Εισαγωγή στην έκδοση με μαλακό εξώφυλλο από τις εκδόσεις Ace Books του Αριστερού Χεριού του Σκότους το 1976. Η Ursula K. Le Guin (1929-2018) ήταν συγγραφέας.

Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας 

 Δημοσιεύθηκε την 23 Ιανουαρίου, 2024

Η επιστημονική φαντασία περιγράφεται συχνά, και ακόμη ορίζεται, ως πρόβλεψη. Ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας παίρνει μια τάση ή ένα φαινόμενο του εδώ και τώρα, το καθαρίζει από επιμολύνσεις και το ενισχύει για χάρη της αφήγησης, και το επεκτείνει στο μέλλον. «Αν συνεχιστεί αυτό, θα συμβεί αυτό». Γίνεται μια πρόβλεψη. Η μέθοδος και τα αποτελέσματα θυμίζουν πολύ εκείνες ενός επιστήμονα που δίνει μεγάλες δόσεις καθαρών και συγκεντρωμένων τροφικών συμπληρωμάτων σε ποντίκια, για να προβλέψουν τι θα συμβεί πιθανώς σε ανθρώπους που τα καταναλώνουν σε μικρές ποσότητες για μεγάλο διάστημα. Το αποτέλεσμα μοιάζει σχεδόν αναπόφευκτα να είναι ο καρκίνος. Το ίδιο και το αποτέλεσμα της πρόβλεψης. Αυστηρά προνοητικά έργα επιστημονικής φαντασίας καταλήγουν γενικά που καταλήγει και η Λέσχη της Ρώμης: κάπου μεταξύ της σταδιακής εξαφάνισης της ανθρώπινης ελευθερίας και της απόλυτης εξαφάνισης της γήινης ζωής.

Αυτό ίσως εξηγεί γιατί πολλοί άνθρωποι που δεν διαβάζουν επιστημονική φαντασία την περιγράφουν ως «ουτοπική», όταν όμως τους ρωτάνε, παραδέχονται πως δεν την διαβάζουν επειδή «είναι πολύ καταθλιπτική».

Σχεδόν οτιδήποτε ωθείται στα λογικά του άκρα γίνεται καταθλιπτικό, αν όχι καρκινογόνο.

Ευτυχώς, αν και η πρόβλεψη είναι στοιχείο της επιστημονικής φαντασίας, δεν είναι με κανένα τρόπο ο κανόνας. Είναι πολύ ορθολογιστικό και απλουστευτικό να ικανοποιηθεί το εφευρετικό μυαλό, είτε του συγγραφέα ή του αναγνώστη. Οι μεταβλητές νοστιμεύουν τη ζωή.

Το βιβλίο αυτό δεν είναι μια πρόβλεψη. Αν το θες μπορείς να το διαβάσεις, και πολλή άλλη επιστημονική φαντασία, ως νοητικό πείραμα. Ας πούμε (λέει η Mary Shelley) ένας νεαρός γιατρός δημιουργεί ένα ανθρώπινο ον στο εργαστήριο του· ας πούμε (λέει ο Philip K. Dick) πως οι Σύμμαχοι έχασαν το 2^ο ΠΠ· ας πούμε πως αυτό και εκείνο είναι έτσι και αλλιώς, και ας δούμε τι γίνεται…. Σε μια ιστορία που έχει γεννηθεί έτσι, η ηθική πολυπλοκότητα, κατάλληλη για το σύγχρονο μυθιστόρημα δεν είναι ανάγκη να θυσιαστεί, ούτε υπάρχει κάποιος έμφυτος στόχος· η σκέψη και η διαίσθηση μπορούν να κινηθούν ελεύθερα μέσα στα όρια που μπαίνουν μόνο από τους όρους του πειράματος, που πρακτικά μπορεί αν είναι πολύ μεγάλα.

Ο σκοπός ενός νοητικού πειράματος, όπως χρησιμοποιήθηκε ο όρος από τον Schrödinger και άλλους φυσικούς, δεν είναι να προβλέψει το μέλλον – και πραγματικά το πιο διάσημο νοητικό πείραμα του Schrödinger δείχνει πως το «μέλλον», σε κβαντικό επίπεδο, δεν μπορεί να προβλεφθεί – αλλά για να περιγράψει την πραγματικότητα, τον τωρινό κόσμο.

