Η Σταυρούλα Κουράκου, διευθύντρια του Ινστιτούτου Οίνου από το 1964 και εμβληματική μορφή στη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού κρασιού έγραφε στο βιβλίο της «Malvasia, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα» πως κανένα άλλο κρασί δεν απόχτησε τόση φήμη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, και κανένα όνομα κρασιού από τότε μέχρι σήμερα δεν έχει τόσο ενδιαφέρουσα ιστορία. Και είναι αλήθεια. Σε μια ημερίδα που διοργανώθηκε πρόσφατα στη Μονεμβασιά είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το αρχαίο νήμα που συνδέει τον τόπο με ένα κρασί που σήμερα υπάρχει σε όλο τον κόσμο. Το κρασί Malvasia ήταν ήδη διάσημο από τον 12ο αιώνα, σύμφωνα με ενδείξεις και ιστορικά στοιχεία προέρχεται από την καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς (Malvasia) στους πρόποδες του όρους Μαλεβός (Πάρνωνας) στη νότια Πελοπόννησο, υποδεικνύοντας μια γεωγραφική και ιστορική ονομασία προέλευσης.

Ιστορικά στοιχεία

Το 1214 ο μητροπολίτης Εφέσου Νικόλαος Μεσαρίτης αναφέρει ότι ο περίφημος για την ποιότητά του Μονεμβάσιος οίνος προσφερόταν σε μεγάλη αφθονία στο αυτοκρατορικό τραπέζι της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης («…ὁ Μονεμβάσιος εἰς πλησμονὴν ἡμῖν ἐκιρνᾶτο…)

To 1278 σε Βενετικό έγγραφο γίνεται αναφορά σε πειρατεία πλοίου με φορτίο οίνου malvasia, ενώ το 1301 στο Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου γίνεται αναφορά σε αμπελώνες στην ευρύτερη περιοχή Μονεμβασίας.

Στα αμπέλια των πλαγιών του Πάρνωνα (Μαλεβός) καλλιεργούνταν τοπικές  ποικίλες σταφυλιών, με πρωταγωνίστρια τη Μονεμβασιά, από τις  οποίες παραγόταν γλυκός λιαστός οίνος, ο Μονεμβάσιος ή Μονεμβασιώτης ή Μονεμβασία. Λόγω της σημαντικής εμπορικής ανάπτυξης κατά τη βυζαντινή περίοδο, οι Μονεμβασιώτες εμπορεύονταν το κρασί της Μονεμβασίας, το οποίο οι Βενετοί και Γενουάτες έμποροι πωλούσαν με το όνομα “Malvasia”. Τον 14ο αιώνα εξαγόταν σε μεγάλες ποσότητες από τη Μονεμβασιά μέσω των νησιών της Πάρου/Κυκλάδων και της Κρήτης (Candia).

Το 1514 η διοίκηση της Βενετίας χορήγησε σε 20 καταστηματάρχες άδεια να ανοίξουν μαγαζιά στην πόλη για να πουλούν αποκλειστικά κρασί Malvasia. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα το κρασί Malvasia έγινε τόσο πανταχού παρόν μεταξύ των Βενετών εμπόρων που ονόμασαν τα οινοπωλεία τους “Malvasie”.

Σύμφωνα με τη Σταυρούλα  Κουράκου «η κυριαρχία του ελληνικού κρασιού Μονεμβασία-Μαλβαζία στις ξένες αγορές της Ανατολής και της Δύσης κράτησε πέντε ολόκληρους αιώνες. Δυστυχώς το νήμα κόπηκε όταν η  κατάληψη της  Μονεμβασίας από τους Τούρκους είχε σαν συνέπεια να καταστραφούν οι αμπελώνες και να εκλείψει η παραγωγή εκεί. Το ταξίδι του Μαλβαζία όμως συνεχίστηκε στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Για όσο κράτησε η κυριαρχία του, ταξίδεψε σε όλες τις αγορές της Ανατολής και της Δύσης. Εξαγόταν σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, φτάνοντας και στις πιο απαιτητικές αγορές της Ευρώπης.

Κάπου θα το έχετε συναντήσει σίγουρα. Σε κάποια άλλη χώρα, σε κάποιο μυθιστόρημα, ή σε ιστορικές ταινίες εποχής. Οι Γάλλοι έμποροι το πουλούσαν ως “Malvoisie”, ενώ στην Αγγλία ήταν γνωστό ως “Mamsey”.

Η φήμη του Μαλβαζία οίνου αποτυπώνεται μέσα από πολλές αναφορές σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και της τέχνης.

Στο έργο «Ριχάρδος ο Τρίτος» (1595) του William Shakespeare ο Δούκας του Clarence δολοφονείται και πνίγεται «σε ένα βαρέλι Malvasia» (Malmsey butt). Ο Leonardo da Vinci είχε τον δικό του μικρό αμπελώνα με Μαλβαζία στο Μιλάνο, ο νομπελίστας συγγραφέας Thomas Mann φέρνει από το κελάρι δύο φιάλες μαλβαζία στο έργο του “Buddenbrooks”, ο Μαρτίνος Λούθηρος αναφέρεται συχνά στον Μαλβαζία, όπως και ο Αλέξανδρος Δουμάς και ο Guy de Maupasant, ο Giuseppe Garibaldi καλλιεργούσε Μαλβαζία στην Carpera της Σαρδηνίας, ενώ ο συνθέτης Giuseppe Verdi ήταν πολύ καλός φίλος του Μαλβαζία οίνου.

