Νοεμβρίου 03, 2021

 

γράφει ο Ιωάννης Δασκαρόλης (πρώτη δημοσίευση: clio turbata)

 

Πρόλογος

Στην ευρύτερη περιοχή του Κορινθιακού κόλπου είχε σημειωθεί έντονη σεισμική δραστηριότητα ήδη από την Αρχαιότητα. Ο Θουκυδίδης το 420 π.Χ. καταγράφει σεισμό στην περιοχή της Νεμέας που δεν επέτρεψε να ευοδωθούν οι συζητήσεις μεταξύ Κορίνθιων και Αργείων για συμμαχία καθώς θεωρήθηκε κακός οιωνός.[1] Ακολούθησε μια σειρά καταστρεπτικών σεισμών κατά την Βυζαντινή περίοδο (521 μ. Χ., 543 μ. Χ. 1402 μ.Χ.) που καταγράφηκαν από τους χρονικογράφους της εποχής.[2] Το 580 γίνεται λόγος για ένα σεισμό στην περιοχή της Κορίνθου, για τον οποίο δεν υπάρχουν ιστορικές καταγραφές ή άλλες έγκυρες πηγές. Ωστόσο, το γεγονός πιστοποιήθηκε από ευρήματα αρχαιολόγων (νομίσματα, σκελετοί και σχετικές θέσεις αυτών), τα οποία ύστερα από εκτενείς μελέτες οδήγησαν στο παραπάνω συμπέρασμα.[3]

 

Στη σύγχρονη εποχή, ο πρώτος μεγάλος σεισμός στην περιοχή σημειώθηκε το 1858 και προκάλεσε εκτεταμένες κατολισθήσεις βράχων από τον Ακροκόρινθο και καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή της Κορινθίας. Δύο ώρες πριν τον κύριο σεισμό, οι κάτοικοι άκουγαν θορύβους, υπήρχε σκόνη και θόρυβος από τις κατοικίες που κατέρρεαν, ενώ 21 άτομα σκοτώθηκαν από τη θεομηνία και 65 τραυματίστηκαν.[4] Αν και οι εκκλησίες, το μουσουλμανικό τέμενος και τα καλύτερα χτισμένα σπίτια έπαθαν μόνο ελαφριές ζημιές, οι κίονες, τα κιονόκρανα και το επιστύλιο του ναού του Απόλλωνα μετατοπίστηκαν και ένας μεγάλος αριθμός σπιτιών με πλίνθινους τοίχους τα οποία ανήκαν σε φτωχές οικογένειες, έπαθαν πολύ σοβαρές ζημιές. Οι πυρκαγιές που ξέσπασαν στα συντρίμμια αποτελείωσαν το καταστροφικό έργο του μεγάλου σεισμού, φέρνοντας ακόμη περισσότερη δυστυχία και απόγνωση στους κατοίκους των δύο χωριών.[5] Λόγω αυτού, η πόλη μεταφέρεται σε νέα θέση, με το όνομα Νέα Κόρινθος, στο ΝΑ μέρος του Αρχαίου Λιμανιού του Λεχαίου.[6] Η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή δεν σταμάτησε, αλλά έγιναν μεγάλοι σεισμοί το 1861 και το 1876 προκαλώντας σημαντικές ζημιές στις κατοικίες της περιοχής.

 Το δραματικό γεγονός (22 Απριλίου 1928)

Το βράδυ της 22ης Απριλίου 1928 εκδηλώθηκε ο πανίσχυρος τεκτονικός σεισμός της Κορίνθου που κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη, το γειτονικό Λουτράκι, καθώς και πολλά χωριά και οικισμούς της ευρύτερης περιοχής. Ο πρώτος προάγγελος ήταν μια μικρή δόνηση που καταγράφηκε στις 06:19 της ίδιας ημέρας στον Πατραϊκό. Η πρώτη ισχυρή δόνηση σημειώθηκε στην Κόρινθο στις 21:00 το ίδιο βράδυ και την ακολούθησαν 18 ασθενείς δονήσεις. Στις 22:00 σημειώθηκε ο δεύτερος ισχυρός σεισμός τον οποίο διαδέχθηκαν 6 μικρές δονήσεις. Ο κυρίως σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε την πόλη της Κορίνθου, εκδηλώθηκε στις 22:14. Η μέγιστη έντασή του ήταν 9-10 βαθμοί της κλίμακας Μερκάλι ενώ το μέγεθος ήταν 6,3 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ. Ήταν επιφανειακός, βάθους 5 χλμ. και το επίκεντρό του υπολογίστηκε 70 χλμ. δυτικά της Αθήνας, κοντά στη διώρυγα και εντός του τριγώνου Κόρινθος-Καλαμάκι-Λουτράκι. Έγινε αισθητός σε όλη σχεδόν της Πελοπόννησο, το μεγαλύτερο μέρος της Εύβοιας και της Στερεάς Ελλάδας, τα νησιά του Σαρωνικού, τις Κυκλάδες, τον Βόλο, την Πρέβεζα, ακόμα και την Κρήτη. Καθώς ο σεισμός ήταν υποθαλάσσιος, ακολούθησε τσουνάμι που προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στο λιμάνι της Κορίνθου.

Γενική άποψη της Κορίνθου μετά τον σεισμό (πηγή: Αρχείο ΕΡΤ).

Ο κυρίως σεισμός κατεδάφισε σχεδόν ολοσχερώς την Κόρινθο και το Λουτράκι, ενώ στην Κόρινθο υπήρξαν 20 νεκροί και 30 τραυματίες, σχετικά μικρές απώλειες για το μέγεθος της καταστροφής.[7] Αυτό συνέβη γιατί οι ισχυρές προσεισμικές δονήσεις είχαν τρομοκρατήσει τους κατοίκους της περιοχής που είχαν εγκαταλείψει εγκαίρως τα σπίτια τους. Τα σπίτια της περιοχής δεν είχαν την παραμικρή αντισεισμική θωράκιση με αποτέλεσμα στην πλειοψηφία τους να γκρεμιστούν (καταστράφηκαν πάνω από 2.000 κατοικίες). Όρθια έμειναν μόνο όσα είχαν χτιστεί τα τελευταία χρόνια και διέθεταν θεμέλια από σκυρόδεμα. Οι περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων της καταστροφής κάνουν λόγο για στιγμές Δαντικής κόλασης με το έδαφος να υποχωρεί στην κυριολεξία κάτω από τα πόδια τους. Εκτός των νεκρών, τραυματίστηκαν στρατιώτες που βρίσκονταν στο στρατόπεδο της Κορίνθου, ενώ διακόπηκε η τηλεγραφική σύνδεση της περιοχής με την υπόλοιπη Ελλάδα, με αποτέλεσμα οι πληροφορίες για την καταστροφή να είναι συγκεχυμένες τις πρώτες ημέρες.[8] Το τελευταίο μήνυμα που εξέπεμψε το τηλεγραφείο της Κορίνθου, ελήφθη από το τηλεγραφείο στο Ξυλόκαστρο και ήταν «Παναγία μου βοήθα. Βοήθεια. Βοήθεια. Μεγάλη καταστροφή γίνεται».[9] Όλα τα δημόσια κτήρια της Κορίνθου, ανάμεσά τους το πρωτοδικείο, το τηλεγραφείο, το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας, η Εισαγγελία και η Διεύθυνση της Αστυνομίας καταστράφηκαν ολοσχερώς,[10] ενώ από τις φυλακές της πόλης βρήκαν ευκαιρία να αποδράσουν πολλοί φυλακισμένοι, οι οποίοι όμως συνελήφθησαν αμέσως, χάρις την επέμβαση των κατοίκων.[11]

 

Στο Λουτράκι από 500 σπίτια είχαν μείνει όρθια μόλις τα 100, από τα οποία όμως πολλά είχαν υποστεί εκτεταμένες ζημιές. Οι κάτοικοι έζησαν ένα ακόμη μαρτύριο καθώς στις εφιαλτικές στιγμές του σεισμού είχαν δει μια πυκνή κόκκινη φλόγα να «γδέρνει» τον ουρανό. Οι γυναίκες έκλαιγαν, οι άνδρες σταυροκοπιούνταν λέγοντας ότι είχε έρθει η Δευτέρα Παρουσία, αλλά τελικώς όπως αποδείχθηκε οι φλόγες προέρχονταν από τον τοπικό ηλεκτρικό σταθμό που υπέστη σοβαρές ζημιές.[12] Μετά τον σεισμό οι κάτοικοι της περιοχής βρέθηκαν σε απόγνωση, καθώς έβλεπαν τα σπίτια τους να έχουν μεταβληθεί σε σωρούς ερειπίων, ενώ δεν διέθεταν ούτε τρόφιμα για να επιβιώσουν. Πολλοί δεν απομακρύνονταν από τα χαλάσματα καθώς φοβούνταν ότι θα τους έκλεβαν τα έπιπλα τους, ενώ ο στρατός μετά τις πρώτες ημέρες είχε βάλει ισχυρές περιπολίες στην περιοχή για την αποφυγή κλοπών.[13] Η επικοινωνία του Λουτρακίου με την Αθήνα είχε επίσης διακοπεί καθώς όλες οι τηλεγραφικές υπηρεσίες είχαν παύσει, όλα τα κρατικά κτήρια είχαν είτε καταστραφεί ολοσχερώς, είτε είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας.

