Τότε μπορούσε να ακουστεί μια έκρηξη απ’ τη μια γωνιά της Αθήνας στην άλλη. Δεν υπήρχε η οχλοβοή να τη σκεπάσει. Δεν μπορούσε να ερμηνευτεί ο ήχος της διαφορετικά. Τα νέα, βέβαια, για το τι συνέβη ακριβώς έπρεπε να περιμένεις λίγο να τα μάθεις. Στους τίτλους των εναπομεινασών εφημερίδων που συνέχιζαν να κρέμονται στα περίπτερα, μετά τις απαγορεύσεις της χούντας.
«Εγώ έμενα στο Μπραχάμι και στα Τουρκοβούνια. Καθόμασταν και περιμέναμε το 'μπουμ'. Και το πρωί - πρωί τρέχαμε να διαβάσουμε μην τυχόν έχει συμβεί ατύχημα με κανάν άνθρωπο. Η αγωνία ήταν μεγάλη. Κάθε φορά που άκουγα τη βόμβα να σκάει, πήγαινα για ύπνο μετά και το στομάχι μου πρηζόταν από την αγωνία» θυμάται ο Γιώργος Σαγιάς. Ήταν ένα από τα μέλη της αντιδικτατορικής και ένοπλης οργάνωσης "20ή Οκτώβρη". Μιας οργάνωσης με δυναμική αντίσταση, που «καθιέρωσε» το μοντέλο να ειδοποιεί νωρίτερα για τις ενέργειές της, ώστε να εξασφαλίσει ότι δεν θα έχει θύματα.
Τον Γ. Σαγιά τον συναντήσαμε στο ίδιο τραπέζι στα Εξάρχεια, πάνω απ’ το παλιό καφέ του Μακρονησιώτη πατέρα του στη Διδότου (πρόσωπο - μορφή, ψάρωνε τους ασφαλίτες που κατασκόπευαν και μια φορά έδωσε σ’ έναν δεκάρικο για να του πάρει 200 δράμια καφέ από τη Σόλωνος), με τον εφηβικό του φίλο Νίκο Μανιό κι επίσης συμμέτοχο στην οργάνωση. Όπως λένε, το ένα, κι ο καθένας τους, οδήγησε στο άλλο.
«Είχα μια πρόταση από έναν φίλο που ήταν στο Πάντειο να μπω στην οργάνωση που είχε φτιάξει ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας. Εγώ δεν μπήκα γιατί τους έβλεπα πολύ χαλαρούς, άρχισε ο φίλος μου να μου λέει και ποιοι άλλοι είναι και τέτοια και δεν πήγα (σ.σ.: ανησυχούσε ότι, στην περίπτωση που έπιαναν κάποιους, η Ασφάλεια θα μάθαινε μ’ ευκολία τα ονόματά τους). Περίμενα να γίνει επαφή, επαφή δεν γίνεται (σ.σ.: από μεγαλύτερους σε ηλικία συντρόφους που είχε γνωρίσει κατά τη θητεία του στη νεολαία της ΕΔΑ, όπως ο Χρήστος Ρεκλείτης) και ξαφνικά έρχεται ο Γιώργος (Σαγιάς) που είμαστε φίλοι από το φροντιστήριο και κάναμε πολύ παρέα (ήμασταν κάθε μέρα μαζί) και μου λέει 'ξέρεις, έχει φτιαχτεί ένα τέτοιο κόλπο', οπότε μπαίνω κι εγώ στο κόλπο» θυμάται από τη μεριά του ο Ν. Μανιός.
Το «κόλπο» -με καταγωγή του τις διεργασίες που έλαβαν χώρα πρώτα στη Γαλλία, την επαύριο του Μάη, και με τις οποίες ήρθε σ’ επαφή πρώτα ο Γ. Σαγιάς χάρη στον Δημήτρη Ψυχογιό (θα έγραφε αργότερα στο Βήμα τον “Διόδωρο”)- περιελάμβανε σχηματισμούς σε πυρήνες, ομάδες μελών δηλαδή που δεν γνώριζαν η μία για την άλλη. «Αυτό ήταν απαραίτητο για τη συνωμοτική δουλειά που κάναμε. Αν κάπου γινότανε κάτι, όπως πιάσανε εμάς, δεν θα μπορούσαν να ξηλώσουν όλη την οργάνωση». Όταν πιάστηκαν στις 20 Οκτωβρίου του ’71, η διαφορά φάνηκε. «Την ίδια περίοδο είχε πιαστεί το κλιμάκιο του ΚΚΕ Εσωτερικού, ο Δρακόπουλος, ο Παρτσαλίδης. Δηλαδή, εμάς πιαστήκανε τρία και μετά τέσσερα άτομα σύνολο κι εκεί πιαστήκανε από τον θυρωρό μιας πολυκατοικίας που τους φιλοξενούσε μέχρι τον Παρτσαλίδη. Όλο το κλιμάκιο. Δουλεύανε αλλιώς».
Τα υλικά έρχονταν απ’ το Παρίσι. Από όπλα μέχρι εγχειρίδια του αμερικανικού στρατού για σαμποτάζ. «Αυτά μας τα στέλνανε από τη Γαλλία. Ξένοι που βοηθάγανε το κίνημα».
«Υπήρχε τέτοιο σύστημα που δεν ξέραμε ποιος τα φέρνει. Ερχόταν ένα γράμμα σ’ εμάς και μαθαίναμε ότι τα υλικά είναι στη Βραυρώνα, στον τάδε δρόμο, στην τρίτη κολώνα της ΔΕΗ, απέναντι από ένα πεύκο, που στη βάση του είναι σκαμμένο κι αυτά θαμμένα εκεί».
Οι ενέργειές τους είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Και γίνονταν ώρες που ο κόσμος ήταν ξάπλα στο κρεβάτι. Ένα χτύπημα έγινε στη ΓΣΕΕ στην Πατησίων «που ήταν πλήρως υποταγμένη στη χούντα». Ένα άλλο στη Σχολή Ευελπίδων. «Θέλαμε να πούμε ότι χτυπάμε τον στρατό και τους πληρωμένους συνδικαλιστές». Ένα ακόμη στο άγαλμα Τρούμαν, που μετά την έκρηξη έγειρε... αριστερά. «Η κίνηση αυτή μιλάει από μόνη της».
Οι ενέργειες είχαν σκοπό προπαγανδιστικό. «Θα μπορούσαμε να μοιράσουμε προκηρύξεις σε μια περιοχή, αλλά η διάδοση θα σταματούσε εκεί. Με μια τέτοια ενέργεια άκουγε ο καθένας. Συν το ότι ο κόσμος έφτιαχνε και μια άλλη εικόνα πίσω απ' όλο αυτό, ότι υπάρχει κάτι ευρύτερο και μεγαλύτερο. Ήταν σαφέστατα προπαγανδιστικό, αβανταδόρικο».
Όμως υπήρχε και η άλλη όψη. «Το πολιτικό έλλειμα που υπήρχε όχι μόνο σε εμάς αλλά και στις άλλες οργανώσεις που συγκρότησαν τέτοιες ομάδες είναι ότι αγνοούσαμε πως ο ελληνικός λαός έχει βγει από έναν Εμφύλιο και του έλεγες να πάρει ξανά τα όπλα! Ε, αυτό δεν κάτσαμε να το σκεφτούμε».
«Ήμασταν υπέρ της ένοπλης εξέγερσης για το πέρασμα στον σοσιαλισμό. Αυτό σημαίνει ότι δεν είχαμε καταλάβει ένα πολύ βασικό πράγμα, ότι η ελληνική κοινωνία ήταν τσαλακωμένη». Μετά την πτώση της χούντας η οργάνωση αυτοδιαλύθηκε καλώντας τον κόσμο να οργανωθεί μαζικά σε κόμματα και ομάδες.
Πόσο ανατριχιαστικές υπήρξαν άλλωστε οι στιγμές που βγήκε όλος ο κόσμος μπροστά; «Το Πολυτεχνείο δεν ήταν μόνο η εικόνα του τανκ μπροστά απ’ την πύλη. Όλοι εδώ οι δρόμοι, ανέβαινες, κατέβαινες, ήταν με ταξί και ιδιωτικά αυτοκίνητα που είχαν ανοιχτά το ραδιόφωνο του Πολυτεχνείου. Άκουγες σε όλη την Αθήνα το ραδιόφωνο του Πολυτεχνείου από τ’ αυτοκίνητα».
Κάθε φορά που μιλά ο Ν. Μανιός, τα χέρια του βγαίνουν πιο έξω απ’ τα μακριά μανίκια και φανερώνουν τα τσιρότα πάνω στις πληγές που αποκόμισε στην πρόσφατη επέτειο. «Σπρωχτήκαμε, κάπου γρατζουνίστηκα, μου σκίστηκε το δέρμα» είπε κι έστειλε ένα μήνυμα στους ανθρώπους του σήμερα: «Θα πρέπει να έχεις μια αρμονία αυτών που λες με αυτά που κάνεις, δεν γίνεται να πηγαίνεις να τιμήσεις το Πολυτεχνείο που έχει σύνθημα 'ψωμί - παιδεία- ελευθερία' κι εσύ να επιβάλλεις ένα καθεστώς ελέγχου».
