Πηγή: Jonathan Cook – Middle East Eye
Μετάφραση: Ανδρέας Κοσιάρης

Το πιο βρώμικο μυστικό της Ευρώπης — ένα που την αποτρέπει από τη σοβαρή και γρήγορη αντιμετώπιση της κλιματικής εκτάκτου ανάγκης — δεν συζητείται αυτή την εβδομάδα στην COP27, τη συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή που φιλοξενείται στην Αίγυπτο.

Η αναφορά στη Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας θα αποκάλυπτε πόσο μακριά βρίσκονται τα δυτικά κράτη, οι μεγαλύτεροι ρυπαντές αερίων του θερμοκηπίου, από το να είναι σε θέση να περικόψουν τις εκπομπές άνθρακα στο μισό μέχρι το 2030. Μια τέτοια αποτυχία θα έθετε τον κόσμο σε πορεία για καταστροφική παγκόσμια υπερθέρμανση πάνω από τους 1,5 °C.

Οποιεσδήποτε μεγαλεπήβολες δηλώσεις κι αν εκδώσουν καθώς το συνέδριο στο Σαρμ ελ-Σεΐχ ολοκληρώνεται αυτή την εβδομάδα, στην πραγματικότητα τα Ευρωπαϊκά κράτη ουσιαστικά έχουν δέσει τα χέρια τους για το προβλέψιμο μέλλον επικυρώνοντας τη Συνθήκη αυτή πίσω στη δεκαετία του 1990. Εάν προσπαθήσουν να περικόψουν τις εκπομπές, θα θέσουν στους εαυτούς τους ένα τεράστιο οικονομικό βάρος.

Η Ευρώπη θα προτιμούσε να μην παραδεχτεί ότι έθεσε εαυτόν δέσμιο των υπερεθνικών εταιρειών ενέργειας. Οι εταιρείες μπορούν να εκβιάζουν τα κράτη-μέλη (της Συνθήκης) για αποζημιώσεις, αποθαρρύνοντας τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για σημαντική αλλαγή των ενεργειακών πολιτικών για τουλάχιστον τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Οι όροι της Συνθήκης βοηθούν να εξηγηθεί το γιατί, παρά τα χρόνια κλιματικών δεσμεύσεων, οι τελευταίες έρευνες δείχνουν πως οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων θα φτάσουν σε ύψη-ρεκόρ μέχρι το τέλος του έτους.

Ο Αντόνιο Γκουτέρες, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, είπε στους ηγέτες του πλανήτη στην COP27: «Είμαστε σε μία λεωφόρο προς την κλιματική κόλαση με το πόδι στο γκάζι. Ο πλανήτης μας φτάνει γρήγορα σε σημεία καμπής που θα κάνουν το κλιματικό χάος μη αναστρέψιμο».

Η Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που προωθούν την Ευρώπη σε αυτή τη λεωφόρο.

Η επιπλέον αποθάρρυνση της Ευρώπης από τη δημόσια αναφορά στα προβλήματα με τη Συνθήκη Ενέργειας, προέρχεται από το γεγονός ότι θα τόνιζε τις εντάσεις για την ενεργειακή πολιτική με τη Ρωσία, που βρίσκονται στη ρίζα του τρέχοντος πολέμου στην Ουκρανία.

Θα μπορούσε ακόμα να δώσει ένα κρίσιμο κομμάτι του παζλ στην προσπάθεια κατανόησης του ποιος βρέθηκε πίσω από το σαμποτάζ στους δύο αγωγούς του Nord Stream που παρείχαν ρωσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία — και γιατί. Οι αγωγοί ανατινάχτηκαν από άγνωστους τον Οκτώβριο.

