Ο Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος (17 Απριλίου 1277 – 12 Οκτωβρίου 1320) ήταν γιος του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄, και της Άννας της Ουγγαρίας (κόρης του Ούγγρου βασιλιά Στεφάνου Ε΄). Διετέλεσε συναυτοκράτορας του πατέρα του κατά την περίοδο 1295-1320. Η γέννησή του κατά την ημέρα του Πάσχα του 1277, και μάλιστα, καθώς θρυλείται, την ώρα κατά την οποία ο ιερέας έψελνε το Χριστός Ανέστη, χρησιμοποιήθηκε από τη δυναστική προπαγάνδα ως σημείο εκ Θεού που ανήγγειλε καλύτερες ημέρες στον λαό και την αυτοκρατορία, αλλά οι προσδοκίες αυτές δεν επαληθεύθηκαν.
Επεδίωξε να νυμφευθεί με την Αικατερίνη Κουρτεναί (εγγονή του Βαλδουΐνου Β΄), αλλά τελικά ο γάμος δεν πραγματοποιήθηκε.
Το 1296 παντρεύτηκε την 18χρονη Ρίτα της Αρμενίας, κόρη του Λέοντος Γ΄ των Χετουμιδών βασιλιά της Αρμενίας που μετονομάσθηκε σε Μαρία και Ξένη, με την οποία έκανε τέσσερα παιδιά. Η Ρίτα ήταν 5η απόγονος της Μαρίας Κομνηνής, εγγονής του Ανδρόνικου Κομνηνού.
Στην νεότητα του πήρε μέρος σε πολλές αποτυχημένες επιχειρήσεις κατά τον Βουλγάρων που βρίσκονταν υπό την ηγεσία του φιλόδοξου βασιλιά τους Θεόδωρου Σβετοσλάβ, κατακτώντας Αγχίαλο, Μεσημβρία, Σωζόπολη και Αγαθούπολη (1304). Η Βυζαντινή αντεπίθεση απέτυχε και ο διάδοχος Μιχαήλ αποκρούστηκε στη μάχη του Σκαφίδα κοντά στη Σωζόπολη.
Παρόμοιες αποτυχίες είχε και με τους εξεγερμένους Καταλανούς, όπου στάλθηκε από τον πατέρα του (1304-1305) για συνεννοήσεις. Μετά τη δολοφονία του αρχηγού τους, Ρογήρου ντε Φλορ, άρχισαν εξοργισμένοι να λεηλατούν την Βυζαντινή ύπαιθρο. Ο ίδιος ο Μιχαήλ οδήγησε στρατεύματα εναντίον τους αλλά συνετρίβη και τραυματίστηκε. Με τον Βούλγαρο ηγεμόνα είχε επανειλημμένες προστριβές, ώσπου ο Αλνταμίρ, θείος του Θεοδώρου Σβετοσλάβ, άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τους Βυζαντινούς, προκειμένου να κλείσει ειρήνη (1306). Στις διαπραγματεύσεις βοήθησε και ο Αλαν, προδότης των βυζαντινών που κατέφυγε στην Βουλγαρική αυλή το 1307. Ο Θεόδωρος Σβετοσλάβ κέρδισε τα κατακτηθέντα εδάφη και παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, κόρη του Μιχαήλ.
Μετά από νέα αποτυχία με τον Τούρκο Οθωμανό σουλτάνο Οσμάν Α΄ το 1311 κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη απογοητευμένος, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. O πατέρας του, Ανδρόνικος Β΄, τον προόριζε ως διάδοχο του θρόνου, αλλά ο Μιχαήλ δεν πρόλαβε να τον διαδεχθεί. Πέθανε από την νέα μεγάλη λύπη του, λόγω της δολοφονίας του γιου του, Μανουήλ, στην οποία είχε πιθανότατα ανάμιξη και ο άλλος του γιος, Ανδρόνικος.
Αυτό ήταν αιτία να ξεσπάσει μετά τον θάνατο του μακρόχρονος ο πόλεμος μεταξύ των δύο Ανδρόνικων, παππού και εγγονού.
Ο Μιχαήλ Θ’ νυμφεύθηκε το 1294 την Ρίτα των Χετουμιδών, κόρη του Λέοντος Γ’ ηγεμόνα της Μικράς Αρμενίας (Κιλικίας) και της Κυράς Άννας (Keran). Τέκνα:
- Ανδρόνικος Γ’ αυτοκράτωρ Ρωμαίων
- Άννα, παντρεύτηκε πρώτα τον Θωμά Άγγελο δεσπότη της Ηπείρου και μετά τον Nικόλαο Ορσίνι κόμη Κεφαλληνίας και δεσπότη Ηπείρου
- Θεοδώρα, παντρεύτηκε πρώτα τον Θεόδωρο-Σβετοσλάβ Τέρτερ ηγεμόνα Βουλγαρίας και μετά τον Μιχαήλ Γ’ Σισμάν ηγεμόνα Βουλγαρίας.
Ο Μιχαήλ Θ΄ μαζί με τον πατέρα του εισήγαγαν τα χαλκά ασσάρια. Εκτός από αυτά έκοψαν χρυσά υπέρπυρα, αργυρά βασιλικά, τραχέα αργυρά, τορνέζια εκ κράματος και τραχέα χαλκά.
Στο υπέρπυρον εικονίζονται οι δύο βασιλείς να γονατίζουν εκατέρωθεν του Χριστού που τους ακουμπά στο κεφάλι με τα χέρια του. Επιγραφή: ΑVTOKΡΑΤΟΡΕC ΡΩΜΑΙΩΝ. Στην άλλη όψη τείχη πόλεως με πύργους και την προτομή της Θεοτόκου στη μέση. Τα νομισματοκοπεία ήταν στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη.