- Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΣ
Όταν ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ (1876-1936), στις 12 Φλεβάρη του 1922, διατύπωνε το ιστορικό «Δημοκρατικό Μανιφέστο», έγραφε: «Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον…». Φυσικά την ίδια μέρα ασκήθηκε ποινική δίωξη και πιάστηκαν ο Παπαναστασίου και άλλοι έξι πολιτευόμενοι που υπέγραψαν το μανιφέστο. Κατηγορία: Εξύβρισις του βασιλέως και εσχάτη προδοσία! Την παράλλη μέρα, δήλωνε από τα κρατητήρια: «Όπως κατήντησε το πράγμα, η θέσις παντός τιμίου πολιτευομένου θ’ αρχίση να είναι εις την φυλακήν»! Στις 23 Ιουνίου δικάζεται και καταδικάζεται από το Κακουργιοδικείο – η ιστορική δίκη της Λαμίας – σε φυλάκιση τριών χρόνων.
Τον κλείνουν στην Παλιά Στρατώνα και στη συνέχεια τον μεταφέρουν στις φυλακές της Αίγινας. Φυσικά ό,τι είχε καταγγείλει, βγήκε αληθινό: Η κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου. Στις 12 Σεπτεμβρίου αποφυλακίζεται από την Επαναστατική Επιτροπή και η κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά στέλνει αντιτορπιλικό και τον φέρνει στον Πειραιά. Ο Παπαναστασίου θα συνεχίσει τους αγώνες του και τελικά, σε ενάμιση χρόνο, ως πρωθυπουργός, θα εισηγηθεί με ψήφισμα στην Δ΄ Συντακτική Εθνοσυνέλευση την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, στις 25 Μαρτίου 1924!!!
Ο Παπαναστασίου είχε στενή φιλική σχέση με τον ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη, ο οποίος παρότι απόκοσμος είχε θρησκευτική προσήλωση στη δημοκρατική ιδεολογία και θαύμαζε απεριόριστα τον Παπαναστασίου, κι όταν ιδρύθηκε η Δημοκρατική Ένωση και συστάθηκαν οι Δημοκρατικοί Σύλλογοι, ο Παρθένης είχε κιόλας ετοιμάσει το Σήμα της Δημοκρατίας. Ένα ωραίο γυναικείο κεφάλι μέσα σ’ ένα τρίγωνο, που στάθηκε το λαλούν σύμβολο για τη Δημοκρατία, και βέβαια από τότε σφράγισε τη δημοκρατική κίνηση του Παπαναστασίου.
Η αναφορά στον εξέχοντα πολιτικό και πατέρα της ελληνικής δημοκρατίας, τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, έχει μια τυπική αφορμή, αφού η δημοκρατία μας κινδυνεύει από τους κομπογιαννίτες του ΣΥΡΙΖΑ, που χρησιμοποιούν θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να παραμείνουν στις καρέκλες της εξουσίας. Και φυσικά δεν έχουν καταλάβει ότι το κράτος δεν δικό τους τιμάριο για να κάνουν ό,τι θέλουν και να χρησιμοποιούν τους μηχανισμού του για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών και για την προαγωγή των κομματικών συμφερόντων τους. Όλα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχουν τη σφραγίδα μιας παράταξης που εξαπάτησε και εξακολουθεί να εξαπατά τον ελληνικό λαό, καταπατώντας δημοκρατικές αξίες και προβάλλοντας το άηθες πρόσωπο μιας πεπαλαιωμένης αριστεράς.
Υπάρχει όμως και μια άλλη αφορμή κι αυτή είναι ο αγαπημένος δάσκαλος, ο Κώστας Νίτσος, που είχε φέρει στο φως το Σήμα της Δημοκρατίας με το αξέχαστο περιοδικό του, το ΘΕΑΤΡΟ. Για την ιστορία, πρέπει να σημειώσω ότι το Σήμα το εντόπισα εγώ προσωπικά στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, εκεί στη Μπενάκειο Βιβλιοθήκη. Τότε ο Νίτσος μου έστειλε τον φίλο μας, τον φωτογράφο Κώστα Αναγνωστάκη, και φωτογράφισε το Σήμα, όπως επίσης και τον περίφημο «Ευαγγελισμό» του Παρθένη [που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη] που έχει και ιδιόχειρη αφιέρωση στην ανακήρυξη της Δημοκρατίας.
Η πρωινή εφημερίδα «Δημοκρατία» (1923-1927), όργανο του κόμματος της «Δημοκρατικής Ενώσεως» του Παπαναστασίου, πρωτοεκδόθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1923, ως εβδομαδιαία με διευθυντή τον πεζογράφο και δημοσιογράφο [αλλά… πολιτικό ανεμόμυλο] Σπύρο Μελά. Από τις 25 Νοεμβρίου 1923 μετατράπηκε σε ημερήσια μεγάλου σχήματος, με γραφεία στην οδό Πανεπιστημίου, εκεί που είναι σήμερα η Τράπεζα της Ελλάδος. Κύριος αρθρογράφος ήταν ο ίδιος ο Παπαναστασίου. Με τις διώξεις της δικτατορίας του Πάγκαλου κατά των πολιτικών και δημοσιογράφων προστέθηκε στην προμετωπίδα, στις 3 Οκτωβρίου 1925, η φράση «Πολιτικός διευθυντής και υπεύθυνος Αλέξανδρος Παπαναστασίου», επωμιζόμενος έτσι όλες τις πολιτικές και ποινικές ευθύνες.
--------------------------------------------------------------------------
Παπαναστασίου, Αλέξανδρος: ο αρχιτέκτονας της 1ης Δημοκρατίας
Η πρώτη ελληνική Δημοκρατία
Ήταν 13 Απριλίου του 1924. Πανηγυρικά, το δημοψήφισμα του ελληνικού λαού ανακήρυξε τη δημοκρατία στην Ελλάδα, μόλις ενάμισι χρόνο αφότου η χώρα είχε υποστεί την μικρασιατική καταστροφή. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου συμπλήρωνε μόλις σαράντα ημέρες στην πρωθυπουργική καρέκλα. Θα έμενε σ’ αυτήν άλλες εκατό. Προτιμούσε να αφιερωθεί στη δημιουργία ενός πραγματικά δημοκρατικού συντάγματος.
Γεννήθηκε στην Τρίπολη (1876), σπούδασε νομικά στην Αθήνα και πολιτικές επιστήμες και φιλοσοφία στην Χαϊδελβέργη και στο Βερολίνο. Από το 1908, εργάστηκε για την αγροτική μεταρρύθμιση και την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Σχημάτισε ομάδα κοινωνιολόγων, αναμίχθηκε στην πολιτική, πολέμησε εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους κι εντάχθηκε (1915) με την ομάδα του στο κόμμα των Φιλελευθέρων, αποτελώντας την αριστερή του πτέρυγα. Από το 1920, άρχισε φανερά να υποστηρίζει την αβασίλευτη δημοκρατία ως τη μόνη σωτήρια για τα ελληνικά συμφέροντα. Τον Φεβρουάριο του 1922, δημοσίευσε το «Δημοκρατικό μανιφέστο», εγκαινιάζοντας τον αγώνα για την εγκαθίδρυση δημοκρατίας. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών χρόνων αλλά, με την επανάσταση του Σεπτεμβρίου του 1922, ελευθερώθηκε και ίδρυσε τη Δημοκρατική Ένωση, κόμμα με στόχο την επιβολή της δημοκρατίας.
Η επαναστατική επιτροπή είχε ζητήσει κι ο Ελευθέριος Βενιζέλος δέχτηκε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στις διαπραγματεύσεις, που οδήγησαν στη συνθήκη της Λοζάννης. Μετά τις εκλογές (16 Δεκεμβρίου του 1923), το κόμμα των Φιλελευθέρων (με απούσα την αντιπολίτευση) πλειοψήφησε. Οι βουλευτές της Δημοκρατικής Ένωσης ζήτησαν να φύγει ο Γεώργιος Β’, ώσπου να αποφασίσει ο λαός για το πολιτειακό. Οι Φιλελεύθεροι το δέχτηκαν.
Ο νικητής της ναυμαχίας της Λήμνου ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης ανέλαβε αντιβασιλιάς. Ο Βενιζέλος ήρθε στην Ελλάδα (4 Ιανουαρίου 1924), ανέλαβε πρόεδρος της εθνοσυνέλευσης για να παραιτηθεί αμέσως και να γίνει πρωθυπουργός (11 του μήνα).
Στη Βουλή και στην εθνοσυνέλευση, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υποστήριζε την αβασίλευτη δημοκρατία, ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος τη συνταγματική βασιλεία. Στις θορυβώδεις συνεδριάσεις που ακολούθησαν, διαπιστώθηκε πως οι δημοκρατικοί είχαν την πλειοψηφία. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε (4 Φεβρουαρίου 1924) δηλώνοντας ότι εγκαταλείπει την πολιτική κι έφυγε στο Παρίσι.