Σοβαρές ζημιές είχαν σημειωθεί και στα γύρω χωριά, όπως στην Παλαιά Κόρινθο, το Καλαμάκι, το Κιάτο,  τα Εξαμίλια, όπου έπεσαν πολλές κατοικίες, ενώ στο Βραχάτι καταστράφηκε όλη η αγορά του χωριού. Στο χωριό Κοκκώνι γκρεμίστηκαν όλες οι οικίες, εκτός μιας που ήταν από σκυρόδεμα. Σύμφωνα με ένα πρώτο πρόχειρο υπολογισμό, οι ζημιές στην Κορινθία σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Συγκοινωνιών Μεταξά στον Τύπο ξεπερνούσαν τα 600 εκατομμύρια δρχ.[14] αλλά υπήρξε πολύ θετικό το γεγονός ότι δεν έγιναν κατολισθήσεις στον Ισθμό της Κορίνθου, που παρέμεινε ανοικτός στη ναυσιπλοΐα.[15]

Οι καθυστερημένες (;) αντιδράσεις της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού (23-25 Απριλίου 1928)

 

Η καταστροφή του τηλεγραφείου στην Κόρινθο και η διακοπή των συγκοινωνιών με την πληγείσα περιοχή, δεν επέτρεψαν στην κυβέρνηση να αποκτήσει αμέσως σαφή εικόνα της καταστροφής. Αναμφίβολα το δραματικό νέο αιφνιδίασε την κυβέρνηση και τους αρμόδιους υπουργούς. Αρχικώς έγιναν πολλές διυπουργικές συναντήσεις με τον Καφαντάρη (υπουργός Οικονομικών), Μεταξά (Συγκοινωνιών), Εξηντάρη (Γεωργίας), Μαρή (Εσωτερικών) και τον καθ΄ ύλην αρμόδιο Μιχαήλ Κύρκο (Πρόνοιας). Στις συναντήσεις αυτές συζητήθηκαν λύσεις για να δοθεί άμεση βοήθεια στις σεισμόπληκτες περιοχές οπότε ο Καφαντάρης έδωσε διαταγή στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους να αποδεσμεύσει πίστωση 5 εκατομμυρίων δρχ. για την υποστήριξη των σεισμοπαθών και πρόσθετες πιστώσεις στα υπουργεία για δαπάνες υπέρ των σεισμόπληκτων. Όλοι οι υπουργοί μετέβησαν στην Κόρινθο την επομένη με ειδική αμαξοστοιχία για να αντιληφθούν και οι ίδιοι το μέγεθος των ζημιών,[16] προσπαθώντας να δώσουν κουράγιο στους σεισμόπληκτους.[17] Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης με δηλώσεις του, εξέφρασε την συγκίνησή του για την καταστροφή, ζήτησε από όλους τους πολίτες να βοηθήσουν οικονομικά για να ανακουφιστούν οι πληγέντες, ενώ πρόσφερε πρώτος ο ίδιος 20.000 δρχ.[18]                                   

 

Σύμφωνα με τον αντιπολιτευόμενο Τύπο τίποτε δεν λειτούργησε αποτελεσματικά και το Κράτος βραδυκίνητο και γραφειοκρατικό απέτυχε να βοηθήσει αποτελεσματικά τους Κορίνθιους τις κρίσιμες δύο πρώτες μέρες μετά τον σεισμό.[19] Πράγματι, παρατηρήθηκαν αστοχίες, συγκρούσεις αρμοδιοτήτων, αναποτελεσματικότητα, που αναδείχθηκαν έντονα από τον αντιπολιτευόμενο Τύπο και τους αρχηγούς της αντιπολίτευσης Παπαναστασίου[20] και Τσαλδάρη.[21]  Στο στόχαστρό τους βρέθηκε κυρίως ο υπουργός Πρόνοιας Μιχαήλ Κύρκος στον οποίο χρεώθηκε όλη η κρατική ανεπάρκεια για την ανακούφιση των σεισμοπαθών.[22] Πάντως δεν είναι σαφές αν όντως η κυβέρνηση ολιγώρησε, όπως την κατηγορούσε με δριμύτητα ο αντιπολιτευόμενος Τύπος. Αναμφίβολα σημειώθηκαν καθυστερήσεις, αλλά αυτές δεν φαίνεται να είχαν να κάνουν με την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης και τα ανακλαστικά της, αλλά με τις περιορισμένες δυνατότητες του πρωτόγονου κρατικού μηχανισμού να υλοποιήσουν ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης.[23] Ακόμη και ο Μητροπολίτης Κορινθίας Δαμασκηνός που βρισκόταν επί τόπου τηλεγράφησε στον Τύπο ότι η κυβέρνηση πήρε όλα τα απαραίτητα μέτρα υπέρ των σεισμοπαθών για την πρόχειρη στέγαση και διατροφή τους.[24]

Πάντως και ο στρατός που διέθετε μηχανισμούς για να βοηθήσει σε μια περίπτωση έκτακτης ανάγκης όπως αυτή, απέτυχε να συνδράμει έγκαιρα τους σεισμόπληκτους καθώς τόσο ο Στρατηγός Κλάδος, διοικητής του Β΄ Σώματος στρατού στην Πάτρα, όσο και ο υπουργός Στρατιωτικών Αλέξανδρος Μαζαράκης επέδειξαν αδράνεια σε πρώτο χρόνο. Λίγο μετά η ηγεσία του στρατού χολώθηκε από το γεγονός ότι της αφαιρέθηκε η περίθαλψη των σεισμόπληκτων και επέδειξε χαρακτηριστική βραδύτητα στην δράση της.[25] Στο κρίσιμο αυτό διάστημα των πρώτων ημερών οι κάτοικοι βρίσκονταν κυριολεκτικά στο χώμα και την απελπισία τους, επέτεινε η διήμερη κακοκαιρία που ακολούθησε. Η πλειοψηφία των σεισμόπληκτων στην Κόρινθο και στο Λουτράκι και στις γύρω περιοχές[26] υπέστησαν αληθινά μαρτύρια διανυκτερεύοντας στην ύπαιθρο υπό κακές καιρικές συνθήκες,[27] ενώ την νύχτα η κατάσταση ήταν τρομερή καθώς δεν υπήρχε ρεύμα και το βαθύ σκοτάδι δημιουργούσε μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα στην περιοχή. Το απόκοσμο σκηνικό συμπλήρωναν δεκάδες μικροί και μεγάλοι μετασεισμοί[28] που όταν σημειώνονταν τη νύχτα τρομοκρατούσαν τους δυστυχείς κατοίκους.

