Γράφει ο Πάνος Χατζηγεωργιάδης

Του Φιλολογικού Συλλόγου «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ»

και της Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών

Είναι αλήθεια πως το ζήτημα το οποίο καλείται να ασχοληθεί το συγκεκριμένο εντελώς συνοπτικό και γενικόλογο άρθρο γνώμης, αποτελεί ένα κοινό, το κοινότατο ίσως ταμπού. Η νεκροφιλία αποτελεί πράξη απεχθή για την συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου που μας περιζώνει και φυσικά θεωρείται ως μία έκνομη συμπεριφορά ηθικώς και πόσο μάλλον νομικώς, αλλά πρωτίστως για τον υποφαινόμενο ηθικώς. Τυπικά ορίζεται ως η (σαρκική) ασέλγεια απέναντι σε έναν νεκρό και η σκέψη της και μόνον, κάνει τους περισσότερους να αποστρέφουν την κεφαλή προς άλλο σημείο του ορίζοντα.

Συνθέτοντας την νέα μου ποιητική εργασία, “ΣΚΙΕΣ ΣΤΟ ΣΚΟΤΟΣ”, η οποία θέλησα να είναι ομόηχη ως τίτλος με τον εμβληματικότερο τίτλο που διάβασα ποτέ σε ποιητική συλλογή, την “ΗΧΩ ΣΤΟ ΧΑΟΣ” της Πολυδούρη,  την οποία αφιερώνω αποκλειστικά στον “άρχοντα του τρόμου”, αμερικανό ποιητή και πεζογράφο Ένγκαρ Άλαν Πόε και ξαναδιαβάζοντας τον τώρα σε μιά μέση ηλικία (άραγε πως χαρακτηρίζει κάποιος  την μέση ηλικία ως μέση ηλικία μιάς και δεν γνωρίζει κανείς το πότε θα πεθάνει), συνειδητοποιώ πως το γενικότερο αίσθημα του τρόμου και της ενίοτε νεκροφιλικής διάθεσης, διαπνέει οχι μόνον τον Πόε αλλά και όλη την Βικτωριανή εποχή όπου εκείνος έζησε και έδρασε.. Θαρρείς πως αυτό το διάστημα ο Πόε ξανάρθε απο τον κόσμο των σκιών, μου κράτησε το χέρι και μου έδειξε ένα κομμάτι της εποχής του και εγώ ως αντίδωρο του έγραψα αυτά τα δεκατρία νέα ποιήματα.

POST MORTEM PHOTOGRAPHY

Στην μακρινή εκείνη εποχή συνηθίζονταν απο όποιον μπορούσε να το πράξει οικονομικώς και ως διάθεση, μιάς και η φωτογραφία αποτελούσε τότε μιά νεότατη ακόμη τεχνολογία, το να φωτογραφίζονται οι νεκροί δίπλα στους συγγενείς τους ή και μόνοι και ορισμένες φορές με διάφορες τεχνικές να στηρίζονταν τα πτώματα με ειδικούς τρόπους ώστε να δείχνουν ζωντανοί. Πρακτικές όπου σήμερα θεωρούνται αποτρόπαιες και φρικώδεις, τότε ήταν κάτι εντελώς συνηθισμένο ή προκειμένου να μην είμαι αφοριστικός, αρκετά συνηθισμένο.

 Φανταστείτε δέ πως για πολλούς νεκρούς, αυτή η μοναδική φωτογραφία του πτώματος τους, υπήρξε και η μοναδική της ζωής τους η οποία όμως πάρθηκε...μετά θάνατον.

Σήμερα, κάποιος που διαβάζει αυτές τις γραμμές θα  τολμήσει να ρωτήσει “Μα τι είναι όλα τούτα ;” Κι όμως, εκείνη την μακρινή εποχή, η φωτογραφία που σήμερα θεωρείται ένα τίποτα, ήταν ίσως η έξοδος απο την ανυπαρξία, αν οχι για τον ίδιο τον νεκρό πάντως σίγουρα για τους οικείους του ή καλύτερα ή διατήρηση σε κάποιο βαθμό της ύπαρξης του, του γεγονότος πως κάποτε υπήρξε ανάμεσα μας τους/μας. 