Τον διαδέχτηκε στην πρωθυπουργία ο Γεώργιος Καφαντάρης (1873 - 1946), που ήθελε πρώτα να γίνει δημοψήφισμα κι έπειτα να προχωρήσει η εθνοσυνέλευση στην εκπόνηση ανάλογου συντάγματος. Παραιτήθηκε (4 Μαρτίου), οπότε ανάλαβε ο Παπαναστασίου, που, μέσα από την 4η εθνοσυνέλευση, ψήφισε την κατάργηση της βασιλείας και την ανακήρυξη τη δημοκρατίας (24 Μαρτίου του 1924). Το δημοψήφισμα (13 Απριλίου του 1924), επισφράγισε πανηγυρικά το ψήφισμα της εθνοσυνέλευσης με τον Κουντουριώτη να αναλαμβάνει προσωρινός πρόεδρο της δημοκρατίας.
Ο Παπαναστασίου παραιτήθηκε από πρωθυπουργός (Ιούλιο του 1924). Εξακολούθησε όμως να είναι πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής, που επεξεργαζόταν το νέο σύνταγμα.
Στις 26 Ιουνίου του 1925, ο πρώην επαναστάτης και αρχηγός της στρατιάς της Θράκης στρατηγός Θόδωρος Πάγκαλος (1878 - 1952) ανάτρεψε την κυβέρνηση. Όμως, το νέο σύνταγμα ψηφίστηκε (10 Σεπτεμβρίου του 1925) χωρίς να ισχύσει αμέσως. Ο Πάγκαλος διέλυσε την εθνοσυνέλευση (4 Ιανουαρίου του 1926), ανακηρύχτηκε δικτάτορας κι εξόρισε τον Παπαναστασίου και τον Καφαντάρη, που τον καλούσαν να παραδώσει την εξουσία. Ο Κουντουριώτης παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος.
Ένα χρόνο αργότερα, στις 7 Αυγούστου του 1926 κι ενώ ο δικτάτορας βρισκόταν διακοπές στις Σπέτσες, ένα κίνημα οργανωμένο από τον υποστράτηγο Γεώργιο Κονδύλη (1879 - 1936) και συνεπικουρούμενο από λαϊκή επανάσταση γκρέμισε τη δικτατορία.
Ο Κονδύλης αποκατέστησε τον Κουντουριώτη στην προεδρία της Δημοκρατίας, έθεσε το νέο σύνταγμα σε ισχύ, προκήρυξε εκλογές και παρέδωσε την εξουσία στον Αλέξανδρο Ζαϊμη, πρωθυπουργό οικουμενικής κυβέρνησης (Δεκέμβριος του 1926). Ο Παπαναστασίου μετείχε ως υπουργός Γεωργίας, αξίωμα που κράτησε ως τον Φεβρουάριο του 1928. Επιτέλους, οι εκλογές για την ανάδειξη κανονικού προέδρου έγιναν τον Μάιο του 1929. Ο Κουντουριώτης ήταν τότε 74 χρόνων. Εκλέχτηκε κι έμεινε στο πόστο του ως τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, οπότε παραιτήθηκε για λόγους υγείας.
Ως υπέρμαχος της ιδέας να δημιουργηθεί Βαλκανική Ένωση, ο Παπαναστασίου ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Συνεδρίου για την Ειρήνη που συγκροτήθηκε στην Αθήνα το 1929 καθώς και της Βαλκανικής Διάσκεψης που πρώτη φορά έγινε στην Αθήνα το 1930 και τα επόμενα χρόνια στην Κωνσταντινούπολη και το Βουκουρέστι.
Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου το 1932, έγινε πρωθυπουργός. Ανατράπηκε λίγες μέρες αργότερα από τους Φιλελεύθερους του Βενιζέλου. Τρία χρόνια αργότερα, μετά το κίνημα του 1935, υπέστη μύριες όσες διώξεις. Είδε τη δημοκρατία για την οποία τόσο μόχθησε, να γκρεμίζεται στα τέλη του 1935, πένθησε τον θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου στις 13 Μαρτίου του 1936, έζησε να υποστεί την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά στις 4 Αυγούστου και πέθανε πικραμένος στις 17 Νοεμβρίου 1936.
(Έθνος της Κυριακής, 14.4.2002) (τελευταία επεξεργασία, 5.5.2009)
--------------------------------------------------------------------------