Ο συντονισμός των ενεργειών ανακούφισης των σεισμοπαθών (26 Απριλίου – 20 Μαΐου 1928)

 

Στην ερειπωμένη Κόρινθο τις επόμενες δύο ημέρες σημειώθηκαν πάνω από 40 μικροί μετασεισμοί που πανικόβαλαν τους κατοίκους, κάποιοι εκ των οποίων είχαν καταφύγει στους λόφους της περιοχής. Άλλοι οδυρόμενοι περιφέρονταν στους δρόμους της ερειπωμένης πόλης ως μισότρελοι, αναζητώντας συγγενικά τους πρόσωπα, ενώ κάποιοι άλλοι πανικόβλητοι απομακρύνονταν από την περιοχή χωρίς να γνωρίζουν που πηγαίνουν. Την κρατική αδυναμία αναπλήρωσε η ιδιωτική πρωτοβουλία,[29] ο Ερυθρός Σταυρός και ο Αγγλικός στόλος. Η πρώτη βοήθεια στην Κόρινθο κατέφθασε από το Ναύπλιο, από όπου ιδιωτικά αυτοκίνητα μετέφεραν τρόφιμα, φάρμακα και ιατρούς υπό τον συντονισμό του νομάρχη Ναυπλίου Βούτση. Ο οργανισμός του Ερυθρού Σταυρού ανέλαβε την περίθαλψη των τραυματιών, ενώ οργάνωσε συσσίτια στην Κόρινθο και τις γύρω περιοχές.[30] Πολύ σημαντική βοήθεια τις πρώτες μέρες πρόσφερε ο Σιδηροδρομικός Οργανισμός Πελοποννήσου και οι εργαζόμενοί του. Παρά τις μεγάλες ζημιές που είχαν υποστεί οι σταθμοί και τα κτήρια του οργανισμού, οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι πρόσφεραν αληθινό έργο στην εξισορρόπηση της κατάστασης χάρις στα συνεχή δρομολόγια που διεξήγαγαν από την Κόρινθο προς Αθήνα και Πάτρα μεταφέροντας χιλιάδες άτομα και πολλούς τόννους τροφίμων και υλικών.[31]

 

Χάρις στην πρωτοβουλία του ημερήσιου Αθηναϊκού Τύπου αλλά και πολλών εύπορων ιδιωτών, οργανώθηκαν άμεσα κάποιοι έρανοι και συγκεντρώθηκαν ποσά που αμέσως δαπανήθηκαν για την αγορά και διανομή τροφίμων.[32] Λίγες ημέρες αργότερα οργανώθηκε τριακονταμελής ειδική επιτροπή για την διεξαγωγή πανελληνίων εράνων υπέρ των σεισμοπαθών, με μέλη της τους Κουντουριώτη, Παναγή Τσαλδάρη, Ντίνο Τσαλδάρη, Ανδρέα Χατζηκυριάκο, Απόστολο Δοξιάδη, Παναγιώτη Τρανταφυλλάκο, Αντώνη Χριστομάνο, Φίλιππο Δραγούμη και Εμμανουήλ Μπενάκη.[33] Ανάμεσα στους δωρητές ήταν τραπεζικά ιδρύματα, η Γαλλική στρατιωτική αποστολή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο εκπεσών Βασιλιάς Γεώργιος από την Αγγλία,[34] ο Παναγής Τσαλδάρης και ο Ιωάννης Δροσόπουλος.[35] Τις επόμενες εβδομάδες εκδηλώθηκε ενεργότερη και η κρατική υποστήριξη στις σεισμοπαθείς περιοχές. Φορτηγά με ξυλεία και ειδικά συνεργεία κατέφθασαν επί τόπου για την ανοικοδόμηση ξύλινων παραπηγμάτων στην κεντρική πλατεία, όπου στεγάστηκαν οι δημόσιες υπηρεσίες και η επιτροπή στέγασης.

Αλλά η καταστροφή στην Κόρινθο συγκέντρωσε και την διεθνή αρωγή. Όταν πληροφορήθηκε την καταστροφή, ο Βρετανός πρέσβης ενημέρωσε την Αγγλική μοίρα ναυτικού στην Μάλτα και εντός 48 ωρών δύο αντιτορπιλικά βρέθηκαν στον Κορινθιακό κόλπο. Τα πληρώματα κατάφεραν εντός 24 ωρών να στεγάσουν σε σκηνές όλους τους κατοίκους στο Λουτράκι και τουλάχιστον τους μισούς άστεγους στην Κόρινθο.[36] Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Βρετανοί διέθεταν αρκετό ακόμη υλικό για τους άστεγους όπως ρούχα και τρόφιμα, όμως δεν υπήρχε αρμόδιος επί τόπου για να τα παραλάβει! Ο Benito Mussolini από την Ιταλία κατέβαλλε χρηματικό ποσό ώστε να ανεγερθεί κτήριο για να στεγάσει επαγγελματική σχολή στην Κόρινθο όταν θα γινόταν η ανοικοδόμησή της.[37] Τηλεγραφήματα συμπαράστασης απέστειλαν ο πρόεδρος των ΗΠΑ John Calvin Coolidge, ο βασιλιάς της Ιταλίας Vittorio Emanuele, ο Γενικός Γραμματέας της ΚτΕ James Eric Drummond.[38]

Μητροπολίτης Κορινθίας Δαμασκηνός.

Αλλά η μεγάλη φυσιογνωμία που αναδείχθηκε στα ερείπια της καταστροφής βάζοντας υποθήκη για την μελλοντική του ανέλιξη στα κορυφαία αξιώματα της χώρας, ήταν αναμφίβολα ο Μητροπολίτης Κορίνθου Δαμασκηνός. Ο Δαμασκηνός, χάρις στην επιβλητική φυσιογνωμία του (ηθική αλλά και σωματική καθώς ήταν ιδιαίτερα ψηλός), κατάφερε να καλύψει το μεγάλο κρατικό κενό και να συντονίσει επί τόπου με αρκετή επιτυχία τις κρατικές προσπάθειες ανακουφίζοντας άμεσα τους σεισμοπαθείς. Καθοδήγησε την διανομή των σεισμόπληκτων στις σκηνές, διοργάνωσε συσσίτια, μοίρασε τα διαθέσιμα ρούχα, οργάνωσε στοιχειωδώς την ζωή των ντόπιων που είχαν παραλύσει από την καταστροφή. Ο ίδιος παρέμεινε στο πλευρό του δοκιμαζόμενου λαού στις πρώτες πολύ δύσκολες ημέρες μετά την καταστροφή κερδίζοντας την αναγνώριση όσων είχαν εμπλοκή.

Μια γλαφυρή περιγραφή του Δαμασκηνού προέρχεται από αναφορά του νομάρχη Κορινθίας Γ. Παρασκευόπουλου προς το υπουργείο Εσωτερικών στις 20 Μαΐου 1928: «Τον είδα ιστάμενον ορθόν, τον γίγαντα τούτον σωματικώς και ψυχικώς Κληρικόν, να κυκλοφορεί εις το μικροσκοπικόν αυτό καταφύγιον (δηλαδή εις το βαγόνι του τραίνου που είχε εγκατασταθεί), εν μέσω διαφόρων επιτροπών σεισμοπαθών, δημοσιογράφων, αντιπροσώπων εταιρειών, υποβαλλουσών προτάσεις περί ανοικοδομήσεως της πόλεως, αντιπροσώπων διαφόρων Οργανώσεων Αθηνών και Πειραιώς, αι οποίαι έσπευσαν να παράσχουν την αρωγή των εις τους σεισμοπλήκτους κατοίκους. Εις έκαστον τούτων έδιδε την κατάλληλον απάντησιν, οδηγίαν, πληροφορίαν ή παραμυθίαν ο εκ Θείας Προνοίας ευρεθείς εν μέσω τοιαύτης καταστροφής εμπνευσμένος ούτος Ιεράρχης, λύων δια της ευθυκρισίας, της αντιλήψεως, της θεληματικότητος, της συμβιβαστικότητος, της ευπροσηγορίας, της δημιουργικότητος, όλα τα περίπλοκα προβλήματα, τα οποία κάθε ώραν και στιγμήν παρουσιάζοντο, προς εξοικονόμησιν και διεκπεραίωσιν…».[39]

Αλλά και το Ελεύθερον Βήμα έγραφε για τον Μητροπολίτη: «Ο Δαμασκηνός όταν τα πάντα κατέλυε η αναπάντεχη συμφορά των σεισμών, δεν εκάθησε να θρηνήση στους ερειπωμένους τοίχους. Αντίθετα, ύψωσε την πίστη και την ελπίδα, έγινε ο παραμυθητής της δυστυχίας. Ημέρα και νύκτα εργάζεται. Αεικίνητος, πανταχού παρών, με το στρατηγείο του σ’ ένα βαγονάκι του κατεστραμμένου σιδηροδρομικού σταθμού, δίνει τα σωτήρια παραγγέλματα της βοηθείας και περιθάλψεως. Ο κρίκος, που συνεκράτησε τη διαρροή του πληθυσμού. Στο απελπιστικό κήρυγμα να εγκαταλειφθεί η σεισμόπληκτη πόλις αντιτάσσει το δόγμα της κοινωνικής ενότητος και της συνεχίσεως της ιστορίας της Κορίνθου. Δαμασκηνός, ο ήρωας της κορινθιακής τραγωδίας».[40]

