Βυθισμένη μέσα στην εύλαλη σιωπή της, εδώ και σχεδόν 39 έτη, η Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης ιδρύθηκε το 1843, κατά της διάρκεια της πρώτης πατριαρχείας του Οικουμενικού Πατριάρχη Γερμανού Δ', στις εγκαταστάσεις της ιστορικής μονής της Αγίας Τριάδας στο νησί Χάλκη των Πριγκηπονήσων. Εγκαινιάστηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1844 και λειτούργησε ανελλιπώς μέχρι το 1971, όταν το τουρκικό Κράτος, συνεχίζοντας την πολιτική της εκδίωξης του Ελληνισμού της Πόλης -εκδικούμενο έτσι και για την κατάσταση των Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο-, αποφάσισε τότε να εφαρμόσει έναν νόμο ο οποίος απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, διότι ως τέτοιο εκλαμβανόταν και η Σχολή της Χάλκης.
Η ίδρυση της Σχολής της Χάλκης
Η ίδρυση της Σχολής της Χάλκης, που έλαβε χώρα επτά χρόνια μετά την ίδρυση της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837), συνέπεσε με την πολιτική συγκυρία του Τανζιμάτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των μεταρρυθμίσεων που ακολούθησαν. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιθυμώντας να αποκτήσει επαρκώς μορφωμένα στελέχη για τις μητροπόλεις του και για τον Ελληνισμό της διασποράς, αλλά και ως αντίδραση στο κίνημα του Θεοσεβισμού του Θεόφιλου Καϊρη στην Ελλάδα, υποστήριξε την ίδρυση μιας Θεολογικής Σχολής τον Δεκέμβριο του 1839, αρχικά στο Φανάρι απέναντι από το Πατριαρχείο, χωρίς να υπάρχουν ωστόσο οι κατάλληλες υποδομές.
Η απόφαση να μεταστεγαστεί η Θεολογική Σχολή στη Χάλκη πάρθηκε στη συνέχεια, καθώς στο νησί αυτό, και συγκεκριμένα στον καταπράσινο Λόφο της Ελπίδας, βρισκόταν η ιστορική βυζαντινή μονή της Αγίας Τριάδας, την οποία και ίδρυσε ο Πατριάρχης Φώτιος Α' (858-861 και 878-886), σ' έναν απομονωμένο και κατάλληλο χώρο για την λειτουργία της. Ξεκίνησε να λειτουργεί στις 1η Οκτωβρίου του 1844 και τα πρώτα μαθήματα άρχισαν να παραδίδονται από τις 8 Οκτωβρίου του 1844.
Οι τέσσερις περίοδοι της λειτουργίας της
Οι ιστορικοί και μελετητές της ιστορίας της Σχολής χωρίζουν την ιστορία της σε τέσσερις περιόδους: Η πρώτη (1844-1919), όταν υπήρχε επτάχρονη φοίτηση (4 χρόνια για το Γυμνάσιο και 3 για τη Θεολογία). Η δεύτερη (1919-1923), χωρίς Μέση εκπαίδευση, παρά μόνον με πενταετή Θεολογική φοίτηση. Κατά την τρίτη περίοδο (1923-1953) η Σχολή επανήλθε στην παλιά επτατάξια λειτουργία της. Τέλος, κατά την τέταρτη περίοδο (1953-1971), αν και έχει και πάλι επτάχρονη φοίτηση, τα τρία έτη αφιερώνονται στη Λυκειακή εκπαίδευση και τα τέσσερα στη Θεολογία.
Το αρχικό ξύλινο κτίριο της Σχολής άρχισε να αντικαθίσταται το 1891, αλλά καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από έναν ισχυρό σεισμό που έπληξε την περιοχή της Κωνσταντινούπολης στις 28 Ιουνίου του 1894. Με χρήματα του πλούσιου Ρωμιού Παύλου Σκυλίτση και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, η σχολή αναστηλώθηκε πλήρως το 1896 και απέκτησε τη σημερινή πέτρινη μορφή της, έπειτα κι από μια σημαντική ανακαίνιση κατά τη δεκαετία του 1950.
Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, που άνηκε πάντα στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου το οποίο και επόπτευε τη λειτουργία της βάσει συγκεκριμένων κανονισμών, καθώς από αυτή θα αποφοιτούσαν και οι μελλοντικοί αρχιερείς του πατριαρχικού Θρόνου, διέθετε πάντα αξιόλογους καθηγητές, κληρικούς και λαϊκούς, καθώς και μια απαράμιλλη βιβλιοθήκη με 38.000 τόμους, πολλοί εκ των οποίων σπάνιοι και μοναδικοί, καθώς και εκατοντάδες χειρόγραφα βιβλία.
