Την περασμένη εβδομάδα, οι διαπραγματεύσεις για την πρώτη παγκοσμίως συνθήκη για την Τεχνητή Νοημοσύνη απέτυχαν να λύσουν το ακανθώδες ζήτημα του κατά πόσον θα πρέπει να καλύπτονται οι ιδιωτικές εταιρείες. Ταυτόχρονα, στο τελευταίο προσχέδιο, που είδε το Euractiv, το κείμενο φένεται εκ νέου αποδυνανωμένο παρά το ότι ήταν ήδη.

Η Σύμβαση για την Τεχνητή Νοημοσύνη, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, τη Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου είναι η πρώτη στο είδος της δεσμευτική συνθήκη που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ).

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες όπως ο Καναδάς, το Ισραήλ και η Ιαπωνία δεν είναι μέλη του ΣτΕ, αλλά συμμετέχουν στη συζήτηση ως παρατηρητές, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχουν δικαίωμα ψήφου- ωστόσο, μπορούν να επηρεάσουν τις συζητήσεις με το πρόσχημα να μην υπογράψουν τη σύμβαση.

Από την έναρξη των διαπραγματεύσεων, η ΗΠΑ και οι άλλες χώρες, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, πιέζουν να περιοριστεί εξ ορισμού το πεδίο εφαρμογής της συνθήκης στους δημόσιους οργανισμούς, εισάγοντας τη δυνατότητα για τις χώρες που υπογράφουν να «επιλέξουν» τις ιδιωτικές τους εταιρείες που θα μετέχουν.

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, σε συνεδρίαση της Ομάδας Εργασίας Τηλεπικοινωνιών, ενός τεχνικού οργάνου του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ, αρκετές χώρες ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδείξει ευελιξία όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, θεωρώντας ότι θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη διεθνή αποδοχή της συνθήκης.

Ωστόσο, όπως αποκάλυψε το Euractiv, η Κομισιόν αντιστάθηκε στις πιέσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και παρουσίασε στην ολομέλεια της Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη την περασμένη εβδομάδα μια «επιλογή εξαίρεσης» που είχε ως στόχο να ανταποκριθεί στην επιφυλακτικότητα της αμερικανικής κυβέρνησης.

Η ολομέλεια επρόκειτο να καταλήξει σε τελική απόφαση για το θέμα του πεδίου εφαρμογής, αλλά απέτυχε λόγω της έλλειψης ευελιξίας και από τις δύο πλευρές. Το Euractiv αντιλαμβάνεται ότι μόνο οι επιλογές «opt-out» της ΕΕ και «opt-in» των ΗΠΑ παραμένουν στο τραπέζι.

Συνεχής αποδυνάμωση

Η επόμενη ολομέλεια στα μέσα Μαρτίου θα είναι η καθοριστική για την έγκριση της από τους Υπουργούς καθώς αυτό πρέπει να γίνει έως τον Μάιο. Αυτό το χρονοδιάγραμμα θα πρέπει να τηρηθεί αυστηρά, καθώς τεχνικά μάλλον δεν θα υπάρχει αρκετός χρόνος για την παράταση της εντολής της επιτροπής σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων λόγω των επικείμενω ευρωεκλογών.

Ωστόσο, οι διατάξεις της συνθήκης έχουν αποδυναμωθεί σημαντικά. Κι αυτό γιατί  η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πίεσε για απόλυτη ταύτιση με την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη, ακόμη και όταν η συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσε να πάει ένα βήμα παραπέρα χωρίς να συγκρουστεί με τους κανόνες της ΕΕ για την ασφάλεια των προϊόντων.

Αυτή η ευθυγράμμιση σήμαινε ότι η ΕΕ πιέζει να εισαγάγει στη σύμβαση εξαιρέσεις για την εθνική ασφάλεια, την άμυνα και την επιβολή του νόμου, οι οποίες είναι ακόμη ευρύτερες από ό,τι στην Πράξη ΤΝ. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει παραθυράκια για τα συστήματα ΤΝ που χρησιμοποιούνται τόσο για πολιτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς.

Εάν η συνθήκη εφαρμοζόταν μόνο σε δημόσιους φορείς, οι εξαιρέσεις αυτές θα καθιστούσαν το πεδίο εφαρμογής της εξαιρετικά περιορισμένο. Ταυτόχρονα, με κάθε πλευρά να προσπαθεί να αφαιρέσει διαφορετικά κομμάτια, σχεδόν κανείς δεν υπερασπίζεται το αρχικό κείμενο.