 

Το προσωπικό ενδιαφέρον του Παναγή Τσαλδάρη και του Ελευθέριου Βενιζέλου για την ανοικοδόμηση της Κορίνθου

Στη Βουλή, το Λαϊκό κόμμα δεν έχασε την ευκαιρία και να υπογραμμίσει την καθυστέρηση της κυβέρνησης να αντιδράσει στους καταστροφικούς σεισμούς της Κορίνθου βοηθώντας έγκαιρα τους πληγέντες.[41] Άλλωστε η Κόρινθος υπήρξε ανέκαθεν πολιτικό προπύργιο των αντιβενιζελικών ως ανήκουσα στην Παλαιά Ελλάδα, ενώ υπήρξε η άτυπη πρωτεύουσα των αντεπαναστατών κατά το κίνημα Γαργαλίδη – Λεοναρδόπουλου το 1923.[42] Ο Παναγής Τσαλδάρης επικεφαλής του Λαϊκού κόμματος, ως βουλευτής Κορίνθου ο ίδιος, αλλά και καταγόμενος από το Σοφικό Κορινθίας, είχε προσωπικό πολιτικό και ιδιωτικό ενδιαφέρον στο ζήτημα. Από την πρώτη στιγμή της καταστροφής, μετέβη στην Κόρινθο και συμπαραστάθηκε στους συμπατριώτες του, ενώ περιόδευσε και στις γύρω περιοχές για να διαπιστώσει την κατάσταση.[43] Ακολούθως, από το βήμα της Βουλής διεκτραγώδησε την κατάσταση της ερειπωμένης πόλης και των σεισμόπληκτων κατοίκων της, στηλιτεύοντας την, κατά τον ίδιο, κυβερνητική παραλυσία προς ανακούφισή τους.[44]  Ζήτησε από τον υπουργό Παιδείας Θεολόγο Νικολούδη να επέμβει άμεσα καθώς λόγω της ερείπωσης των σχολείων γίνονταν μαθήματα στο νεκροταφείο της πόλης, από τον υπουργό Οικονομικών Βελέντζα να επιταχυνθούν οι διαδικασίες προσωρινής στέγασης των σεισμοπαθών και από τον Μεταξά να ληφθούν άμεσα μέτρα υπέρ των σεισμοπαθών της Κορίνθου και να αποκατασταθεί η ηλεκτροδότηση της πόλης, ενώ ο ίδιος τις επόμενες εβδομάδες συνέχισε να περιοδεύει στην ευρύτερη περιοχή με κλιμάκιο βουλευτών.[45]

Μέσω των αναλυτικών εξηγήσεων των κυβερνητικών στελεχών στη Βουλή και στον Τύπο η κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι έκανε ό,τι περισσότερο μπορούσε στο πλαίσιο των δυνάμεων του Κράτους[46] για να ανακουφίσει τους πληγέντες,[47] ενώ η Πολιτεία, επίσημο δημοσιογραφικό όργανο των Ελευθεροφρόνων, κατηγόρησε τον Τσαλδάρη για δημοκοπία.[48] Πάντως υπήρξαν καταγγελίες σεισμοπαθών για καθυστερήσεις στις κυβερνητικές δράσεις, οι οποίες φιλοξενήθηκαν εκτεταμένα στον αντικυβερνητικό Τύπο, προκαλώντας μεγάλη ζημιά στην κυβέρνηση, αφού η τραγωδία των σεισμοπαθών είχε συγκλονίσει το Πανελλήνιο. Ο Τσαλδάρης παρακολούθησε στενά το ζήτημα που αφορούσε την εκλογική του περιφέρεια, ενώ βρισκόταν σε επαφή και με τον Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό με τον οποίο συντόνιζαν τις ενέργειές τους για το ζήτημα,[49] ακόμα και μετά τη συντριβή του Λαϊκού Κόμματος στις εκλογές του 1928.[50] Έτσι, κατά τη συζήτηση της Βουλής για το νομοσχέδιο υπέρ των σεισμοπαθών της Κορίνθου, ζήτησε να δοθεί η κρατική αρωγή σε όλους τους Κορίνθιους χωρίς εξαίρεση.[51]

Η δεύτερη πολιτική προσωπικότητα που επέδειξε έντονο ενδιαφέρον για το δράμα της Κορίνθου ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Από την πρώτη στιγμή που επανεμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο, ο Κρητικός πολιτικός έδειξε προσωπικό ενδιαφέρον για το δράμα των σεισμοπαθών της Κορίνθου. Ο ίδιος περιόδευσε προεκλογικά τόσο στην σεισμόπληκτη πόλη όσο και στα περίχωρα του νομού όπου και υποσχέθηκε να λάβει μέτρα για την ανακούφιση των σεισμοπαθών. Το ζήτημα της ανοικοδόμησης της Κορίνθου απασχόλησε ιδιαίτερα τον Βενιζέλο όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία, όπως φαίνεται από το αρχείο του, όπου υπάρχει ξεχωριστός φάκελος[52] με σχετικά έγγραφα.[53] Επίσης υπάρχουν ιδιόχειρες σημειώσεις του με σκέψεις για τον δίκαιο τρόπο ανοικοδόμησης των οικιών των σεισμοπαθών, με την καταβολή των τόκων των στεγαστικών δανείων επί οκταετία (όχι και για τα εμπορικά καταστήματα).[54]

27 Οκτωβρίου 1929: η τελετή θεμελίωσης της Νέας Κορίνθου. Διακρίνονται ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός
και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος

Στις 27 Οκτωβρίου 1929 σε μια πανηγυρική τελετή θεμελιώνεται η Νέα Κόρινθος από τον Μητροπολίτη Δαμασκηνό, παρόντος του πρωθυπουργού πλέον Ελευθέριου Βενιζέλου. Οι πρωτοβουλίες του Βενιζέλου φάνηκε ότι έλυναν το ζήτημα και έθεταν το ζήτημα της ανοικοδόμησης της Κορίνθου και του Λουτρακίου σε ασφαλείς βάσεις. Έτσι, το δημοτικό συμβούλιο Κορίνθου απέστειλε ευχαριστήριο ψήφισμα στον Βενιζέλο και στο Υπουργικό Συμβούλιο για το ενδιαφέρον που επέδειξαν, υποσχόμενοι ότι κεντρικός δρόμος της πόλης θα έφερε τιμητικά το όνομά του.[55] Ο εμπορικός σύλλογος της Κορίνθου επίσης απέστειλε ευχαριστήριο ψήφισμα στον Βενιζέλο για την συνεισφορά του στην ανοικοδόμηση της πόλης,[56] ενώ το σύστημα προσκόπων της πόλης τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος.[57]

Ο Αυτόνομος Οργανισμός Σεισμοπαθών Κορίνθου (Α.Ο.Σ.Κ.)  και οι μεγάλες δυσκολίες για την ανοικοδόμηση της Κορίνθου (Δεκέμβριος 1928 – Δεκέμβριος 1930)