Δεν διαπνέει λοιπόν μόνον την λογοτεχνία (κυρίως του εξωτερικού) αυτή η νεκροφιλική διάθεση, αλλά μιά ολάκερη κοινωνία του τότε. Σήμερα δέ,στον αιώνα του απόλυτου υλισμού όπου η φωτογραφία είναι κάτι που ο καθένας μπορεί να έχει στην διάθεση του εξαιρετικά εύκολα, σε μιά κοινωνία η οποία φοβάται τόσο το να ζήσει όσο και το να πεθάνει και που θεωρεί την ζωή δεδομένη και τον θάνατο ως ένα μακρινό απώτατο αποτρόπαιο μέλλον, όλα τούτα τα τόσο στο παρελθόν της ανθρώπινης ιστορίας χρονικά, μας μοιάζουν αδιανόητα και εντελώς απαράδεκτα.  Μας μοιάζουν αλλόκοσμα, κι όμως αυτός ο κόσμος υπήρξε κάποια στιγμή, ακόμη και αν σήμερα μνημονεύεται απο ελάχισους για λόγους ευνόητους.

Ορισμένα λοιπόν διαβάσματα μου, καθώς και η μελέτη μιάς παλιότερης εποχής με ώθησαν στο να αρχίσω να σκέπτομαι το γιατι. Να εντρυφήσω ακριβώς σε αυτό το γιατι. Το γιατι κάποιος να θέλει να φωτογραφηθεί με έναν νεκρό. Να θέλει να διαβάσει ή να παρακολουθήσει μία εκπομπή για φαντάσματα, νεκρούς, βρυκόλακες, το περίφημο “μετά”, το επέκεινα της ύπαρξης ή να παρακολουθήσει τις θεματολογικά σχετικές ταινίες. Τι είναι αυτό που ωθεί το εσώτερο εγώ μας προς μιάν τέτοια (αποκλίνουσα για τα σημερινά δεδομένα, αλλά δεδομένη σχεδόν κάποτε και ποιός ξέρει τι μας επιφυλάσσει το μέλλον  ατομική και κοινωνική συμπεριφορά).

Και η απάντηση κατά την προσωπική μου άποψη την οποίαν πάντοτε πρωτίστως και ευθαρσώς καταθέτω, είναι πως το εσώτερο εγώ μας τρέφεται απο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ένστικτό το οποίο ενυπάρχει σχεδόν σε όλα τα πλάσματα τα οποία έχουν συνείδηση του εαυτού και της ύπαρξης τους, με την μόνη διαφορά πως στον άνθρωπο ανατροφοδοτείται διαρκώς, διότι ο άνθρωπος ως φύση, ως νοήμων φύση, γράφει, σκέπτεται και αναλύει την ζωή σε βαθμό εξαιρετικά πολύπλοκο, διότι με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί αενάως και αιωνίως να την κατανοήσει δίχως ποτέ  του να το καταφέρνει επαρκώς. 

Η φωτογράφιση με κάποιον προσφάτως εκλιπόντα νεκρό, η αναφορά στην νοσταλγία του τάφου που ίσως μοιάζει ενδόμυχα με την νοσταλγία για την πηγή της ύπαρξης μας, το πουθενά που προυπήρχε του τώρα της ύπαρξης μας του “εγώ”, τα διάφορα “φαντάσματα” μας, που δεν είναι άλλα απο τα γεννήματα του υπετροφικού μας εγώ, δεν είναι άλλο τίποτε απο μιά διαφορετική (αποκλίνουσα θα την έλεγε κάποιος θιασώτης του πολιτικώς ορθού) έκφραση αυτού ακριβώς του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης.

Ο άνθρωπος τρέμει εμπρός στην ιδέα της ανυπαρξίας όταν πεθάνει. Φοβάται σφόδρα ως φυγόπονος φύση, το  επέκεινα, την αλλαγή της συνειδητότητας του, το “ξεβόλεμα” του θανάτου,  το να καταστεί κάποια μέρα παρελθόν το οποίο δεν θα θυμάται πλέον κανείς.  Ως εκ τούτου, προσπαθεί να διατηρήσει γύρω του την ψευδαίσθηση της ζωής ακόμη και ανθρώπων που πλέον δεν βρίσκονται πιά στη ζωή.

