Οι συνταξιδιώτες μου, με το στόμα ανοιχτό και τα μάτια καρφωμένα, έγνεψαν επιδοκιμαστικά. Ένας-ένας, σηκώθηκαν και πήγαν στο τηλεσκόπιο.

Σύντομα, άρχισα να ονειρεύομαι... Τα σιωπηλά αστέρια έκαναν πάντα τους ανθρώπους ομιλητικούς. Θα ήθελα να γράψω όχι την ιστορία των αστεριών, αλλά την ιστορία των ιστοριών τους. Πόσο διαφορετικές ήταν! Ω, δεν πήγαινα δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια πίσω, απλώς έκανα άλματα από αιώνα σε αιώνα. Αν ο Ζαν-Πιερ μας ζωγράφιζε το σύμπαν σήμερα σύμφωνα με τον Χαμπλ, έναν αιώνα νωρίτερα, ένας επιστήμονας θα μας το είχε διηγηθεί σύμφωνα με τον Νεύτωνα, τρεις αιώνες νωρίτερα σύμφωνα με τον Γαλιλαίο, και σύμφωνα με τον Πτολεμαίο κατά τον Μεσαίωνα και την αρχαιότητα‧ σε παλαιότερες εποχές, ένας ποιητής, ένας μάγος ή ένας ιερέας θα είχαν αναπτύξει το αφήγημά τους. Από τότε που οι άνθρωποι συναντιούνται στη μυστηριώδη νύχτα, οι ομιλίες πληθαίνουν. Επειδή δεν αντέχουν την άγνοια, δημιουργούν γνώσεις. Εφευρίσκουν μύθους, εφευρίσκουν Θεούς, εφευρίσκουν έναν Θεό, εφευρίσκουν επιστήμες. Οι Θεοί άλλαξαν, διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον, έσβησαν, όπως και τα κοσμολογικά μοντέλα, και η μόνη φιλοδοξία που απέμεινε είναι αυτή της εξήγησης.

Είχα απορροφηθεί τόσο στον συλλογισμό μου που έχασα τη σειρά μου στο τηλεσκόπιο. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου παρατήρησε την επιφυλακτικότητά μου.

- Δε συμφωνείτε μαζί μου, κύριε φιλόσοφε;

- Ναι, η Μεγάλη Έκρηξη είναι μια ωραία υπόθεση. Αλλά παραμένει μια υπόθεση... που θα εγκαταλειφθεί... όπως και εκείνες που προηγήθηκαν... Κάθε εποχή έχει τον μύθο της.

- Ορίστε; Λέω την επιστημονική αλήθεια.

- Σε κάθε εποχή, λίγα βήματα μακριά από τη φωτιά, ο ρήτορας της ερήμου πιστεύει ότι κατέχει την αλήθεια. Και οι σύγχρονοί του γύρω του μοιράζονται αυτήν την πεποίθηση.

- Αμφισβητείτε τη θεωρία μου;

- Ο χρόνος θα δείξει. Απόψε μας φέρνετε την πιο πρόσφατη επιστημονική ανακάλυψη, αλλά ξέρετε εξίσου καλά με εμένα ότι η θεωρία σας θα ξεπεραστεί. Η αλήθεια παραμένει απρόσιτη, υπάρχουν μόνο προσωρινές αλήθειες, απόπειρες αλήθειας. Στην πραγματικότητα, η θεωρία σας εκθέτει τον σύγχρονο τρόπο αντιμετώπισης της άγνοιας.

- Άγνοια; επανέλαβε πνιγμένος.

- Είναι συγκινητικό, έτσι δεν είναι; ψιθύρισα..

Μια οδυνηρή σιωπή υποδέχτηκε την ανταλλαγή των ιδεών μας. Η παρέμβασή μου ήταν ενοχλητική! Ήθελα να φανώ ταπεινός βάζοντας μας -εκείνον, εμάς, εμένα- πίσω στην χιλιόχρονη κλίμακα της ανθρωπότητας, αλλά φάνηκα φαντασμένος.

- Μήπως περιφρονείτε την επιστήμη; συνέχισε, με σφοδρότητα.

- Καθόλου! Την αντιμετωπίζω με προσοχή και σεβασμό, όπως ακριβώς αντιμετωπίζω τους μύθους και τις θρησκείες με προσοχή και σεβασμό.

Διαφωνώντας, επιδείνωνα την θέση μου. Βάζοντας την επιστήμη στο ίδιο επίπεδο με άλλες μυθοπλασίες, και μάλιστα παράλογες, σκανδάλιζα την ομάδα. Διέκρινα μια αυξανόμενη εχθρότητα και προσπάθησα να στρέψω την προσοχή με μια ερώτηση:

- Θα μπορούσατε, Ζαν-Πιέρ, να μου αναλύσετε τη θεωρία των μαύρων τρυπών; Δυσκολεύομαι να την κατανοήσω.