Ουσιαστικά το ζήτημα της ανοικοδόμησης της Κορίνθου έμεινε στάσιμο τους πρώτους οκτώ μήνες, αφού μετά τον Μάιο προκλήθηκε πολύμηνη πολιτική κρίση που διήρκεσε μέχρι τις εκλογές του Αυγούστου που έφεραν θριαμβευτικά τον Βενιζέλο στην εξουσία. Αλλά και όταν η νέα κυβέρνηση ήρθε στην εξουσία προώθησε το ζήτημα της ανοικοδόμησης, έχοντας ως βάση τα χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί από τους εράνους. Αυτό δημιούργησε μεγάλη δυσαρέσκεια στους σεισμόπληκτους της Κορίνθου που εκδηλώθηκε με το αιματηρό συλλαλητήριο της 13ης Δεκεμβρίου 1928. Την ημέρα εκείνη κάτοικοι της Κορίνθου συγκεντρώθηκαν αυθόρμητα στο κέντρο της γκρεμισμένης πόλης για να διαμαρτυρηθούν για τη μη διανομή των χρημάτων των εράνων. Ισχυρή αστυνομική δύναμη προσπάθησε να διαλύσει το πλήθος και ακολούθησε συμπλοκή καθώς οι κάτοικοι λιθοβόλησαν τους αστυνομικούς, ενώ έγιναν 16 συλλήψεις.[58] Αναβρασμός επικράτησε τόσο στην Κόρινθο, όσο και στο Λουτράκι και στις γύρω περιοχές, καθώς οι σεισμοπαθείς ήταν εξοργισμένοι ζητώντας την άμεση διανομή των χρημάτων των εράνων. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να στείλει μονάδες στρατού από την Πάτρα, τόσο στην Κόρινθο όσο και στο Λουτράκι για να επιβάλλει την τάξη, καθώς υπήρχαν αξιόπιστες πληροφορίες ότι θα συνέρρεαν στην Κόρινθο ένοπλοι χωρικοί από τα γύρω κατεστραμμένα χωριά και θα γινόταν εξέγερση κατά των Αρχών.[59]

Ο αναβρασμός στην Κορινθία εξανάγκασε την Κυβέρνηση να επιταχύνει τις σχετικές διαδικασίες, ώστε να μην εκτραχυνθεί άλλο η κατάσταση. Το έργο της ανοικοδόμησης της Κορίνθου, του Λουτρακίου και των γύρω περιοχών ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκο και η κυβέρνηση Βενιζέλου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα ήταν πρακτικά αδύνατο να το αναλάβει είτε κάποιο υπουργείο είτε κάποια κρατική υπηρεσία. Έτσι, στις 28 Δεκεμβρίου 1928 ιδρύθηκε ο Αυτόνομος Οργανισμός Σεισμοπαθών Κορίνθου (Α.Ο.Σ.Κ.) με αποστολή την ανοικοδόμηση της Κορίνθου, των γύρω χωριών, του Λουτρακίου και την ανάδειξη των λουτρών του τελευταίου.[60] Μετά την αναμφίβολες οργανωτικές αρετές και τα διοικητικά προσόντα που επέδειξε ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός κατά τις πρώτες κρίσιμες ημέρες μετά τον σεισμό, ορίστηκε επικεφαλής του Οργανισμού, του οποίου η σύνθεση  ήταν εννεαμελής. Ο νόμος προέβλεπε τριμερή χρηματοδότηση για τον Α.Ο.Σ.Κ. μεταβιβάζοντας τα έσοδα του καζίνο και των λουτρών του Λουτρακίου, ενώ προβλεπόταν και ποσό κρατικής χρηματοδότησης 5 εκατομμυρίων δρχ. ετησίως, που θα αναφερόταν στον κρατικό προϋπολογισμό.[61] Ο νόμος προέβλεψε τη σύναψη δανείων από τον οργανισμό υπό την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου, ενώ απάλλαξε όλα τα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν για τις ανεγέρσεις από εισαγωγικούς δασμούς και οι ανεγειρόμενες οικίες απαλλάσσονταν από οποιονδήποτε δασμό για μια δεκαετία. Η διάρκεια του Οργανισμού προβλεπόταν 40ετής μετά το πέρας της οποίας η περιουσία του οργανισμού επανερχόταν στο ελληνικό Δημόσιο.

Ο Οργανισμός ανέλαβε ένα τιτάνιο και συγχρόνως πολύπλοκο έργο που απαιτούσε συντονισμό σε πολλά επίπεδα. Το πρώτο ζήτημα που έπρεπε να λυθεί, ήταν η εξεύρεση πόρων πέραν της κρατικής χρηματοδότησης. Εκτός από τον πανελλήνιο έρανο που διεξήγαγε η επιτροπή που είχε συγκροτηθεί στην Αθήνα, ο Δαμασκηνός ταξίδεψε στην Αμερική όπου μετά από σκληρές προσπάθειες κατάφερε να συγκεντρώσει σημαντικά κεφάλαια από την Ομογένεια για να χρηματοδοτηθεί η ανοικοδόμηση της Κορίνθου. Συνολικά το ποσό που συγκεντρώθηκε από τους εράνους ανήλθε σε 52 εκατομμύρια δρχ.[62] και αποτέλεσε τη βάση της χρηματοδότησης του Οργανισμού.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες ο Α.Ο.Σ.Κ. κατάφερε να οργανώσει έστω στοιχειωδώς τις υπηρεσίες του και ακολούθως αφιέρωσε όλη του τη δραστηριότητα για να επισκευαστούν και να επαναλειτουργήσουν τα λουτρά στο Λουτράκι, ώστε να μην χαθεί η θερινή περίοδος του 1929 και ο Οργανισμός να έχει σταθερά έσοδα. Τα λουτρά αποκαταστάθηκαν και λειτούργησαν κανονικά μετά την 1η Μαΐου 1929, επιτρέποντας στον Οργανισμό να ασχοληθεί με την ανοικοδόμηση των δύο πόλεων προσλαμβάνοντας μηχανικούς για να επεξεργαστούν νέα σχέδια πόλης τόσο για την Κόρινθο όσο και για το Λουτράκι που θα επέτρεπε στην λουτρόπολη να αυξήσει την εμπορική και τουριστική της αξία με την καλύτερη εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών.

Στο πλαίσιο αυτό οι αναγκαίες εργασίες ήταν η κτηματογράφηση των τόπων, η εκτίμηση των καταστροφών που είχαν γίνει στις οικοδομές και στις υποδομές της πόλης, η μελέτη αντισεισμικών κατασκευών, η σειρά ανοικοδόμησης των κτηρίων και τέλος το ακανθώδες ζήτημα μιας νέας λειτουργικής ρυμοτομίας για τις δύο πόλεις. Ο Α.Ο.Σ.Κ. αποπεράτωσε τα πρώτα στάδια της διαδικασίας μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1929, αλλά η αλλαγή στη ρυμοτομία των δύο πόλεων με μεγαλύτερους δρόμους και κεντρικές αρτηρίες συνάντησαν μεγάλες αντιδράσεις καθώς μοιραία έθιξαν ατομικά συμφέροντα.[63] Στο Λουτράκι, η νέα ρυμοτομία της πόλης, αλλά και η απόφαση να μην επιτραπεί η ανοικοδόμηση οικιών σε ένα μεγάλο τμήμα του παραλιακού μετώπου, εξανάγκασε την επιτροπή να δώσει αποζημιώσεις ύψους 1 εκατομμυρίου δρχ. Αλλά και οι αντισεισμικές προδιαγραφές των ακινήτων δημιούργησαν μεγάλες καθυστερήσεις στην ανέγερση των κατοικιών, ενώ πολλές διατάξεις τους ήταν ασαφείς με αποτέλεσμα οι μηχανικοί του Οργανισμού να ζητούν συνεχώς επεξηγήσεις. Τελικά ο κανονισμός ανέγερσης κτηρίων σε Κόρινθο και Λουτράκι αναθεωρήθηκε  το 1931 με μερικές τροποποιήσεις στις προβλέψεις του.[64] Ο Οργανισμός επέβλεψε την κατασκευή των κτηρίων με βάση τους νέους αντισεισμικούς κανονισμούς, που εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα ενώ ανέλαβε και την χορήγηση δανείων και χρηματικής βοήθειας για την κατασκευή τους. Στις 7 Νοεμβρίου 1928 δημοσιεύεται το ΦΕΚ 234Α με τίτλο «Περί Αντισεισμικού Οικοδομικού Κανονισμού Κορίνθου Λουτρακίου». Ο Νόμος αυτός προέβλεπε επακριβώς την αντισεισμική θωράκιση όλων των οικιών που θα ανεγείρονταν στην Κόρινθο, στο Λουτράκι και στις γύρω περιοχές.