Ήθελαν κάτι παραπάνω από την ανατροπή της χούντας
Του Πολυμέρη Βόγλη*
Στη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών δημιουργήθηκαν πολλές αντιδικτατορικές οργανώσεις, που έδρασαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αρκετές από αυτές τις οργανώσεις, για να ευαισθητοποιήσουν την ελληνική κοινωνία και τη διεθνή κοινή γνώμη ενάντια στην καταπίεση και την αυθαιρεσία του καθεστώτος, προχώρησαν σε δυναμικές ενέργειες, όπως ονομάζονταν τότε, δηλαδή σε τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών μικρής ισχύος, ώστε να μην υπάρχουν ανθρώπινα θύματα, σε σειρά από συμβολικούς στόχους όπως αυτοκίνητα ξένων αποστολών, τράπεζες, δημόσια κτήρια κ.ά. Ανάμεσα σε αυτές τις οργανώσεις του Κέντρου και της Αριστεράς ήταν η Δημοκρατική Άμυνα, το Ελληνικό Δημοκρατικό Κίνημα, το ΠΑΚ, το ΠΑΜ και άλλες. Ωστόσο, κάποιες οργανώσεις έθεσαν στόχο όχι απλώς την ανατροπή της χούντας, αλλά την ανατροπή του καθεστώτος εντός του οποίου είχε εκκολαφθεί το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
Μια τέτοια οργάνωση ήταν το Κίνημα 20ής Οκτώβρη (ή 20 Οκτώβρη). Δημιουργήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1969 στο εξωτερικό από τον Δημήτρη Ψυχογιό, τον Γιώργο Σερίφη και τον Χρήστο Κασίμη και συμμετείχαν ο Νίκος Μανιός, ο Γιώργος Σαγιάς και άλλοι. Για την 20 Οκτώβρη το απριλιανό πραξικόπημα δεν ήταν μια παρέκκλιση από την προδικτατορική νομιμότητα, αλλά στην πραγματικότητα η προδικτατορική νομιμότητα ήταν αυτή που δημιούργησε τους όρους για την εγκαθίδρυση της δικτατορίας· κατά συνέπεια, στόχος δεν μπορούσε να ήταν η επιστροφή στη νομιμότητα και την κανονικότητα του παρελθόντος.
Στα κείμενά της η 20 Οκτώβρη έθετε ως στόχο, εκτός από την ανατροπή της δικτατορίας, την «απελευθέρωση από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό», τη βίαιη ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και τη δημιουργία μιας «ελεύθερης σοσιαλιστικής Ελλάδας». Η δράση που είχε στα χρόνια της δικτατορίας δεν ήταν διαφορετική από αυτή των άλλων οργανώσεων «δυναμικής αντίστασης», δηλαδή αφορούσε την τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών σε συμβολικούς στόχους, όπως, για παράδειγμα, στον περίβολο της Σχολής Ευελπίδων όπου διεξαγόταν η λεγόμενη «δίκη των 35» της Δημοκρατικής Άμυνας τον Μάρτιο του 1970, στο άγαλμα του Τρούμαν, σε αυτοκίνητα της κρατικής ραδιοτηλεόρασης και σε άλλους στόχους.
Έπειτα από αρκετές δυναμικές ενέργειες, η 20 Οκτώβρη δέχτηκε σοβαρό πλήγμα με τη σύλληψη τριών στελεχών της, του Νίκου Μανιού, του Γιώργου Σαγιά και του Νίκου Χρυσανθόπουλου, κατά σύμπτωση, στις 20 Οκτωβρίου 1971. Έναν χρόνο μετά, στις 5 Οκτωβρίου 1972, καταδικάστηκαν από το στρατοδικείο ο Γ. Σαγιάς σε 17 χρόνια, ο Ν. Μανιός σε 16 χρόνια, ο Ν. Χρυσανθόπουλος σε 13 χρόνια και ο φίλος τους Α. Μανωλάκης σε 6 χρόνια φυλακή.
Παρά τις συλλήψεις, η 20 Οκτώβρη συνέχισε τη δράση της μέχρι το τέλος της δικτατορίας. Λίγους μήνες μετά την πτώση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974, η 20 Οκτώβρη αυτοδιαλύθηκε, όπως και οι περισσότερες αντιδικτατορικές οργανώσεις. Σε ένα από τα τελευταία κείμενά της, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Αντί τον Οκτώβριο του 1974, η οργάνωση, παίρνοντας αποστάσεις από την πολιτική βία, έθετε πλέον ως στόχο «τη συσπείρωση και την ενιαία δράση όλων των επαναστατικών δυνάμεων» και την ανάπτυξη των μαζικών αγώνων.
* Ο Πολυμέρης Βόγλης, είναι συγγραφέας και ιστορικός
πηγη: https://www.avgi.gr