Ως αποτέλεσμα, σε μια αναθεωρημένη έκδοση του κειμένου με ημερομηνία Παρασκευή (26 Ιανουαρίου) που είδε το Euractiv, η αποδυνάμωση της σύμβασης έχει φτάσει σε σημείο που πλέον είναι πιο κοντά σε μια διακήρυξη παρά σε μια δεσμευτική συνθήκη.

Για παράδειγμα, σε αρκετές βασικές διατάξεις, όπως αυτές για την προστασία της δημοκρατικής διαδικασίας ή τις διαδικαστικές εγγυήσεις, το υπογράφον μέρος θα πρέπει να «επιδιώξει να διασφαλίσει» ότι υπάρχουν κατάλληλα μέτρα, μια διατύπωση που δεν συνεπάγεται καμία υποχρέωση.

Ολόκληρες διατάξεις, όπως η προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος, τα μέτρα που προωθούν την εμπιστοσύνη στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και η απαίτηση για την παροχή ανθρώπινης εποπτείας για τις αποφάσεις που λαμβάνονται με βάση την τεχνητή νοημοσύνη και επηρεάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των ανθρώπων, έχουν καταργηθεί.

Οι ερευνητικές δραστηριότητες έχουν επίσης εξαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής της συνθήκης. Παρόλα αυτά, διάφορες επιλογές θα μπορούσαν να επεκτείνουν την εξαίρεση αυτή στη φάση ανάπτυξης, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα εισαχθεί προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το σχεδιασμό στην αρχική φάση του κύκλου ζωής των συστημάτων ΤΝ.

Επιπλέον, όσον αφορά τη διαχείριση των κινδύνων, η διάταξη που απαιτεί τη δημοσίευση, έστω και μόνο «κατά περίπτωση», των λεπτομερειών της ανάλυσης κινδύνων και των μέτρων μετριασμού έχει διαγραφεί.

Πολιτικά κίνητρα

Σύμφωνα με διάφορους συμμετέχοντες στις διαπραγματεύσεις, οι οποίοι ζήτησαν να μην κατονομαστούν λόγω του εμπιστευτικού χαρακτήρα των συζητήσεων, οι πολιτικές σκοπιμότητες ήταν μια βασική εξήγηση για το γιατί χώρες παρατηρητές όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν τόσο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνθήκης.

Τα πολιτικά κίνητρα γίνονται πιο εμφανή από το γεγονός ότι, ενώ η κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορεί να υπογράψει τη συνθήκη, υπάρχει σχεδόν μηδενική πιθανότητα το Κογκρέσο να την επικυρώσει ποτέ, πράγμα που απαιτείται για να καταστεί νομικά δεσμευτική.

Παρόλα αυτά, η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι λαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, αποτρέποντας παράλληλα τη δημιουργία ενός επικίνδυνου προηγούμενου με δεσμευτική γλώσσα που θα μπορούσε να τεθεί στο τραπέζι σε άλλα φόρουμ, όπως τα Ηνωμένα Έθνη.

Ταυτόχρονα, η αμερικανική υπογραφή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια σημαντική διπλωματική νίκη για το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς ο οργανισμός θα είναι ο πρώτος που θα υιοθετήσει μια διεθνή συνθήκη για την Τεχνητή Νοημοσύνη, σε μια εποχή που η κούρσα για την κορυφαία θέση του θεσμού είναι σε εξέλιξη.

Διπλωματική νίκη θα είναι και για την Ελβετία, καθώς ο πρόεδρος της Επιτροπής Τεχνητής Νοημοσύνης είναι Ελβετός, ο Τόμας Σνάιντερ. Ένας από τους βασικούς υποψηφίους για την κορυφαία θέση του ΣτΕ είναι ο πρώην πρόεδρος της Ελβετίας Αλέν Μπερσέ.

Οι πηγές που έχουν γνώση των συζητήσεων επιβεβαίωσαν ότι ο πρόεδρος και η γραμματεία του ΣτΕ δεν ήταν ουδέτεροι καθ’ όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, αλλά προωθούσαν τα επιχειρήματα των ΗΠΑ και άλλων χωρών παρατηρητών, ενώ παραμέριζαν τα αντίθετα.

«Ένας διεθνής οργανισμός του οποίου σκοπός είναι να διασφαλίσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και εκδίδει μια συνθήκη χωρίς καμία δέσμευση για τον ιδιωτικό τομέα, από όπου προέρχονται οι περισσότερες παραβιάσεις, απλώς χάνει κάθε αξιοπιστία και θέτει σε κίνδυνο τη νομιμότητά του», δήλωσε στο Euractiv ένας από τους εμπλεκόμενους στις διαπραγματεύσεις.