Οι απόφοιτοι της Σχολής και οι εξέχουσες φυσιογνωμίες της
Κατά τα 127 χρόνια (1844-1971) της λειτουργίας της η Σχολή παρήγαγε 930 αποφοίτους κι από αυτούς οι 343 έγιναν επίσκοποι και στη συνέχεια 12 από αυτούς έγιναν οικουμενικοί πατριάρχες, 2 πατριάρχες Αντιοχείας, 2 πατριάρχες Αλεξανδρείας, 4 αρχιεπίσκοποι Αθηνών και ένας Τιράνων. Μόνον κατά τα τελευταία 20 χρόνια της λειτουργίας της (1951-1971) η σχολή έβγαλε 230 αποφοίτους, από τους οποίους οι 50 έγιναν επίσκοποι και 6 πανεπιστημιακοί δάσκαλοι.
Από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες, που αποφοίτησαν από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ξεχωρίζει ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Παρθένιος Γ', ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας (1886-1971), ο καταγόμενος από την Ίμβρο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος και ο, επίσης καταγόμενος από την Ίμβρο, σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, που ήταν από την τελευταία σειρά αποφοίτων της Σχολής.
Διώξεις και απαγόρευση λειτουργίας
Το τουρκικό κράτος στα πλαίσια της πολιτικής του για τη συρρίκνωση του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, που άρχισε να ξεδιπλώνεται με τα Σεπτεμβριανά του 1955 και το πογκρόμ κατά των Ρωμιών, στοχοποίησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο καθώς και τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, η οποία και αιμοδοτούσε τον θεσμό του Πατριαρχείου με μορφωμένο στελεχιακό δυναμικό, από πρεσβύτερους μέχρι πατριάρχες.
Το σχολικό έτος 1964-65, με αφορμή και τα γεγονότα στην Κύπρο, απαγορεύτηκε η φοίτηση σπουδαστών από το εξωτερικό, γεγονός που μείωσε σημαντικά τους φοιτητές της Σχολής. Τελικά, το 1971, το τουρκικό κράτος αποφάσισε να εφαρμόσει έναν συνταγματικό νόμο του 1951 που απαγόρευε την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Τουρκία. Ως αποτέλεσμα το θεολογικό τμήμα της σχολής αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία του τον Ιούλιο του 1971.
Διεθνείς πιέσεις για επαναλειτουργία
Σε συνέχεια των διώξεων το τουρκικό κράτος επιχείρησε να απαλλοτριώσει την περιουσία της μονής Αγίας Τριάδας, σε έκταση της οποίας λειτουργούσε και η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, σ' έναν από τους τρεις λόφους του νησιού. Το 1998, δύο χρόνια μετά το θερμό επεισόδιο στα Ίμια, η επιτροπή ιδιοκτητών της Θεολογικής Σχολής διατάχθηκε να διαλυθεί, ωστόσο η διεθνής κατακραυγή ανάγκασε την Άγκυρα να ακυρώσει αυτή τη διαταγή.
Το Αμερικανικό Κογκρέσο υποστήριξε τον Οκτώβριο του 1998, την επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης, ενώ το 1999 ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, επισκέφτηκε την Χάλκη, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Τουρκία και ζήτησε από τον Τούρκο ομόλογο του Πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ να επιτρέψει την επαναλειτουργία της Σχολής. Αυτό δεν έγινε εφικτό, καθώς η Τουρκία συνεχίζει να χρησιμοποιεί το ζήτημα της επαναλειτουργίας της Σχολής της Χάλκης ως “διαπραγματευτικό χαρτί” στις διμερείς διαπραγματεύσεις της με την Ελλάδα, ειδικά σε σχέση με το ζήτημα της εκλογής Μουφτήδων στη Δυτική Θράκη.
Η Ελλάδα και οι ελληνικές κυβερνήσεις, αν και έθεταν συχνά το ζήτημα επαναλειτουργίας της Σχολής στις συνομιλίες τους με την Τουρκία, δεν πέτυχαν κάτι τέτοιο ως τώρα. Αυτό που κατέστη δυνατόν όμως ήταν να τεθεί το ζήτημα της επαναλειτουργίας στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ένα από τα προαπαιτούμενα. Στο βαθμό ωστόσο που η Τουρκία απομακρύνεται από την προοπτική ένταξής της στην Ε,Ε. αυτή η πίεση δεν είναι για την ώρα ιδιαίτερα αποτελεσματική.
