Loading...

Κατηγορίες

Τρίτη 27 Σεπ 2011
ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΛΟΓΟ ΜΑΣ - 09 Ιουλίου 2009 14:13
Κλίκ για μεγέθυνση

Του Σωτ. Μουτζουρέλη συγγραφέα-συνταξ. εκπαιδευτικού

 

Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για λόγια και λόγο, αν δε δώσουμε προτεραιότητα στο ρόλο της γλώσσας. Αυτό το μυώδες και ευκίνητο όργανο με τη θαυμαστή λειτουργία του, συνεργάζεται άψογα με την αναπνοή, μορφοποιεί στη στοματική κοιλότητα το προϊόν των φωνητικών χορδών σε λόγια-λέξεις και οικοδομεί με φθόγγους, λέξεις, προτάσεις το λόγο την πιο χαρακτηριστική και μοναδική ιδιότητα του ανθρώπινου είδους, την ίδια σκέψη.

 

Είναι αποδεκτό ότι, οι λέξεις είναι μόνο το όνομα των πραγμάτων, ως σύνολο φθόγγων και σημείων. Ο άνθρωπος δίνει νόημα στα σημεία, τα μετατρέπει σε σύμβολα. Η πρακτική φόρμουλα της σκέψης, συνθέτει το νόημα της λέξης. Ο ήχος τώρα συμβολίζει μια έννοια. Με το διάλογο της σκέψης γίνεται απαρτισμένος και έλλογος. Ο Πλάτων ισχυρίζεται πως, όταν κάποιος σκέπτεται, η ψυχή μιλά με τον εαυτό του.

 

Η γλώσσα σαν όργανο, είναι ανεύθυνη. Εμείς θα δώσουμε σοβαρότητα και περιεχόμενο, αν αυτά που φεύγουν από «το έρκος των οδόντων» είναι βουτηγμένα στην ορθή σκέψη και κρίση. Μόνη της, όταν είναι άκριτη τσακίζει κόκαλα κι ας μην έχει. Θα μου πείτε πως και τα σύκα είναι μαλακά, αλλά χαλούν τα δόντια. Η διαφορά είναι πως τα λόγια της είναι κοφτερά, σπαθάτα, σταράτα, υπόσχεσης «ψεύτικα και μεγάλα», ενθαρρύνουν και αποθαρρύνουν, παρηγορούν, εύχονται και δίνουν κατάρες, - δάγκωσε τη γλώσσα σου, «θού Κύριε φυλακήν τω στόματί μου»-πονούν, φαρμακώνουν.

Η γλωσσού, έχει γλώσσα φιδιού, είναι φλύαρη με «γλώσσα παπούτσι και μυαλό κουκούτσι», κόβει σαν το ψαλίδι, και μοιάζει με ροδάνι. Έβγαλε γλώσσα λέμε, ή έχει ένα στόμα η άκριτη φραστική επίθεση και πολυλογία.

 

Αλλά, άλλα λόγια ν' αγαπιόμαστε. «Τα πολλά τα λόγια είναι φτώχεια», «λίγα και δεμένα για να είναι κερδισμένα» διαφορετικά, «αυτά να τα λες στον κλήδονα». Τα λίγα ζάχαρη και τα καθόλου μέλι. Η δε σιωπή, είναι χρυσός.

Είναι τα λόγια, σαν τα κεράσια, ένα τραβάς, δέκα σηκώνονται. Είναι ακόμα, σαν την πέτρα, που αφού την πετάξεις, δεν την ξαναπιάνεις. Αν είναι «έπεα πτερόεντα», λόγια που τα παίρνει ο αέρας, λίγο το κακό.

 

Ο λόγος, προφορικός, γραπτός και νοηματικός, εξυψώνει την ανθρώπινη επικοινωνία, απελευθερώνει από τα δεσμά του τόπου και του χρόνου, ανοίγει ορίζοντες μεταβιβαζόμενης εμπειρίας που διαφορετικά θα ήσαν απρόσιτοι. Προσεταιριζόμενος την «τέχνη» γίνεται λογοτεχνικός, πεζός και ποιητικός. Γενικά, δεν είναι μόνο μια αποτύπωση της πραγματικότητας, αλλά και μια άλλη και ειδική οργάνωση των εμπειριών, εννοιών, αξιών, συναισθημάτων, αρχών, τάξεων του ανθρώπου. Πηγή του, το δομημένο λεξιλόγιο. Με τρόπο αυτόματο, αλλά υπάκουο σε συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες, αρθρώνεται ο λόγος, σε όργανο και μέσο επικοινωνίας.

Η γραμματική τον χωρίζει σε δέκα μέρη - τα ονοματοθετεί, τα μελετά και διατυπώνει κανόνες του μορφολογικού μέρους και της ορθογραφίας τους. Το συντακτικό τον θέλει ευθύ, πλάγιο και υποθετικό. Τα μαθηματικά, ως πηλίκο δυο μεγεθών και ποσοτήτων. Ο χριστιανισμός, ως σοφία του θεού, δημιουργική δύναμη του σύμπαντος και διδασκαλία. Στη φιλοσοφία ονομάζουμε τη λογική, το νου, την ιδέα, την Αρχή. Μνημεία αθάνατου λόγου, μεταξύ άλλων, είναι οι δικανικοί του Ισοκράτη, ο Επιτάφιος του Περικλέους, η Απολογία του Σωκράτη. Από τότε και πιο παλιά, ντύνεται το κύρος της λαϊκής αποδοχής, συμφιλιώνεται με την πείρα της ζωής, μετατρέπεται σε ακένωτη πηγή λαϊκής σοφίας και πρακτικής, σκιαγραφεί το αληθινό πρόσωπο του λαού μας-και όχι μόνο- με τους ηρωισμούς και αδυναμίες του, είναι το χρωμόσωμα στο κύτταρο του λαού μας, γνώρισμα του έθνους μας με το κριτήριο του ομόγλωσσου. Είναι παρών στην καθημερινή πρακτική των διαπροσωπικών σχέσεων. Αν δεν το διακρίνουμε δε σημαίνει πως δεν υπάρχει.