Η επιστημονική φαντασία δεν είναι πρόβλεψη· είναι περιγραφή.

Οι προβλέψεις διατυπώνονται από προφήτες (δωρεάν)· από μάντεις (που συνήθως χρεώνουν, και για αυτό τιμώνται περισσότερο στην εποχή τους από τους προφήτες)· και από τους μελλοντολόγους (έμμισθους). Η πρόβλεψη είναι η δουλεία των προφητών, των μαντών και των μελλοντολόγων. Δεν είναι η δουλειά των συγγραφέων. Η δουλειά ενός συγγραφέα είναι τα ψέματα.

Η μετεωρολογική υπηρεσία θα σας πει πως θα είναι η επόμενη Τρίτη, και η Rand Corporation θα σας πει πως θα είναι ο 21^ος αιώνας. Δεν συνιστώ να στραφείτε στους συγγραφείς φαντασίας για τέτοιες πληροφορίες. Δεν είναι η δουλειά τους. Το μόνο που προσπαθούν να κάνουν είναι να σας πουν πως είναι, πως είστε – τι γίνεται – πως είναι ο καιρός τώρα, σήμερα, αυτή τη στιγμή, η βροχή, η λιακάδα, κοίτα! Άνοιξε τα μάτια σου· άκουσε, άκουσε. Αυτό είναι που λένε οι συγγραφείς. Αλλά δεν σου λένε τι θα δεις και τι θα ακούσεις. Το μόνο που μπορούν να σου πουν είναι τι έχουν δει και τι έχουν ακούσει, στο καιρό τους σ’ αυτό το κόσμο, το ένα τρίτο του περνιέται στον ύπνο και στα όνειρα, ένα άλλο τρίτο περνιέται λέγοντας ψέματα.

«Η αλήθεια ενάντια στο κόσμο!» – Ναι. Φυσικά. Οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, στις πιο γενναίες τους στιγμές τουλάχιστον, στα αλήθεια επιθυμούν την αλήθεια· να την ξέρουν, να την λένε, να την υπηρετούν. Το κάνουν όμως με ένα περίεργο και πλάγιο τρόπο, ο οποίος συνίσταται στην επινόηση ατόμων, τόπων και γεγονότων που ποτέ δεν υπήρξαν και ποτέ δεν θα υπάρξουν ή συμβούν, και μιλώντας για αυτές τις φαντασίες με λεπτομέρειες και σε βάθος και μεγάλο βαθμό συναισθήματος, και όταν έχουν τελειώσει με το να γράφουν αυτό το σύνολο ψεμάτων, λένε Να! Αυτή είναι η αλήθεια!

Χρησιμοποιούν κάθε είδους γεγονότα για να στηρίξουν τον ιστό των ψεμάτων τους. Μπορεί να περιγράφουν την Φυλακή Μάρσαλσι, που ήταν πραγματικό μέρος, ή τη Μάχη του Μποροντίνο, που έγινε πραγματικά, ή τη διαδικασία της κλωνοποίησης, που πράγματι γίνεται στα εργαστήρια, ή την καταστροφή μιας προσωπικότητας, που περιγράφεται σε πραγματικά βιβλία ψυχολογίας· και ούτω καθεξής. Αυτό το φορτίο επαληθεύσιμου τόπου-γεγονότος-φαινομένου-συμπεριφοράς κάνει τους αναγνώστες να ξεχνούν πως διαβάζουν ένα καθαρό επινόημα, μια ιστορία που δεν συνέβη ποτέ πουθενά παρά σε εκείνη την άυλη περιοχή, το νου του συγγραφέα. Στην πράξη, καθώς διαβάζουμε ένα μυθιστόρημα, είμαστε τρελοί – για δέσιμο. Πιστεύουμε στην ύπαρξη ανθρώπων που δεν είναι εκεί, ακούμε τις φωνές τους, βλέπουμε τη μάχη του Μποροντίνο και ίσως ακόμη και να γίνουμε ο Ναπολέοντας. Η λογική επιστρέφει (τις περισσότερες φορές) μόλις κλείσει το βιβλίο.

Είναι παράξενο που καμιά πραγματικά ευυπόληπτη κοινωνία δεν εμπιστεύτηκε ποτέ τους καλλιτέχνες της;

Η κοινωνία μας όμως, προβληματισμένη και ανήσυχη, αναζητώντας καθοδήγηση, μερικές φορές εναποθέτει μια απόλυτα εσφαλμένη εμπιστοσύνη στους καλλιτέχνες της, χρησιμοποιώντας τους ως προφήτες και μελλοντολόγους.

Δεν λέω πως οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να είναι μάντεις, εμπνευσμένοι: πως η μούσα (awen) δεν μπορεί να έρθει σ’ αυτούς, και ο θεός να μιλήσει από μέσα τους. Ποιος θα ήταν καλλιτέχνης αν δεν πίστευε πως αυτό συμβαίνει; Αν δεν ξέρουν ότι γίνεται, επειδή αισθάνθηκαν το θεό μέσα τους να χρησιμοποιεί τη γλώσσα τους, τα χέρια τους; Ίσως μόνο μια φορά στη ζωή τους. Αλλά μια φορά αρκεί.

Ούτε και θα πω πως μόνο ο καλλιτέχνης είναι τόσο φορτωμένος και προνομιούχος. Ο επιστήμονας είναι ακόμη ένας που προετοιμάζεται, που ετοιμάζεται, δουλεύοντας μέρα και νύχτα, όταν κοιμάται και όταν ξυπνά, για την έμπνευση. Όπως γνώριζε ο Πυθαγόρας, ο θεός μπορεί να μιλά με τις μορφές της γεωμετρίας όπως και με τις μορφές των ονείρων· στην αρμονία της καθαρής σκέψης όπως και στην αρμονία των ήχων· στους αριθμούς όπως και στις λέξεις.

Είναι οι λέξεις όμως που δημιουργούν το πρόβλημα και τη σύγχυση. Μας ζητούν τώρα να δούμε τις λέξεις χρήσιμες με ένα μόνο τρόπο: ως σύμβολα. Οι φιλόσοφοι μας, κάποιοι από αυτούς,  θα ήθελαν να συμφωνήσουμε ότι μια λέξη (πρόταση, δήλωση) έχει αξία μόνο στο βαθμό που έχει μια μοναδική σημασία, δείχνει ένα γεγονός που είναι αντιληπτό για τον ορθολογικό νου, λογικά ικανοποιητική, και – ιδανικά – μετρήσιμη.

Ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός, του λόγου, της αναλογίας, της αρμονίας, του αριθμού – ο Απόλλωνας τυφλώνει εκείνους που φτάνουν πολύ κοντά στη λατρεία. Μη κοιτάς κατευθείαν στον ήλιο. Πήγαινε σε ένα σκοτεινό μπαρ για λίγο και πιες μια μπύρα με το Διόνυσο μια στο τόσο.

Μιλάω για τους θεούς, εγώ μια αθεΐστρια. Όμως είμαι και καλλιτέχνης, και ως εκ τούτου ψεύτρα. Αμφισβητήστε ότι λέω. Λέω την αλήθεια.

Η μόνη αλήθεια που μπορώ να καταλάβω ή να εκφράσω είναι, λογικά ορισμένη, ένα ψέμα. Ψυχολογικά ορισμένη, ένα σύμβολο. Αισθητικά ορισμένη, μια μεταφορά.

Είναι ωραίο να καλείσαι να συμμετάσχεις σε Συνέδρια Μελλοντολογίας όπου η επιστήμη Συστημάτων δείχνει τα μεγάλα αποκαλυπτικά γραφήματα της, να σου ζητάν να πεις στις εφημερίδες  πως θα είναι η Αμερική το 2001, και όλα αυτά, αλλά είναι τρομερό λάθος. Γράφω επιστημονική φαντασία, και η επιστημονική φαντασία δεν αφορά το μέλλον. Δεν ξέρω κάτι περισσότερο για το μέλλον από εσάς, και πιθανώς λιγότερα.