Θετικά βήματα
Υπήρξαν ωστόσο και κάποια θετικά βήματα, όπως η απόφαση τον Αύγουστο του 2011 του τότε πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν, να επιστραφούν τα ακίνητα και τα θρησκευτικά κτίρια του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, τα οποία κατασχέθηκαν στο παρελθόν από τις τουρκικές αρχές. Σε αυτό το νέο κλίμα ο Μητροπολίτης Προύσης Ελπιδοφόρος διορίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2011 ηγούμενος της Ι.Μ. Αγίας Τριάδας Χάλκης, η μοναστική αδελφότητα της οποίας δέχεται καθημερινά δεκάδες προσκυνητές και επισκέπτες. Τον Ιανουάριο του 2013 το τουρκικό Συμβούλιο για τα Βακούφια επέστρεψε 1.900 στρέμματα γης στο ίδρυμα της Ι.Μ. Αγίας Τριάδος, μεταξύ των οποίων κι εκτάσεις του χώρου της Θεολογικής Σχολής, που είχαν προηγουμένως δημευτεί.
Πλησιάζει η επαναλειτουργία της;
Στις 6 Φεβρουαρίου του 2019 ο Αλέξης Τσίπρας είναι ο πρώτος εν ενεργεία πρωθυπουργός της Ελλάδας που επισκέπτεται τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (είχε προηγηθεί επίσκεψη το 1933 του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά τότε ήταν τέως πρωθυπουργός) και αυτή η ιστορική επίσκεψη, σύμφωνα με πολλούς, είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση επαναλειτουργίας της. Την αισιοδοξία αυτή ασπάζεται και ο σημερινός Ηγούμενος της Μονής Αγίας Τριάδος Χάλκης Μητροπολίτης Προύσης κ. Ελπιδοφόρος, δηλώνοντας στο ΑΠΕ πως “η επαναλειτουργία της Σχολής είμαστε σίγουροι ότι πλησιάζει. Είναι μια αναγκαιότητα και κάποια στιγμή θα συμβεί.
Η επίσκεψη του κ. Τσίπρα νομίζω ότι συμβάλλει στην κατεύθυνση αυτή. Καθώς συμβάλλει στην βελτίωση των συνθηκών. Βελτίωση η οποία είναι απαραίτητη στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, ώστε να δημιουργηθεί και να οικοδομηθεί το κατάλληλο εκείνο κλίμα το πολιτικό το οποίο θα επιτρέψει την επαναλειτουργία. Γιατί η παύση της Θεολογικής Σχολής, το κλείσιμο, οφειλότανε μεταξύ άλλων και στο πολύ αρνητικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί εκείνη την εποχή μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Όπως ξέρετε κι εσείς ως Κωνσταντινουπολίτης, εμείς κληθήκαμε να πληρώσουμε σαν Ομογένεια και σαν Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη τον λογαριασμό της επιδείνωσης αυτών των σχέσεων”.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ελπίζει και προσδοκά πως το τουρκικό κράτος θα επιτρέψει τελικά την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, όπως κατά καιρούς έχει υποσχεθεί, καθώς από αυτήν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και η συνέχεια του ως θεσμός. Η Ελλάδα, συνεπικουρούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις ΗΠΑ και την Ελληνο-ορθόδοξη διασπορά, πιέζει πολλαπλώς προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά θέλει να αποφύγει να μπει το ζήτημα της επαναλειτουργίας της Χάλκης σ' ένα είδος “ανατολίτικου παζαριού” με ανταλλάγματα π.χ, στο ζήτημα της εκλογής των Μουφτήδων της Δυτικής Θράκης, παρότι η τουρκική πλευρά θέτει διαρκώς το ζήτημα. Υπάρχουν φωνές εκ μέρους των εθνικιστών της Τουρκίας που αντιδρούν σφόδρα στην επαναλειτουργία της Χάλκης, καθώς με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργούταν, σύμφωνα με την προπαγάνδα τους, ένα μικρό “ορθόδοξο Βατικανό” στη μύτη της Κωνσταντινούπολης.
Η Τουρκία πάντως, παρά τα όποια προσκόμματα βάζει κατά καιρούς, δεν θα μπορέσει τελικά να αποφύγει την επαναλειτουργία της Σχολής. Άλλωστε κάτι τέτοιο θα βελτίωνε το προφίλ της απέναντι στη Δύση και στον χριστιανικό κόσμο γενικότερα, ενώ θα της έδινε τη δυνατότητα να αυτοπροβληθεί ως μια “ανεκτική δημοκρατία”, αν και για την ώρα, με την αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν, απομακρύνεται από αυτή την εικόνα.
Υπάρχει δρόμος ακόμη αρκετός για να διανυθεί. Σε κάθε περίπτωση η επαναλειτουργία της Χάλκης θα αποτελέσει ένα σημαντικό δείγμα εκδημοκρατισμού και ευρωπαϊκής προσέγγισης της Τουρκίας. Για την ώρα πάντως οι αίθουσες διδασκαλίας της Σχολής παραμένουν αδειανές και χωρίς ζωή, αλλά η ελπίδα για την επαναλειτουργία της δεν έχει ακόμη σβήσει και ίσως επιβεβαιωθεί στο προσεχές διάστημα.
πηγη:https://tvxs.gr