Αντ’ αυτού, συνεχίζει να υπάρχει μία συνωμοσία σιωπής για τη Συνθήκη Ενέργειας και τις επιπτώσεις της. Η αποτυχία προώθησης της κατάργησής της στην COP27 θα υπονομεύσει οποιεσδήποτε δηλώσεις προόδου για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Κρυφά δικαστήρια

Η Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας δημιουργήθηκε λίγο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Οι εταιρείες ενέργειας πίεσαν για την υιοθέτησή της για να σιγουρέψουν τις μακροχρόνιες επενδύσεις τους στην εκμετάλλευση των πηγών ορυκτών καυσίμων στην πρώην Σοβιετική Ένωση, στην περίπτωση που τα νέα ανεξάρτητα κράτη θα επιθυμούσαν αργότερα να θέσουν τις βιομηχανίες τους ξανά υπό δημόσια ιδιοκτησία.

Δόθηκε στις εταιρείες το δικαίωμα να μηνύσουν οποιοδήποτε μέλος της Συνθήκης που θα άλλαζε την ενεργειακή του πολιτική με τρόπο που θα ζημίωνε τα κέρδη τους. Ακόμα κι αν τα κράτη αποχωρήσουν από τη Συνθήκη, μία ρήτρα λήξης τα κάνει υπεύθυνα για αιτήματα ζημίας για επιπλέον 20 χρόνια. Οι ακροάσεις των αιτημάτων γίνονται μυστικά σε ειδικά διεθνή δικαστήρια.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και μεμονωμένα τα κράτη-μέλη της, συμπεριλαμβανόμενου του ΗΒ, είναι ανάμεσα στα περισσότερα από 50 κράτη που έχουν επικυρώσει τη Συνθήκη. Έχει υπάρξει αυξανόμενη ανησυχία στην Ευρώπη, βέβαια, για την επίδρασή της στα σχέδια της ηπείρου για μια πράσινη μετάβαση. Η Ιταλία αποχώρησε το 2015 και, σε μία μεγάλη εξέλιξη, η Γερμανία ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι επιθυμεί επίσης να αποχωρήσει. Η Ισπανία, η Γαλλία, η Πολωνία και η Ολλανδία έχουν επίσης απειλήσει να ακολουθήσουν.

Στα υπόλοιπα μέλη της Συνθήκης ανήκουν η Τουρκία, η Ιαπωνία και κράτη της Κεντρικής Ασίας.

Παρά τα προφανή της μειονεκτήματα, η Συνθήκη προωθείται επιθετικά στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τη Λατινική Αμερική και την Ασία, με την υπόσχεση νέων επενδύσεων ενέργειας. Από τη στιγμή που αυτές οι χώρες γίνουν μέλη της Συνθήκης, θα γίνει πολύ δυσκολότερο να μειωθούν εκεί οι εκπομπές άνθρακα.

Οι ΗΠΑ είναι παρατηρητής στη Συνθήκη, αλλά δεν υπόκεινται στους όρους της. Η Ρωσία την έχει υπογράψει αλλά δεν την επικύρωσε ποτέ — εντούτοις οι διαιτητές σε ένα ειδικό δικαστήριο αποφάνθηκαν ότι υπόκειται σε αυτήν.

Αγωγές αποζημίωσης

Παρά το γεγονός πως η Συνθήκη αποτελεί την κληρονομιά της έλλειψης εμπιστοσύνης που προερχόταν από τον Ψυχρό Πόλεμο, οι εταιρείες ενέργειας έχουν βρει νέες χρήσεις για αυτήν τα τελευταία χρόνια, ως εργαλείο για να εμποδίσουν τις «πράσινες» προσπάθειες της Ευρώπης. Τα κράτη αντιμετωπίζουν ένα άγριο δίλημμα: είτε υποκύπτουν στο εταιρικό μπούλινγκ και εμμένουν με τα ορυκτά καύσιμα, ή αντιμετωπίζουν τεράστιες αγωγές αποζημίωσης, που αποτιμούνται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια λίρες, διότι μετακινήθηκαν προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ακόμα και η κίνηση προς τις ΑΠΕ από την Ευρώπη ενέχει τεράστια ρίσκα υπό τη Συνθήκη, καθώς η επιστήμη γύρω από την πράσινη ενέργεια συνεχώς εξελίσσεται και οι ρυθμίσεις αλλάζουν μαζί της. Οποιαδήποτε αλλαγή στην ενεργειακή πολιτική ρισκάρει την ενεργοποίηση ενός κύματος αγωγών αποζημίωσης.