Ο Ζαν-Πιερ τίναξε τα βλέφαρά του, ικανοποιημένος που είχα επιστρέψει στις τάξεις των μαθητών και που τον είχα επαναφέρει στον θρόνο του ειδικού. Αυτοσχεδίασε μια λαμπρή διάλεξη απ’ το μηδέν.

Η μουσική των επιστημονικών εννοιών είχε ξαναπάρει τον γαλήνιο ρυθμό της. Όλοι χαμογελούσαν. Η "αναίδεια" μου είχε ξεχαστεί.

Χωρίς να συνειδητοποιώ τη βαρύτητα της ιεροσυλίας μου, είχα διακόψει ένα ιερό τελετουργικό, το τελετουργικό της εξήγησης. Όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με οτιδήποτε αξιοπερίεργο -τον ουρανό, το φεγγάρι, τις εποχές, τη γέννηση, τον θάνατο- απαιτούν να διακρίνουν μια αόρατη αρχιτεκτονική κάτω από τον ορατό κόσμο. Το μυαλό, που φοβάται το άγνωστο όσο το σώμα το κενό, επινοεί συνεχώς πράγματα για να καταστρέψει το αίσθημα της απομόνωσης ή της αδυναμίας. Όσο επισφαλής κι αν είναι, μια επεξήγηση υπερτερεί της απουσίας της. Η ανάγκη για κατανόηση δεν περιορίζεται σε μια όρεξη για ορθολογισμό, αλλά είναι η ανάγκη για καθησυχασμό μέσω της χαρτογράφησης του αγνώστου, μέσω της θέσπισης τάξης στο χάος. Στο βάθος, κάθε εξήγηση πηγάζει από μία αρχή: τον φόβο ότι δεν την έχουμε.

- Αλλά γιατί;

Το ερώτημα ήρθε στο μυαλό μου. Μια γυναικεία φωνή το είχε διατυπώσει. Το ρώτησε ξανά.

- Αλλά γιατί;

Η Σεγκολέν επέμενε. Τα έκπληκτα βλέμματα τής έδειχναν πόσο απογοητευτική ήταν η παρέμβασή της.

- Μιλάτε για το πώς, όχι για το γιατί. Γιατί υπάρχει το σύμπαν; Γιατί η ενέργεια ξεκίνησε μια κίνηση που οδήγησε στη ζωή; Από μια απλή έκρηξη, καταλήξαμε στο ηλιακό σύστημα ή σε περίπλοκα όντα όπως τα ζώα που είμαστε: γιατί;

- Το γιατί δεν είναι επιστημονικό.

- Εννοείτε ότι ένας επιστήμονας δε ρωτάει ποτέ γιατί;

- Εννοώ ότι ένας επιστήμονας γνωρίζει ότι δεν μπορεί να δώσει επιστημονική απάντηση στο γιατί. Περιορίζεται στο πώς.

- Το γιατί είναι η πιο ενδιαφέρουσα ερώτηση.

- Αλήθεια; Μια ερώτηση που δεν έχει απάντηση, παραμένει ενδιαφέρουσα; Επιτρέψτε μου, Σεγκολέν, να διαφωνήσω. Και εσείς, κύριε φιλόσοφε;

Είπε "φιλόσοφος" όπως θα έλεγε "μάγος, αστρολόγος, τσαρλατάνος", γεμάτος θετικιστική αλαζονεία. Του απάντησα:

- Μου αρέσουν μόνο οι ερωτήσεις που δεν έχουν απάντηση.

- Ω, ναι;

- Ναι. Αναπτύσσουν την περιέργεια και την ταπεινοφροσύνη μου. Δε συμφωνείτε;

Κατάλαβε ότι, αν έλεγε έστω και μια λέξη, θα τον έβγαζα από τα ρούχα του. Ο διάλογος σταμάτησε εκεί.

Η Σεγκολέν με κοίταξε. Αγαπούσαμε και οι δύο πολύ τη λογοτεχνία και είχαμε ήδη αρχίσει θερμές συζητήσεις.

- Βλέπετε τη φύση χωρίς να αναρωτιέστε πού πηγαίνει; Το νόημά της; Μπροστά σε τόσα θαύματα, δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι υπάρχει ένα σχέδιο, ένας ευφυής σχεδιασμός. Το σύμπαν και όλη η ζωή μαρτυρούν την ύπαρξη ενός ανώτερου πνεύματος.

- Θεού;

- Θεού. Δεν το πιστεύετε;

Χαμήλωσα τα βλέφαρά μου. Δεχόμουν με δυσφορία την ευθεία προσέγγιση αυτών των θεμάτων και δεν ήθελα να εκθέσω τις προσωπικές μου ανησυχίες δημοσίως.

Η Σιγκολέν επέμενε στο ερώτημά της:

- Δεν το πιστεύετε;

- Ο Θεός υπάρχει μέσα μου μόνο ως ερώτημα... 11/04/2024 - 01:30

***

La nuit de feu (Η Νύχτα της Φωτιάς)
Éric-Emmanuel Schmitt
Μετάφραση: Χρήστος Μαυρόπουλος