Αριστερά: Επιστολή προς τον Μητροπολίτη Κορινθίας και Πρόεδρο του Αυτόνομου Οργανισμού Σεισμοπαθών Κορινθίας, Δαμασκηνό, σχετικά με την πληροφορία ότι ο Οργανισμός χρησιμοποιεί τσιμέντα από το εξωτερικό. Δεξιά: Αίτηση υπαγωγής άστεγων επιτηδευματιών του Λουτρακίου σε νόμο περί αποκατάστασης των επιτηδευματιών της Κορίνθου (άρθρο 5 του νόμου 5703). Πηγή: Μουσείο Μπενάκη – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”.

Ο Α.Ο.Σ.Κ. μέχρι τον Απρίλιο του 1930 είχε αναθέσει την ανέγερση οκτώ  οικοδομικών τμημάτων στην Κόρινθο και ενός στο Λουτράκι με κόστος 15 εκατομμύρια δρχ. το καθένα. Ως εκείνη την περίοδο δεν είχε πράξει απολύτως τίποτε για την ανοικοδόμηση των χωριών των γύρω περιοχών της Κορίνθου, με αποτέλεσμα τις έντονες διαμαρτυρίες των περιοίκων. Ακόμη και ο ίδιος ο Δαμασκηνός βρέθηκε στο στόχαστρο κριτικής και διαμαρτυριών κατοίκων που θίγονταν τα συμφέροντά τους, και που τον έφτασαν στο χείλος της παραίτησης.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Α.Ο.Σ.Κ., το κόστος ανέγερσης των δύο πόλεων θα άγγιζε τα 385 εκατομμύρια δρχ., ενώ διεκδικούσε πρόσθετη κρατική χρηματοδότηση για την κατασκευή λιμανιού, συστήματος ύδρευσης και υπονόμων στην Κόρινθο.[65] Ο Οργανισμός προσπάθησε να συνάψει δάνειο 60 εκατομμυρίων δρχ. υπό την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου, αλλά απέτυχε, καθώς οι όροι που πρόσφεραν οι τράπεζες ήταν επαχθείς. Μετά από επέμβαση της κυβέρνησης ορίστηκε ότι θα γινόταν άμεση σύναψη δανείου 30 εκατομμυρίου δρχ. εκ μέρους όλων των ελληνικών τραπεζών, αλλά μέχρι την 30η Απριλίου δεν είχε γίνει απολύτως τίποτε.[66] Έτσι, ενώ ο Α.Ο.Σ.Κ. είχε αναλάβει υποχρεώσεις 135 εκατομμυρίων περίπου ως εκείνη τη στιγμή, το ποσό που διέθετε στα ταμεία του δεν ξεπερνούσε τα 40 εκατομμύρια δρχ. Στην παρουσίαση του απολογισμού, ο Δαμασκηνός κατέληγε με την προειδοποίηση ότι αν δεν εκταμιευόταν άμεσα το δάνειο των 30 εκατομμυρίων δρχ. μέχρι να γίνει η σύμβαση του οριστικού δανείου για την ανοικοδόμηση, ο Α.Ο.Σ.Κ. θα αναγκαζόταν να αναστείλει τις εργασίες του με απρόβλεπτες επιπτώσεις στις σεισμοπαθείς περιοχές.[67]

Η κυβέρνηση όμως δεν ανταποκρίθηκε σε όσα ζητούσε ο Α.Ο.Σ.Κ. αναφορικά με την άμεση χρηματοδότησή του, ενώ δεν επέτρεψε στον Οργανισμό ούτε καν να προσλάβει έναν διοικητικό υπάλληλο που είχε κριθεί απαραίτητος για να προχωρήσουν οι εργασίες του. Η έλλειψη χρηματοδότησης οδήγησε τον Α.Ο.Σ.Κ. στο χείλος της χρεοκοπίας, καθώς ενώ είχαν εξαντληθεί οι πόροι του, εξακολουθούσε να έχει εκκρεμείς υποχρεώσεις: είχε ήδη συνάψει συμβάσεις με εργολάβους που προχωρούσαν την ανοικοδόμηση κατοικιών και η αθέτησή τους συνεπαγόταν ιλιγγιώδεις αποζημιώσεις υπέρ τους. Ο Δαμασκηνός αναγκάστηκε να στείλει νέα επιστολή στην κυβέρνηση το φθινόπωρο του 1930, ενημερώνοντας για τη δραματική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο Οργανισμός, ζητώντας επειγόντως οικονομική ενίσχυση και την πρόσληψη του διοικητικού υπαλλήλου, προειδοποιώντας ότι σε άλλη περίπτωση ο Α.Ο.Σ.Κ. θα αναγκαζόταν να διακόψει τη δραστηριότητά του. Επίσης στην επιστολή τόνιζε την σταδιακή κόπωση των σεισμόπληκτων από την στασιμότητα στο ζήτημά τους.[68]

Η κυβερνητική αδράνεια συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 1930, καθώς φαίνεται ότι υπήρχε οικονομική στενότητα στα δημόσια ταμεία. Καθώς το ζήτημα των σεισμοπαθών δεν έβρισκε λύση,  η Ένωση Αστικής Ιδιοκτησίας Κορίνθου απέστειλε επιστολή στον Βενιζέλο διαμαρτυρόμενη για την αναστολή των εργασιών ανέγερσης κατοικιών στην Κόρινθο. Η επιστολή εμπεριείχε και διαμαρτυρίες για τον Α.Ο.Σ.Κ. εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν είχε την έδρα του στην Κόρινθο, ενώ οι αποφάσεις του δεν ήταν δίκαιες και έθιγαν το καθεστώς ιδιοκτησίας πολλών σεισμοπαθών.[69] Στα τέλη του 1930 σημειώθηκαν και οι πρώτες δημόσιες διαμαρτυρίες των σεισμοπαθών στην Κόρινθο που έτυχαν ευρείας προβολής από τις εφημερίδες της αντιπολίτευσης, αναγκάζοντας το Υπουργείο Πρόνοιας να εκδώσει ανακοίνωση για να υπερασπιστεί την κρατική πολιτική.[70]

Πρόχειρη στέγαση του τηλεγραφείου έπειτα από τον σεισμό της 22ας Απριλίου 1928.

Δεύτερος σεισμός στην Κορινθία και νέες περιπλοκές στην ανοικοδόμηση της περιοχής (4 Ιανουαρίου – 4 Νοεμβρίου 1931)

Η τελική ώθηση στην οριστική διευθέτηση του ζητήματος των σεισμοπαθών της Κορίνθου δόθηκε απρόσμενα από τους σεισμούς της 4ης Ιανουαρίου 1931 που έγιναν στην Κορινθία. Συγκεκριμένα, από τις 11 το βράδυ της 3ης Ιανουαρίου ξεκίνησε έντονη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Κορίνθου που έγινε αμέσως αισθητή από τους κατοίκους της Κορίνθου. Στις 2 τα ξημερώματα της 4ης Ιανουαρίου εκδηλώθηκε ο μεγάλος σεισμός που σύμφωνα με το αστεροσκοπείο Αθηνών είχε επίκεντρο στην περιοχή του Ακροκορίνθου. Ο σεισμός έγινε αντιληπτός στην Αθήνα με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να βγουν από τα σπίτια τους πανικόβλητοι και να διανυκτερεύσουν στις πλατείες.[71] Ο σεισμός προκάλεσε νέες καταστροφές στην Κορινθία, γκρεμίστηκαν εκατοντάδες κατοικίες στην ευρύτερη περιοχή της Κορίνθου, ενώ έγιναν ζημιές σε υποδομές και κρατικά κτήρια.[72] Πάνω από 200 οικίες στα χωριά της Κορινθίας είτε έπεσαν είτε κατέστησαν ακατοίκητες, όσα σπίτια της Κορίνθου ήταν μισογκρεμισμένα από τον σεισμό του 1928 γκρεμίστηκαν εντελώς, ήταν όμως πολύ σημαντικό ότι όσες κατοικίες είχαν ανεγερθεί από τον Α.Ο.Σ.Κ. με τον νέο αντισεισμικό νόμο δεν έπαθαν την παραμικρή ζημιά.[73] Οι νέες ζημιές κοστολογήθηκαν σε 100 εκατομμύρια δρχ. εκτίμηση που οδήγησε την κυβέρνηση στην απόφαση να κινήσει τις διαδικασίες για ένα δεύτερο δάνειο προς τον Α.Ο.Σ.Κ. του ύψους αυτού από την Αγροτική Τράπεζα, η οποία δεν είχε συμμετάσχει στο πρώτο δάνειο.