Georgios Kollidas | Dreamstime.com

Τι γίνεται όμως σήμερα;

Η καλλιέργεια των σταφυλιών Malvasia διαφόρων τύπων και η παραγωγή κρασιού Malvasia εκτός από τη Μεσόγειο και Ευρώπη (Κροατία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) έχει εξαπλωθεί σε χώρες όπως οι ΗΠΑ (Καλιφόρνια, Αριζόνα, Νέο Μεξικό), Αργεντινή, Βραζιλία και Αυστραλία.

Το όνομα Μαλβαζία έχει χρησιμοποιηθεί για διάφορες ποικιλίες αμπέλου καθώς και παρόμοια κρασιά, συχνά πολύ διαφορετικά από το αρχικό κρασί της Μονεμβασιάς. Το γεγονός αυτό πυροδότησε την παραγωγή του Μαλβαζία σε πολλές περιοχές, χτίζοντας τον δικό του μύθο για την ποικιλία και τον οίνο, ενίοτε με διαφωνίες σχετικά με την προέλευση της ποικιλίας, την αυθεντικότητά της, ακόμη και την επιστημονική τεκμηρίωση.

Στην Ελλάδα η αναβίωση του Μαλβαζία ξεκίνησε στην Μονεμβασιά από τις αρχές του 21ου αιώνα και σήμερα παράγονται 4 ΠΟΠ Malvasia οίνοι στην Μονεμβασιά, την Πάρο και την Κρήτη.

Η καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς
| ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ/EUROKINISSI

Κρασί και πολιτισμός

Όπως φαίνεται ο Μαλβαζίας οίνος  και ο μύθος του αποτελούν και μια μορφή πολιτιστικής έκφρασης που δεν σταματά να εξελίσσεται, συνδέεται με τον τόπο και την ιστορία. Με έναν μεγάλο συνασπισμό φορέων και κατοίκων της Μονεμβασιάς δημιουργήθηκε το Malvasia Festival Monemvasia και οι παράλληλες δράσεις ανάδειξης της ιστορίας και του πολιτισμού του οίνου Μαλβαζία χρηματοδοτήθηκαν κατά μεγάλο μέρος τους από το πρόγραμμα LEADER/CLLD 2014-2020, στο πλαίσιο του Σχεδίου Διακρατικής Συνεργασίας “Malvasia Myth”, το οποίο υλοποιούν Ομάδες Τοπικής Δράσης από Ελλάδα (ΟΤΔ Πάρνωνα), Ιταλία (Gal del Ducato) και Κροατία (LAG Central Istria). Συντονιστής του Σχεδίου είναι ο Αναπτυξιακός Οργανισμός Πάρνωνα, υπεύθυνος και για όλες τις τοπικές δράσεις στην περιοχή της Μονεμβασίας. Σημαντική συνεισφορά στην διοργάνωση του Φεστιβάλ είχαν οι συνδιοργανωτές Δήμος Μονεμβασίας και Περιφέρεια Πελοποννήσου.

Κατά την πρόσφατη επίσκεψή μας εκεί και συνομιλώντας με τον αντιδήμαρχο Μονεμβασιάς Σταύρο Χρηστάκο, τον Μαρίνη Μπερέτσο, Γενικό Διευθυντή της  Αναπτυξιακής Πάρνωνα, τον Σωτήρη Μπόλη, εμπνευστή του έργου και καλλιτεχνικού διευθυντή του Malvasia festival, τις εξαιρετικά ικανές  Σόφη Μουτάφη & Ευαγγελία Πέττα, στην Διεύθυνση παραγωγής του Malvasia festival, καθώς και κατοίκους της Μονεμβασιάς, διαπιστώσαμε το πάθος με το οποίο υπερασπίζονται την υπόθεση αυτή αλλά και το 1ο πολιτιστικό φεστιβάλ που διοργανώθηκε τον προηγούμενο Ιούνιο. Εκατοντάδες άνθρωποι απόλαυσαν θεματικές συναυλίες, εικαστικές παρεμβάσεις, δοκίμασαν κρασιά από πολλές χώρες και έζησαν για λίγες μέρες την μαγική ατμόσφαιρα της πανέμορφης καστροπολιτείας της Μονεμβασιάς. Το 2ο Malvasia Festival 2024 προγραμματίζεται για τον ερχόμενο Ιούνιο και από τα πρώτα στοιχεία που δόθηκαν στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν την ημερίδα φαίνεται πως θα είναι εμπλουτισμένο με πολλές άλλες δράσεις που πρότειναν στην οργανωτική ομάδα τοπικοί φορείς και σύλλογοι που συμμετέχουν στο πρόγραμμα.

Άλλος ένας λοιπόν σημαντικός λόγος για να επισκεφτεί κανείς την Μονεμβασιά, το «πέτρινο καράβι» του Γιάννη Ρίτσου, που ανοίγει με αυτό το φεστιβάλ μια μεγάλη νοητή πόρτα στην Ιστορία και στον πολιτισμό ενός εμβληματικού κρασιού. Δοκιμάζοντας τον τοπικό Μαλβαζία(Τσιμπίδης) κατά την διάρκεια της ημερίδας σκεφτόμουν πως δεν αποκλείεται ο Σαλβαντόρ Νταλί να έπινε ένα ποτήρι απ’ αυτόν τον λιαστό υπέροχο οίνο όταν έλεγε πως  το καλό κρασί χρειάζεται έναν τρελό να φυτέψει το αμπέλι, έναν σοφό να το φροντίζει, και έναν φωτισμένο ποιητή να το παράγει.

www.efsyn.gr