Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη

Ο πρώτος μήνας του έτους, με διάρκεια 31 ημέρες. Αρχικά ήταν ο ενδέκατος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, με πρώτο μήνα του έτους τον Μάρτιο, λόγω εαρινής ισημερίας. Γύρω στο 153 π.Χ. ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο.

Ο Ιανουάριος οφείλει το όνομά του στον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων Ιανό, τον «θεό των Θεών». Ο Ιανός ήταν ο θεός της κάθε αρχής, της έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων και των μεγάλων έργων. Γιορταζόταν στις καλένδες του Ιανουαρίου (1η Ιανουαρίου), ενώ την ίδια μέρα αναδεικνύονταν οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι, όπως οι Πραίτορες και οι Ύπατοι. Ίσως, γι’ αυτό το λόγο ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιανουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ποσειδεώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

• Αλώα, προς τιμή της Δήμητρας.
• Κατ’ Αγρούς Διονύσια, προς τιμή του Διονύσου, με φαλληφορίες, παίγνια και μασκαράτες.
• Λήναια, προς τιμή του Διονύσου, όπου κυριαρχούσαν οι δραματικοί αγώνες. Κατά τη διάρκεια των γιορτών αυτών πρωτοπαρουσιάστηκαν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη: Βάτραχοι, Λυσιστράτη, Σφήκες, Ιππείς και Αχαρνείς.

Ο Ιανουάριος σηματοδοτείται από τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα, τη μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Τα Θεοφάνεια συνδέονται και με τις λαϊκές δοξασίες για τους καλικάντζαρους, τα δαιμόνια που φεύγουν από το σπίτι με τον αγιασμό του ιερέα.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Ιανουάριος ονομάζεται:

• Γενάρης και Γεννολοητής, παρετυμολογικά, επειδή γεννοβολούν τα κοπάδια.
• Γατόμηνας, επειδή σ’ αυτόν ζευγαρώνουν οι γάτες.
• Μεσοχείμωνος, επειδή είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα.
• Κρυαρίτης, λόγω του τσουχτερού κρύου.
• Καλαντάρης ή Κελεντέρης για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
• Μεγαλομηνάς, γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 μέρες.

Παροιμίες

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.
Ελλάδα

Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις. (Ή και ήλιο μην εξετάζεις.)
Ελλάδα

Κάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.
Ελλάδα

Κότα, πίτα το Γενάρη και κολιό (ή παπί) τον Αλωνάρη.
Ελλάδα

Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης.
Ελλάδα

Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.
Ελλάδα

Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης.
Ελλάδα

Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.
Ελλάδα

Ο καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.
Ελλάδα

Όποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη.
Ελλάδα

Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.
Ελλάδα

Τις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού.
Ελλάδα

Το Γενάρη κι αν δε βρέξει, δε ξινίζουν τα τυριά.
Ελλάδα

Το Γενάρη οι χοχλιοί και το Μάρτη οι κριγοί.
Ελλάδα

Το Δεκέμβρη και Γενάρη φύτευε καταβολάδες.
Ελλάδα

Του Γενάρη το σκοτάδι παρά λίγο ξεκουμπίζει.
Ελλάδα

Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει ή λάμπει σαν μαργαριτάρι ή παρά λίγο μέρα μοιάζει.
Ελλάδα

Του Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.
Ελλάδα

Χαρά στα Γέννα τα στεγνά,
τα Φώτα χιονισμένα
και τη Λαμπρή βρεχούμενα
τ’ αμπάρια γεμισμένα.
Ελλάδα

Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές Θάν’ τον Αλωνάρη.
Ελλάδα

Εορτολόγιο

Ημερομηνία Εορτάζοντες

1 Ιανουαρίου Βασίλειος, Βασιλεία, Βασιλικός, Βασιλική, Εμμέλεια, Τηλέμαχος, Τηλεμαχία

2 Ιανουαρίου Σίλβεστρος, Σιλβέστρα

3 Ιανουαρίου Γενεβιέβη, Γενοβέφα

5 Ιανουαρίου Θεόπεμπτος, Θεόπεμπτη, Θεωνάς, Θεώνη

6 Ιανουαρίου Θεόπη, Θεοπία, Θεοπούλα, Θεοφάνης, Θεοφανία, Ιορδάνης, Ιορδανία, Ουράνιος, Ουρανία, Περιστέρης, Περιστέρα, Φωτεινός, Φωτεινή, Φώτιος, Φωτία

7 Ιανουαρίου Ιωάννης, Ιωάννα, Πρόδρομος, Προδρομία

8 Ιανουαρίου Αγάθων, Αγαθωνία, Δομνίκη

9 Ιανουαρίου Παρθένα, Παρθενόπη

10 Ιανουαρίου Θεοσέβια

12 Ιανουαρίου Τατιανός, Τατιανή, Τατιάνα

13 Ιανουαρίου Ερμύλος, Ερμυλία, Στρατόνικος, Στρατονίκη

14 Ιανουαρίου Νίνα

17 Ιανουαρίου Αντώνιος, Αντωνία, Θεοδόσιος, Θεοδοσία

18 Ιανουαρίου Αθανάσιος, Αθανασία, Θεόδουλος, Θεοδούλη, Κύριλλος

19 Ιανουαρίου Μακάριος, Μακαρία

20 Ιανουαρίου Ευθύμιος, Ευθυμία

21 Ιανουαρίου Αγνή, Μάξιμος, Πάτροκλος

22 Ιανουαρίου Αναστάσιος, Τιμόθεος, Τιμοθέα

23 Ιανουαρίου Αγαθάγγελος, Αγαθαγγέλα

24 Ιανουαρίου Ζωσιμάς, Νεόφυτος, Ξένη, Φίλων

25 Ιανουαρίου Γρηγόριος, Γρηγορία

26 Ιανουαρίου Ξενοφών, Ξενοφωνία

27 Ιανουαρίου Μαρκιανός, Μαρκιανή

28 Ιανουαρίου Εφραίμ, Εφραιμία, Χάρις

30 Ιανουαρίου Χρυσαυγή

31 Ιανουαρίου Ευδόξιος, Ευδοξία, Θεοδότη, Θεόδοτος, Θεόκτιστος, Θεοκτίστη, Κύρος