Αυτό το βιβλίο (ΣτΜ: Το Αριστερό Χέρι του Σκότους) δεν μιλά για το μέλλον. Ναι, ξεκινά ανακοινώνοντας πως διαδραματίζεται στο «Οικουμενικό Έτος 1490-97», αλλά φυσικά δεν το πιστεύετε αυτό;

Ναι, πράγματι, οι άνθρωποι σ’ αυτό είναι ανδρόγυνοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως προβλέπω πως σε μια χιλιετία πάνω κάτω θα είμαστε όλοι ανδρόγυνοι, ή δηλώνω πως θα έπρεπε να είμαστε ανδρόγυνοι. Απλά παρατηρώ, με τον παράξενο, πλάγιο και νοητικά πειραματικό τρόπο που είναι κατάλληλος για την επιστημονική φαντασία, πως αν μας κοιτάξεις σε ορισμένες παράξενες στιγμές της ημέρας σε ορισμένους καιρούς, ήδη είμαστε. Δεν προβλέπω ή προδιαγράφω. Περιγράφω. Περιγράφω ορισμένες πτυχές της ψυχολογικής πραγματικότητας με τον τρόπο του συγγραφέα, που είναι με την επινόηση περίτεχνα συγκυριακών ψεμάτων.

Διαβάζοντας ένα μυθιστόρημα, οποιοδήποτε μυθιστόρημα, πρέπει να ξέρουμε πολύ καλά πως είναι όλο ανοησία, και μετά, ενώ διαβάζουμε, πιστεύουμε κάθε λέξη του. Τέλος, όταν τελειώσουμε μ’ αυτό, μπορεί να δούμε – αν είναι καλό μυθιστόρημα – πως είμαστε λίγο διαφορετικοί από ότι ήμασταν πριν το διαβάσουμε, πως έχουμε αλλάξει λίγο, σα να έχουμε συναντήσει ένα νέο πρόσωπο, να περάσαμε ένα δρόμο που δεν περάσαμε ποτέ πριν. Είναι όμως πολύ δύσκολο να πούμε τι μάθαμε, πως αλλάξαμε.

Ο καλλιτέχνης καταπιάνεται με αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί με λέξεις.

Ο καλλιτέχνης που το μέσο του είναι η φαντασία το κάνει αυτό με λέξεις. Ο συγγραφέας λέει με λέξεις αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί με λέξεις.

Οι λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν έτσι παραδοξολογικά επειδή έχουν, μαζί με τη σημειωτική χρήση, μια συμβολική ή μεταφορική χρήση. (Έχουν επίσης έναν ήχο – ένα γεγονός για το οποίο οι θετικιστές γλωσσολόγοι δεν ενδιαφέρονται. Μια πρόταση ή παράγραφος είναι σαν μια χορδή ή αρμονική ακολουθία στη μουσική: το νόημα της μπορεί να γίνει πολύ πιο κατανοητό από το προσεκτικό αυτί, ακόμη και όταν διαβάζεται σιωπηρά, από ότι στο προσεκτικό μυαλό).

Κάθε φαντασία είναι μεταφορά. Η επιστημονική φαντασία είναι μεταφορά. Αυτό που την ξεχωρίζει από παλιότερες μορφές φαντασίας μοιάζει αν είναι η χρήση νέων μεταφορών, αντλημένων από ορισμένα μεγάλα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ζωής μας – επιστήμη, όλες οι επιστήμες, και η τεχνολογία, και η σχετιστική και ιστορική προοπτική, ανάμεσα τους. Το διαστημικό ταξίδι είναι μια από αυτές τις μεταφορές· έτσι είναι μια εναλλακτική κοινωνία, μια εναλλακτική βιολογία· το μέλλον είναι ένα άλλο. Το μέλλον, στη φαντασία, είναι μια μεταφορά.

Μια μεταφορά γιατί;

Αν μπορούσα να το διατυπώσω μη μεταφορικά, δεν θα είχα γράψει όλες αυτές τις λέξεις, αυτό το μυθιστόρημα· και ο Γκένλι Άι δεν θα είχε κάτσει ποτέ στο γραφείο μου και δεν θα είχε χρησιμοποιήσει ποτέ το μελάνι και την μελανοταινία της γραφομηχανής μου πληροφορώντας με, και εσάς, με μάλλον ύφος, πως η αλήθεια είναι ζήτημα της φαντασίας.

πηγη: https://geniusloci2017.wordpress.com