Εάν, για παράδειγμα, ο πρώην ηγέτης των Εργατικών της Βρετανίας Τζέρεμι Κόρμπιν είχε κερδίσει τις γενικές εκλογές του 2019, η κυβέρνησή του θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με μια σειρά συντριπτικών αιτημάτων ζημίας, εάν εφάρμοζε την προγραμματική της δέσμευση για εθνικοποίηση του τομέα ενέργειας του ΗΒ.

Παρομοίως, τα κράτη θα μπορούσαν να μηνυθούν εάν προσπαθήσουν να μειώσουν την ενεργειακή φτώχεια ή να επιβάλλουν φόρους στα έκτακτα κέρδη της ενέργειας.

Οι ανησυχίες για τη δυνατότητα της Ευρώπης να φτάσει τους στόχους που τέθηκαν στη Συμφωνία του Παρισιού το 2015 — που σχεδιάστηκαν ώστε να περιορίσουν την υπερθέρμανση στους 1,5 °C — έχουν μεγαλώσει καθώς οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων έχουν κερδίσει μια σειρά από νίκες στα ειδικά δικαστήρια της Συνθήκης.

Ανάμεσα στις χώρες που έχουν χτυπηθεί περισσότερο είναι η Ισπανία, που ήδη αντιμετωπίζει αιτήματα ζημίας 10 δισ. ευρώ. Η Ολλανδία έχει ρισκάρει μια νομική αντίδραση για τα σχέδιά της να καταργήσει σταδιακά το κάρβουνο. Και η Ιταλία, ακόμα κι αν βρίσκεται εκτός της Συνθήκης, έχει μηνυθεί υπό τη ρήτρα λήξης για την απαγόρευση εξόρυξης αερίου και πετρελαίου στην Αδριατική. Τον Αύγουστο, ένα ειδικό δικαστήριο επιδίκασε αποζημιώσεις 210 εκατ. λιρών στη βρετανική εταιρεία πετρελαίου Rockhopper, για τις «πράσινες» κινήσεις της Ιταλίας.

Η Ρωσία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά από υποθέσεις που θα μπορούσαν να της κοστίσουν 50 δισ. δολάρια — το αντίστοιχο του ΑΕΠ της Σλοβενίας.

Μια μελέτη από το 2020 υπολόγισε πως οι συνολικές επενδύσεις ενέργειας που προστατεύονται από τη Συνθήκη φτάνουν περίπου στο ύψος των 1,3 τρισ. ευρώ — πολύ πάνω από τα 630 δισ. δολάρια που υπολογίζεται ότι έχουν επενδυθεί παγκοσμίως στην κλιματική δράση το 2020. Οι πιθανές αιτήσεις αποζημίωσης θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν υπό τη Συνθήκη, και οι ζημίες θα πρέπει να πληρωθούν επιπρόσθετα στα όποια έξοδα για ΑΠΕ.

Θα ήταν δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι αυτά τα αστρονομικά ποσά αποζημίωσης δημιουργούν ένα αποφασιστικό «ρυθμιστικό πάγωμα», αποθαρρύνοντας τις κυβερνήσεις από τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και την αλλαγή σε ανανεώσιμες υπό τον φόβο των μηνύσεων.

Οι εταιρείες ενέργειας σπεύδουν να γεμίσουν το κενό. Νέα έρευνα βρήκε πως επεκτείνουν μαζικά την εξερεύνηση πρόσθετων πηγών ορυκτών καυσίμων, ξοδεύοντας 160 δισ. δολα΄ρια τα τελευταία δύο χρόνια.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας έχει προειδοποιήσει πως ο πλανήτης δεν μπορεί να αποφύγει την κλιματική καταστροφή εάν δεν υπάρξει αναστολή του ανοίγματος νέων πηγών πετρελαίου και αερίου.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί υπάρχει αριθμός-ρεκόρ εκπροσώπων του λόμπι των ορυκτών καυσίμων στην COP27 — περισσότεροι από τις συνδυασμένες αποστολές των 10 κρατών που αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη επίδραση της κλιματικής έκτακτης ανάγκης.