Μέσα στο σχήμα: ερέθισμα-διάμεσες διαδικασίες-αντίδραση, μονολεκτικά ή περιφραστικά, σαρκάζει το ιδιόρρυθμο και παράλογο, χαρακτηρίζει πρόσωπα και καταστάσεις, χωρίς την απαίτηση της άμεσης διδασκαλίας.

Έτσι, ο λόγος εξειδικεύεται μέσα από τη χρήση και παίρνει διάφορες αποχρώσεις, όπως: παροιμιακός, θρησκευτικός, πανηγυρικός, ρητορικός, διδακτικός, του άμβωνος, αυταρχικός, δημοκρατικός, διαλογικός, προεκλογικός, πολιτικός, κυβερνητικός, διάγγελμα, ψίθυρος, κουβέντα, φήμη, φλυαρία, ανέκδοτο, ατάκα, κους-κους, ξύλινος, παπαγαλία κ.α. Αρματωμένος, άλλοτε ως παιάνας σάλπισμα, ιαχή, θούριος, έπος, ιστορία.

 

Παραθέτουμε, ενδεικτικά, μονολεκτικούς χαρακτηρισμούς, φράσεις από την καθημερινότητα και παροιμίες σχετικές με το λόγο, λόγου χάριν (λ.λ.)

πολυλογάς: ο φλύαρος, με συχνές παλιλογίες. Αντίθετος, ο ολιγόλογος.

πικρόχολος και πικρόλογος: ο δηκτικός που πληγώνει. Αντίθετος, ο γλυκόλογος αντιρρησίας: αποκρούει διατυπωμένες και αποδεκτές απόψεις, διαφωνεί.

λογοπλόκος: έχει την ικανότητα να πείθει ή να αποπροσανατολίζει.

αθυρόστομος: ο βωμολόχος.

δωσίλογος: υποχρεούται να απολογηθεί για παράνομες πράξεις.

-ήρθες στα λόγια μου: συμφωνία μετά από διαφωνία, αλλά λόγο στο λόγο, λογοφέραμε, γι' αυτό πάρε πίσω το λόγο σου.

- σου δίνω το λόγο της τιμής μου, έδωσαν λόγο, λόγω τιμής: διαβεβαίωση, υπόσχεση με εγγύηση την προσωπική αξιοπιστία και αξιοπρέπεια.

- έχει πέραση ο λόγος του, έχει γερό δόντι: η επιρροή, το μέσον.

-Ζωή σ' (ε) λόγου σας: παρηγορητική ευχή, συλλυπητήρια.

-έγινε λόγος για σένα- (ε)λόγου σου: αναφορά σε πρόσωπο για καλό ή κακό.

-τι μέρος του λόγου είναι; Αναζήτηση ταυτότητας, πληροφορίας.

-Δια του λόγου το ασφαλές: εξακρίβωση, γραπτή συμφωνία, των όσων ειπώθηκαν.

-λόγος που βγαίνει, ψεματινός δεν είναι: πειστική διάδοση είδησης, φήμης.

-Απ' τα χείλη βγαίνει ο λόγος και σε χίλιους καταντάει: κουτσομπολιό.

-Είπα και ελάλησα: στο ρόλο του Πιλάτου.

-ο λόγος σου με χόρτασε και το φαΐ σου φάτο: Ικανοποίηση από καλά λόγια, αλλά και ειρωνεία για υπερβολική υπόσχεση.

-Ανύπαντρος συμπέθερος, (ε)λόγου του γυρεύει: σκανδαλισμός, ημετερισμός.

-Μεγάλη μπουκιά φάγε, μεγάλο λόγο μην πεις: περίσκεψη, αλλά περί ορέξεως ουδείς λόγος. Πάντως εμένα δεν μου πέφτει λόγος, έτσι που λέει ο λόγος.

 

Ο Κολοκοτρώνης θέλει να μάθει γιατί ο καπετάν-Μήτρος, δεν «έπεσε» στο περαστικό τουρκικό απόσπασμα.

-για δέκα λόγους καπετάνιε.

-να τους ακούσω.

-κατά πρώτον λόγον δεν είχαμε βόλια....

-και τους άλλους εννέα τι τους θέλεις;

 

Λόγο στο λόγο, ξεχαστήκαμε. Ο μονόλογος κουράζει όταν γίνεται μουρμούρα. «Ουκ εν τω πολλώ το ευ» έλεγαν οι δικοί μας αρχαίοι. Καιρός για επίλογο. Ο λόγιος Ερμής μου θυμίζει: το παραπανίσιο, χαλάει το ίσιο!

 

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου