγώνες. Κατά τη διάρκεια των γιορτών αυτών πρωτοπαρουσιάστηκαν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη: Βάτραχοι, Λυσιστράτη, Σφήκες, Ιππείς και Αχαρνείς.

Ο Ιανουάριος σηματοδοτείται από τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα, τη μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Τα Θεοφάνεια συνδέονται και με τις λαϊκές δοξασίες για τους καλικάντζαρους, τα δαιμόνια που φεύγουν από το σπίτι με τον αγιασμό του ιερέα.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Ιανουάριος ονομάζεται:

  • Γενάρης και Γεννολοητής, παρετυμολογικά, επειδή γεννοβολούν τα κοπάδια.
  • Γατόμηνας, επειδή σ’ αυτόν ζευγαρώνουν οι γάτες.
  • Μεσοχείμωνος, επειδή είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα.
  • Κρυαρίτης, λόγω του τσουχτερού κρύου.
  • Καλαντάρης ή Κελεντέρης για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
  • Μεγαλομηνάς, γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 μέρες.

Αλώα


Γυναικεία γιορτή της Αθήνας και της Ελευσίνας, προς τιμή της Δήμητρας, της Κόρης (Περσεφόνη) και του Διονύσου. Η γιορτή ήταν νυχτερινή και από τον 4ο αι. π.Χ. συμμετείχαν σ’ αυτή και πολλές εταίρες.

Για την προέλευση της λέξης «Αλώα» υπάρχουν πολλές εκδοχές: ο ατθιδογράφος Φιλόχορος σχετίζει τη λέξη με το άλως = αλώνι, ενώ ο σχολιαστής του Λουκιανού αναφέρει ότι προέρχεται από τη λέξη αλωαί = φυτείες αμπελιών.

Το τελετουργικό της γιορτής απαιτούσε την ετοιμασία ενός πλούσιου τραπεζιού, όπου παρετίθεντο διαφόρων ειδών τρόφιμα, εκτός εκείνων που απαγορεύονταν στα Μυστήρια, δηλαδή αυγά, ρόδια, μήλα, πτηνά και ορισμένα είδη ψαριών.

Στην αποκλειστικά γυναικεία αυτή γιορτή, οι γυναίκες είχαν την άδεια να αισχρολογούν μεταξύ τους. Ακόμη και η ίδια η ιέρεια τριγυρνούσε ανάμεσά τους και ψιθύριζε στις παντρεμένες να βρουν εραστές. Για λόγους ενίσχυσης της γονιμότητας, είχαν μαζί τους ομοιώματα γυναικείων και ανδρικών γεννητικών οργάνων, ενώ υπήρχαν πάνω στο τραπέζι και γλυκίσματα με το ίδιο σχήμα. Τα ομοιώματα αυτά, μετά το τσιμπούσι, μπήγονταν στο χώμα, γιατί πίστευαν ότι μ’ αυτό τον τρόπο αυξανόταν η καρποφορία της γης. Σε όλη τη διάρκεια της τελετής, οι γυναίκες έπιναν πολύ κρασί και ίσως χόρευαν οργιαστικούς χορούς.

 

Κατ’ Αγρούς Διονύσια

 


Πρέπει να ήταν η αρχαιότερη από τις γιορτές προς τιμήν του Διονύσου, μια γιορτή από όπου προήλθαν τα Λήναια και τα εν άστει Διονύσια, που εξελίχθηκαν στις δύο μεγαλύτερες διονυσιακές γιορτές των Αθηναίων.

Δεν υπήρχε σταθερή ημερομηνία για την τέλεση της γιορτής. Κάθε δήμος της Αττικής τη διοργάνωνε σε διαφορετική από τους άλλους δήμους ημερομηνία, δίνοντας έτσι την ευκαιρία και στους κατοίκους της υπόλοιπης Αττικής να συμμετάσχουν στο πανηγύρι.

Η παράδοση λέει ότι υπεύθυνος για την ίδρυση των κατ’ αγρούς Διονυσίων ήταν ο βασιλιάς Αμφικτύονας. Σε αντάλλαγμα της φιλοξενίας που προσέφερε στο Διόνυσο, ο θεός τού αποκάλυψε τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να πίνεται ο κεκραμένος οίνος. Ο Αμφικτύων, για να ευχαριστήσει το θεό, θέσπισε τη γιορτή αυτή για χάρη του.

Στο πλαίσιο της γιορτής, αγρότες από διάφορους συνοικισμούς, συγκεντρώνονταν για να δοκιμάσουν τον οίνο της νέας εσοδείας. Οι δούλοι αποκτούσαν την ελευθερία τους για όσο διάστημα κρατούσε η γιορτή, παίρνοντας κι αυτοί μέρος στο ξεφάντωμα.

Στο κέντρο των εκδηλώσεων βρισκόταν η πομπική μεταφορά του φαλλού (φαλληφορία). Στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Αχαρνείς» περιγράφεται μία σκηνή παρωδίας της φαλλικής πομπής: Προπορεύεται η κανηφόρος (κόρη που κρατά στο κεφάλι της κάνιστρο με όλα τα απαιτούμενα για τη θυσία αντικείμενα), ακολουθούσε ο φαλλοφόρος (αυτός δηλαδή που έφερε το ομοίωμα του φαλλού) και στη συνέχεια το πλήθος των πιστών, που έψελνε άσμα προς το Φαλή, την προσωποποίηση του φαλλού, που ταυτιζόταν με τον ίδιο το Διόνυσο.

Οι αγρότες με τους δούλους τους, μεταμφιεσμένοι σε Σιληνούς, Σάτυρους και Βάκχες, κρατώντας θύρσους, πυρσούς, φαλλούς και αγγεία με κρασί, χόρευαν στο ρυθμό των φαλλικών ασμάτων. Πολλοί ήταν επιβιβασμένοι σε άμαξες, έπιναν και κορόιδευαν τους περαστικούς μέσα στο μεθύσι τους. Πρόκειται για τα λεγόμενα «σκώμματα εξ αμάξης», όπου τα πειράγματα και τα άσεμνα λόγια συνοδεύονταν και από τις ανάλογες χειρονομίες. Κατά την άποψη του Αριστοτέλη, μέσα από τη σκωπτική ατμόσφαιρα μιας τέτοιας πομπής ξεπήδησε το είδος της κωμωδίας.

Μετά την πομπή και την καθιερωμένη θυσία, το πλήθος επιδιδόταν σε παραδοσιακά παιχνίδια, γνωστότερο από τα οποία ήταν ο ασκωλιασμός. Σ’ αυτό το ιδιότυπο παιχνίδι, οι συμμετέχοντες πηδούσαν πάνω σε φουσκωμένα ασκιά αλειμμένα με λάδι, με στόχο την ισορρόπηση αλλά και την πρόκληση του γέλιου. Το έπαθλο ήταν και πάλι ένα ασκί γεμάτο κρασί, το δώρο του θεού στους πιστούς του.

Λήναια


Γιορτή προς τιμήν του Διονύσου, που τελούνταν στην Αθήνα στο διάστημα μεταξύ 12ης και 19ης του μηνός Γαμηλιώνος (μέσα Ιανουαρίου - μέσα Φεβρουαρίου).

Έλαβε το όνομά της από τη λέξη «Λήναι» ή «Ληναί», αλλά και από το ρήμα «ληναΐζειν», που σημαίνουν αντίστοιχα τις Βάκχες (τις γυναίκες - οπαδούς του Διονύσου).

Μέσα στην πόλη της Αθήνας υπήρχε το Λήναιο, τοποθεσία του ιερού του Διονύσου Ληναίου, όπου λάμβανε χώρα η λατρεία του θεού. Στο Λήναιο τελούνταν δραματικοί αγώνες και ιδιαίτερα παραστάσεις κωμωδίας για χάρη του θεού, προτού ακόμα χτιστεί το θέατρο στη νότια κλιτύ του βράχου της Ακρόπολης. Οι θεατρικοί αυτοί αγώνες καθιερώθηκαν στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και συνεχίστηκαν έως το 320 π.Χ. οι παραστάσεις τραγωδίας και έως το 150 π.Χ. οι παραστάσεις κωμωδίας.

Των δραματικών αγώνων προηγούνταν η πομπή και η θυσία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο βασιλιάς της Αθήνας, αλλά και τέσσερις «επιμελητές» των Ελευσίνιων Μυστηρίων (δείγμα της σχέσης των Ελευσινιακών θεοτήτων, δηλαδή της Δήμητρας και της Περσεφόνης, με το Διόνυσο, που ταυτιζόταν τόσο με τον Ίακχο, θεότητα που είχε άμεση σχέση με τα Ελευσίνια Μυστήρια, όσο και με τον Πλούτωνα - Άδη, το θεό του κάτω κόσμου και σύζυγο της Περσεφόνης).