Κάποτε μπορεί περισσότερο ανοικτά ως λόγου χάριν με το κοινωνικό φαινόμενο που προανέφερα την post mortem photograpghy, “μεταθανάτιας φωτογραφίας” των μέσων του 19ου αιώνα και άλλοτε πιο κρυφά, πιο  αδιόρατα όπως όλες αυτές οι ιστορίες που σκαρώνουμε εμείς όσοι γράφουμε για όσους θέλουν να μας δούν, να μας ακούσουν και να μας διαβάσουν όπως κάποτε γύρω απο την ζεστή γωνιά του τζακιού στο χωριό μιά γιαγιά κι ένας παππούς συνήθιζαν να λένε ιστορίες. Γιατι τι διαφορετικό είμαστε όλοι εμείς οι γραφιάδες απο ανθρώπους που λένε ιστορίες στους άλλους.

Αυτές οι ιστορίες λοιπόν στην λογοτεχνία, οι ιστορίες τρόμου, η νεκροφιλική, ερασιθάνατος προσέγγιση πέρα απο το οτι χρησιμοποιείται απο τους συγγραφείς ώστε να διαφέρουν απο την νόρμα και το “φυσιολογικό”, η καταθλιπτική διάθεση, η έντονη μελαγχολία,  θεωρώ πως αποτελούν μαζί με το άλλο δίπολο τους το ερωτικό στοιχείο, τις δύο βασικές πηγές έμπνευσης που αρέσουν στον δέκτη, αναγνώστη, θεατή, ακροατή.

Και είναι εδώ σε τούτο ακριβώς το σημείο όπου ο πομπός – συγγραφέας, ποιητής και ο δέκτης, οι δύο αυτές ψυχοσυνθέσεις αλληλοδιαπλέκονται, βρίσκουν τον κοινό τους παρνομαστή, κλείνουν αυτό το ψυχοσυνθετικό κύκλωμα στην εντέλεια.

Τελικά μας αρέσει να αναφερόμαστε στους νεκρούς ως “εις τα επέκεινα” οντότητες που μπορεί και να υπάρχουν, μόνον και μόνον για έναν σταθερό ως ο ήλιος που ανατέλλει κάθε πρωί λόγο. Γιατι διαμέσου αυτής της αναφοράς, συντηρούμε για όσο και όπως αυτό είναι δυνατόν, το εγώ μας, την ελπίδα οτι συνεχίζουμε να υπάρχουμε είτε εμείς είτε οι αγαπημένοι μας σε κάποιο άλλο κομμάτι του σύμπαντος, σε κάποιο άλλο μέρος το οποίο δεν μπορούν να συλλάβουν οι πεπερασμένες μας πέντε (προς το παρόν) αισθήσεις.

Για ακόμη μιά φορά εμπλέκετε εδώ λοιπόν το δικό μας, το κατάδικο μας εγώ και μόνον μιάς και θεωρούμε πως γύρω απο την ύπαρξη μας σφυρηλατείται και υπάρχει όλο το σύμπαν. Ακόμη μιά λάθος θεώρηση για το πως λειτουργεί ο κόσμος, μία θεώρηση που μας βολεύει ως ψυχοσύνθεση πάντα.

Αρέσει τελικά σε όλους μας αυτό το παιχνίδι όσο και αν προσποιούμεθα οτι το σιχαινόμεθα, οτι μας απωθεί. Αυτή η κατ αντιπαράσταση εξέταση της ζωής και του θανάτου, εμπρός στα μάτια μας, τα αυτιά και την ψυχή μας. Και μας αρέσει διότι ως προείπα μας προσδίδει ψυχικά την ελπίδα μιάς και πιστεύουμε πως αν πιστέψουμε στην μετά θάνατον ύπαρξη, θα μπορούμε εφόσον ισχύει αυτό για τους άλλους να θεωρήσουμε οτι ισχύει το ίδιο και για εμάς.

 Και η ελπίδα (για να προβώ και σε ένα κάποιου είδους λογοπαίγνιο το οποίο ταιριάζει στην περίσταση, πεθαίνει πάντοτε τελευταία. Αν πεθαίνει τελικά...