Οι νέες ζημιές κινητοποίησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο για να δώσει μια οριστική λύση στο ζήτημα των δανείων ώστε να ρυθμιστεί οριστικά το ζήτημα της ανοικοδόμησης, καθώς το τελευταίο λάμβανε πλέον πολιτικές διαστάσεις. Έτσι στις 15 Ιουνίου 1931 συνήφθη η σύμβαση για το οριστικό δάνειο ύψους 215 εκατομμυρίων δρχ. μεταξύ Α.Ο.Σ.Κ. και ενός ομίλου ελληνικών τραπεζών υπό την αιγίδα της Τράπεζας της Ελλάδος (Εθνική Τράπεζα, Τράπεζα Αθηνών, Εμπορική Τράπεζα, Τράπεζα Ανατολής, Ιταλοελληνική Τράπεζα, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο). Το πρώτο ποσό (90 εκατομμύρια δρχ.) θα εκταμιευόταν στις 8 Ιουλίου 1931 και το υπόλοιπο ποσό του δανείου στις 8 Ιουλίου 1932. Η διάρκεια του δανείου ήταν 46 έτη και θα αποπληρωνόταν από τους ιδιοκτήτες των ανεγερθεισών κατοικιών, αλλά ο Α.Ο.Σ.Κ. θα αναλάμβανε να αποπληρώσει τους τόκους των πρώτων ετών.[74]

Έτσι ο Α.Ο.Σ.Κ. έλαβε άμεσα 90 εκατομμύρια δρχ. το καλοκαίρι του 1931 αλλά ένα ακριβώς έτος αργότερα, το καλοκαίρι του 1932, οπότε έπρεπε να γίνει η δεύτερη εκταμίευση, ορισμένες τράπεζες αρνήθηκαν να καταβάλλουν το ποσό που τους αναλογούσε λόγω ταμειακής στενότητας, αλλά και λόγω της πτώσης των εγγυήσεων του Δημοσίου μετά τη χρεοκοπία του Μαΐου του 1932. Η κυβέρνηση προσπάθησε να δώσει λύση εξαιρώντας με νόμο της 14ης Αυγούστου 1932 το εν λόγω δάνειο από το χρεοστάσιο που είχε κηρύξει, δίχως αποτέλεσμα,  καθώς οι τράπεζες δεν μετέβαλλαν τη στάση τους.[75] Το αποτέλεσμα ήταν ο Α.Ο.Σ.Κ. να μην λάβει 26 εκατομμύρια δρχ. από τη δεύτερη δόση και συνεπακόλουθα να μην έχει τους πόρους να αποπερατώσει τις εργασίες ανοικοδόμησης, δημιουργώντας ένα σοβαρό ψυχικό χάσμα μεταξύ των κατοίκων, των οποίων είχαν ανεγερθεί τα σπίτια και σε εκείνων που εξακολουθούσαν να παραμένουν στις σκηνές. Έτσι ο Α.Ο.Σ.Κ. έκανε έκκληση προς την κυβέρνηση και τον Βενιζέλο προσωπικά στις 14 Οκτωβρίου 1932 να εξαναγκάσει τις τράπεζες να καταβάλλουν το μέρος του δανείου που υπολειπόταν, ούτως ώστε ο Οργανισμός να ολοκληρώσει τις εργασίες του στην Κόρινθο και να κοπάσει ο κοινωνικός σάλος που είχε προκληθεί.[76]

Μόλις δύο εβδομάδες μετά, στις 4 Νοεμβρίου 1932, η κυβέρνηση Βενιζέλου υπέβαλλε την παραίτησή της, πυροδοτώντας την μεγαλύτερη πολιτική κρίση του Μεσοπολέμου….

 

Ο Ιωάννης Δασκαρόλης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και συγγραφέας της πραγματείας Δημοκρατικά τάγματα. Οι «πραιτωριανοί» της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας 1923-1926, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2019.

              

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]«Μετά την εορτήν των Ολυμπίων, οι Αργείοι ήλθαν μετά των άλλων συμμάχων των εις την Κόρινθον, δια να πείσουν τους Κορινθίους να λάβουν μέρος εις τη συμμαχίαν. Και πρέσβεις των Λακεδαιμονίων έτυχαν ωσαύτως να ευρίσκωνται εκεί. Μετά μακράς όμως διαπραγματεύσεις, εις ουδέν κατέληξαν, και ένεκα επισυμβάντος σεισμού, οι πρέσβεις των διαφόρων πόλεων επέστρεψαν εις τα ίδια. Και το θέρος έληξε.» Θουκυδίδη Ιστορία, Βιβλίο Ε΄, Έτος 12ον: 420–419 π. Χ.

(μετάφραση Ελευθέριος Βενιζέλος).

[2] Καβύρης Γεώργιος, Μελέτη ιδιοτήτων σεισμικών πηγών ανατολικού Κορινθιακού κόλπου (διδακτορική διατριβή Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών), Αθήνα 2003, σελ. 41.

[3] Καλέση Χαρά – Βίγλα Θεοδώρα, Ψηφιακή πλατφόρμα δεδομένων του δικτύου επιταχυνσιογράφων του εργαστηρίου σεισμολογίας στον Κορινθιακό κόλπο (διπλωματική εργασία Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών), Αθήνα 2015, σελ. 23-24.

[4] Ο.π.

[5]  Πανδώρα, 15.8.1858.

[6]ΦΕΚ Α9, 20.3.1958.

[7] Βραδυνή, 24.4.1928.

[8] Βραδυνή, 23.4.1928.

[9] ΕΜΠΡΟΣ, 23.4.1928.

[10] Έθνος, 23.4.1928.

[11] ΕΜΠΡΟΣ, 24.4.1928.

[12] Σύμφωνα με τον αυτόπτη μάρτυρα Λοβέρδο, Διευθυντή της Λαϊκής Τράπεζας «Ήτο κάτι που δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψη. Ευρισκόμεθα εις την παραλίαν, οπότε ακούσαμε μια δυνατή βοή, μετ’ ολίγας δε στιγμάς η γη ήρχισε να φεύγη. Συγχρόνως μια λάμψις τεραστία εφώτισε όλην την περιφέρειαν, Την ίδιαν στιγμήν κρότοι εκκωφαντικοί, τρομεροί ηκούοντο. Ήταν τα σπίτια τα οποία κατέρρεον. Ο κόσμος δεν μπορούσε να εξηγήση τι εσήμαινεν εκείνη η φλόγα. Αργότερα εμάθαμε, ότι η φλόγα ωφείλετο εις την ένωσιν του ηλεκτρικού της Κορίνθου. Το κτίριον του ηλεκτρικού παρά την παραλία κατεστράφη τελείως. Ουρανομήκη σύννεφα σκόνης εσηκώθηκαν από τους βράχους που κατέρρεον, τα δε σύννεφα αυτά καθώς τα περνούσε η λάμψις του ηλεκτρικού, επηύξανον την τραγικότητα του θεάματος». ΕΜΠΡΟΣ, 24.4.1928.

[13] Έθνος, 24.4.1928.

[14] Έθνος, 24.4.1928.

[15] Έθνος, 23.4.1928.

[16] «Κόρινθον. Επί τόπου. Τελεία καταστροφή. Λουτράκι. Λήψις μέτρων. Καφαντάρης επιστροφήν άρρωστος», βλ. Μεταξάς Ιωάννης, Το προσωπικό του ημερολόγιο (τόμος Γ2), εγγραφή 23ης Απριλίου 1928, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα χ.χ.

[17] Έθνος, 24.4.1928.

[18] ΕΜΠΡΟΣ, 24.4.1928.

[19] Βραδυνή, 24,4,1928, ΣΚΡΙΠ, 28.4.1928.

[20] ΣΚΡΙΠ, 26.4.1928, δηλώσεις Παπαναστασίου για κυβερνητική ολιγωρία.

[21] ΕΜΠΡΟΣ, 27.4.1928.

[22] ΣΚΡΙΠ, 28.4.1928.

[23] «Επίθεσις εφημερίδων της αντιπολιτεύσεως κατά Κυβερνήσεως διά Κόρινθον. Τι αηδία!» , βλ. Μεταξάς Ιωάννης, Το προσωπικό του ημερολόγιο (τόμος Γ2), εγγραφή 24ης Απριλίου 1928, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα χ.χ.

[24] ΕΜΠΡΟΣ, 27.4.1928.

[25] Ριζοσπάστης, 27.4.1928.

[26] ΕΜΠΡΟΣ, 27.4.1928.

[27] Έθνος, 25.4.1928.

[28] «Διαρκώς μικροί σεισμοί» , βλ. Μεταξάς Ιωάννης, Το προσωπικό του ημερολόγιο (τόμος Γ2), εγγραφή 27ης Απριλίου 1928, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα χ.χ.

[29] ΣΚΡΙΠ, 28.4.1928.

[30] Έθνος, 24.4.1928.

[31] ΣΚΡΙΠ, 24.4.1928.

[32] Βραδυνή, 24.4.1928.

[33] Έθνος, 25.4.1928.

[34] ΣΚΡΙΠ, 27.4.1928.

[35] Έθνος, 25.4.1928.

[36] Έθνος, 25.4.1928.

[37] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/13. Μουσείο Μπενάκη, Έκθεση από του Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό προς τον υπουργό Οικονομίας Π. Βουρλούμη με τα πεπραγμένα του ΑΟΣΚ αναφορικά με την ανοικοδόμηση της σεισμόπληκτης περιοχής και των σεισμοπαθών και την εκμετάλλευση του Λουτρακίου (30ης Απριλίου 1930).

[38] ΣΚΡΙΠ, 27.4.1928.

[39] Κούκουνας Δημοσθένης, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, εκδόσεις Μέτρον, Αθήνα 2004, σελ. 30.

[40] Ελεύθερον Βήμα, 27.4.1928.

[41] Καθημερινή, 23.4.1928, άρθρο: Αναλγησία.

[42] Δασκαρόλης Ιωάννης, Δημοκρατικά Τάγματα – Οι πραιτωριανοί της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (1923-1926), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2019, σελ. 73.

[43] ΕΜΠΡΟΣ, 24.4.1928.

[44] Πρακτικά Βουλής, συνεδρίαση 14ης Δεκεμβρίου 1928.

[45] Καθημερινή, 26.4.1928.

[46] Πολιτεία, 26.4.1928.

[47] Πολιτεία, 27.4.1928.

[48] Πολιτεία, 9.5.1928.

[49] Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, φάκελος 1α (έγγραφο 5/1), ΙΚΚ, Επιστολή Δαμασκηνού προς Παναγή Τσαλδάρη 27ης Απριλίου 1928.

[50] Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, φάκελος 1α (έγγραφο 6/2), ΙΚΚ, Επιστολή Δαμασκηνού προς Παναγή Τσαλδάρη 13ης Ιουλίου 1928.

[51] Πρακτικά Βουλής, συνεδρίαση 5ης Μαΐου 1928.

[52] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 283/98. Μουσείο Μπενάκη, Φάκελος Ανέγερσης Κορίνθου (1930).

[53] Ανάμεσά τους και ένας πίνακας με όλους τους σεισμοπαθείς της Κορίνθου ονομαστικά. Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 225/11-12. Μουσείο Μπενάκη, Πίνακας με τους σεισμοπαθείς ιδιοκτήτες της Κορίνθου.

[54] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 173/11. Μουσείο Μπενάκη, Σημείωμα Βενιζέλου για τον τρόπο ανοικοδόμησης της Κορίνθου.

[55] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 168/1. Μουσείο Μπενάκη, Πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κορινθίας με την οποία αποφασίζει να συντάξει ευχαριστήριο ψήφισμα προς τον Ε. Βενιζέλο για το ενδιαφέρον του σχετικά με την αποκατάσταση των καταστροφών (2 Ιανουαρίου 1930).

[56] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 172/36. Μουσείο Μπενάκη, Επιστολή του Φιλοπροοδευτικού Συνδέσμου Ο Απόλλων προς τον Ε. Βενιζέλο με την οποία τον ευχαριστεί για την μέριμνά του για την ανοικοδόμηση της Κορίνθου (31ης Δεκεμβρίου 1929).

[57] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 172/36. Μουσείο Μπενάκη, Επιστολή του Τοπικού Εφόρου Κορίνθου, Γ. Βλάχου, προς τον Ε. Βενιζέλο με την οποία του προσφέρει τον τίτλο του επίτιμου μέλους του Α’ Συστήματος Προσκόπων Κορίνθου.2. (13ης Οκτωβρίου 1930).

[58] ΕΜΠΡΟΣ, 14.12.1928, Ριζοσπάστης, 14.12.1928.

[59] ΕΜΠΡΟΣ, 17.12.1928.

[60] ΦΕΚ 276/28-12-1928 («Περί ιδρύσεως Αυτόνομου Οργανισμού προς αποκατάστασιν των σεισμοπαθών της επαρχίας Κορίνθου»).

[61] Ό.π.

[62] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/16. Μουσείο Μπενάκη, Σημείωμα με ανάλυση οικονομικών στοιχείων για το έργο του Α.Ο.Σ.Κ. (10ης Μαΐου 1930).

[63] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/13. Μουσείο Μπενάκη, Έκθεση του Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνού προς τον υπουργό Οικονομίας Π. Βουρλούμη με τα πεπραγμένα του ΑΟΣΚ αναφορικά με την ανοικοδόμηση της σεισμόπληκτης περιοχής και των σεισμοπαθών και την εκμετάλλευση του Λουτρακίου (30ης Απριλίου 1930).

[64] ΠΔ 2-10-1931 (ΦΕΚ 375Α/29-10-1931) «Περί του Αντισεισμικού Οικοδομικού Κανονισμού της σεισμοπλήκτου περιοχής Κορίνθου-Λουτρακίου».

[65] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/14. Μουσείο Μπενάκη, Έκθεση του Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνού προς τον υπουργό Οικονομίας Π. Βουρλούμη για τα οικονομικά μεγέθη της ανοικοδόμησης του ΑΟΣΚ (30ης Απριλίου 1930).

[66] Ό.π.

[67] Ό.π.

[68]Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/17. Μουσείο Μπενάκη, Επιστολή του προέδρου του Ο.Α.Σ.Κ. Μητροπολίτη Δαμασκηνού προς τον Ε. Βενιζέλο με την οποία του ζητά την άμεση οικονομική ενίσχυση του Οργανισμού και το διορισμό υπαλλήλου.

[69] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 192/13. Μουσείο Μπενάκη,  Επιστολή Ένωση Αστικής Ιδιοκτησίας Κορίνθου προς Βενιζέλο (20ης Νοεμβρίου 1930).

[70] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελος 135/45. Μουσείο Μπενάκη,  Ανακοίνωση υπουργείου Πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς της Κορίνθου.

[71] Εστία, 5.1.1931. Άρθρο: Σεισμοφοβία. (Χρονογράφημα Παύλου Νιρβάνα).

[72] Εστία, 4.1.1931.

[73] Ημερήσιος Τύπος, 5.1.1931.

[74] Νόμος 5268, ΦΕΚ 277/14-8-1931.

[75] Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, Φάκελος 194/13. Μουσείο Μπενάκη, Επιστολή Α.Ο.Σ.Κ. προς Βενιζέλο (14ης Οκτωβρίου 1932),

[76] Ό.π.

 

 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή (ΙΚΚ).

Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, Μουσείο Μπενάκη.

Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ, Βραδυνή, ΕΜΠΡΟΣ, Ελεύθερον Βήμα, Έθνος, Εστία, Πολιτεία, Καθημερινή, Ημερήσιος Τύπος.

Δασκαρόλης Ιωάννης, Δημοκρατικά Τάγματα – Οι πραιτωριανοί της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (1923-1926), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2019.

Πρακτικά Βουλής, συνεδρίαση 5ης Μαΐου 1928 & 14ης Δεκεμβρίου 1928.

Κούκουνας Δημοσθένης, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, εκδόσεις Μέτρον, Αθήνα 2004.

Μεταξάς Ιωάννης, Το προσωπικό του ημερολόγιο (τόμος Γ2), εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα χ.χ.

 

Σημ. συγγραφέα: Το άρθρο αυτό το έγραψα με αφορμή μια  διήμερη εκδρομή στο Λουτράκι με τους κουμπάρους μου στις 9/4/2016. Σε αυτούς είναι και αφιερωμένο…