Στις τελετές, που συμμετείχαν μόνο Αθηναίοι πολίτες, επιδιωκόταν να αφυπνιστεί ο Διόνυσος, που σε λίγους μήνες θα συντελούσε στη βλάστηση και την αναγέννηση της φύσης.


 

 

 

 

 

 

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

 

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.
Ελλάδα

Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις. (Ή και ήλιο μην εξετάζεις.)
ΕλλάδαΚάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.
ΕλλάδαΚότα, πίτα το Γενάρη και κολιό (ή παπί) τον Αλωνάρη.
ΕλλάδαΜε τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης.
ΕλλάδαΟ Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.
ΕλλάδαΟ Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης.
ΕλλάδαΟ Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.
ΕλλάδαΟ καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.
ΕλλάδαΌποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη.
ΕλλάδαΠάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.
ΕλλάδαΤις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού.
ΕλλάδαΤο Γενάρη κι αν δε βρέξει, δε ξινίζουν τα τυριά.
ΕλλάδαΤο Γενάρη οι χοχλιοί και το Μάρτη οι κριγοί.
ΕλλάδαΤο Δεκέμβρη και Γενάρη φύτευε καταβολάδες.
ΕλλάδαΤου Γενάρη το σκοτάδι παρά λίγο ξεκουμπίζει.
ΕλλάδαΤου Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει ή λάμπει σαν μαργαριτάρι ή παρά λίγο μέρα μοιάζει.
ΕλλάδαΤου Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.
ΕλλάδαΧαρά στα Γέννα τα στεγνά,
τα Φώτα χιονισμένα
και τη Λαμπρή βρεχούμενα
τ’ αμπάρια γεμισμένα.
ΕλλάδαΧιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές Θάν’ τον Αλωνάρη.
Ελλάδα

 

 ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ

 

Ημερομηνία

Εορτάζοντες

1 Ιανουαρίου

Βασίλειος, Βασιλεία, Βασιλικός, Βασιλική, Εμμέλεια, Τηλέμαχος, Τηλεμαχία

2 Ιανουαρίου

Σίλβεστρος, Σιλβέστρα

3 Ιανουαρίου

Γενεβιέβη, Γενοβέφα

5 Ιανουαρίου

Θεόπεμπτος, Θεόπεμπτη, Θεωνάς, Θεώνη

6 Ιανουαρίου

Θεόπη, Θεοπία, Θεοπούλα, Θεοφάνης, Θεοφανία, Ιορδάνης, Ιορδανία, Ουράνιος, Ουρανία, Περιστέρης, Περιστέρα, Φωτεινός, Φωτεινή, Φώτιος, Φωτία

7 Ιανουαρίου

Ιωάννης, Ιωάννα, Πρόδρομος, Προδρομία

8 Ιανουαρίου

Αγάθων, Αγαθωνία, Δομνίκη

9 Ιανουαρίου

Παρθένα, Παρθενόπη

10 Ιανουαρίου

Θεοσέβια

11 Ιανουαρίου

Θεοδόσιος, Θεοδοσία

12 Ιανουαρίου

Τατιανός, Τατιανή, Τατιάνα

13 Ιανουαρίου

Ερμύλος, Ερμυλία, Στρατόνικος, Στρατονίκη

14 Ιανουαρίου

Νίνα

17 Ιανουαρίου

Αντώνιος, Αντωνία, Θεοδόσιος, Θεοδοσία

18 Ιανουαρίου

Αθανάσιος, Αθανασία, Θεόδουλος, Θεοδούλη, Κύριλλος

19 Ιανουαρίου

Μακάριος, Μακαρία

20 Ιανουαρίου

Ευθύμιος, Ευθυμία

21 Ιανουαρίου

Αγνή, Μάξιμος, Πάτροκλος

22 Ιανουαρίου

Αναστάσιος, Τιμόθεος, Τιμοθέα

23 Ιανουαρίου

Αγαθάγγελος, Αγαθαγγέλα

24 Ιανουαρίου

Ζωσιμάς, Νεόφυτος, Ξένη, Φίλων

25 Ιανουαρίου

Γρηγόριος, Γρηγορία

26 Ιανουαρίου

Ξενοφών, Ξενοφωνία

27 Ιανουαρίου

Μαρκιανός, Μαρκιανή

28 Ιανουαρίου

Εφραίμ, Εφραιμία, Χάρις

30 Ιανουαρίου

Χρυσαυγή

31 Ιανουαρίου

Ευδόξιος, Ευδοξία, Θεοδότη, Θεόδοτος, Θεόκτιστος, Θεοκτίστη, Κύρος



 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου