Χωρίς αμφιβολία το ιερότερο μνημείο του ορθόδοξου χριστιανισμού, της Ρωμιοσύνης και του Ελληνισμού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για το ναό της Αγίας Σοφίας, το λαμπρότερο κτίσμα της χριστιανοσύνης, που στέκει στη θέση του εδώ και 15 αιώνες συνεχίζοντας ν’ αποτελεί πηγή έμπνευσης και πνευματικής ανάτασης όχι μόνον για τους Έλληνες και τους ορθόδοξους, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο.
 
Ιουστινιανός: ανοικοδόμηση μετά τη Στάση του Νίκα

Ένας από τους σημαντικότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες των πρώιμων μεσαιωνικών χρόνων ήταν ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός. Κυβέρνησε επί 38 χρόνια και είχε χρόνο να βάλει τη σφραγίδα του στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Υπό τη βασιλεία του κτίστηκε η Αγία Σοφία,  που εκείνη την εποχή ήταν η μεγαλύτερη εκκλησία στον κόσμο. Υπήρξε χριστιανική εκκλησία  για 916 χρόνια (537-1453) και χρησιμοποιήθηκε ως τζαμί για 481 χρόνια (1453-1934).

 

Η Στάση του Νίκα, που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη το 532 μ.Χ., έδωσε την ευκαιρία στον Ιουστινιανό για μεγάλες πολεοδομικές και οικοδομικές παρεμβάσεις. Κατά τη διάρκεια της Στάσης καταστράφηκε από πυρκαγιά ένα σημαντικό μέρος της Πόλης. Κάηκε ο ναός της Αγίας Ειρήνης, που ήταν ως τότε ο καθεδρικός ναός της πρωτεύουσας, καθώς και ο ναός της Αγίας Σοφίας, που έκτισε ο Κωνσταντίνος. Ο ιστορικός Προκόπιος, στο έργο του Περί Κτισμάτων, είδε σ’ αυτή την καταστροφή το χέρι της Θείας Πρόνοιας: ο Θεός έδωσε την ευκαιρία στον Ιουστινιανό να κάνει το ναό που ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού λαμπρότερο!
 
Βυζαντινή αρχιτεκτονική: καμπύλες και αψίδες

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε πως η βυζαντινή αρχιτεκτονική, σε αντίθεση με την ελληνική ναοδομία που φανέρωνε μιαν αποστροφή προς τις καμπύλες και υιοθετούσε σχεδόν απόλυτα τις ευθείες γραμμές, στράφηκε προς τις καμπύλες και τις αψίδες. Παράλληλα συνέθεσε μια ναοδομία, που βασιζόταν πλέον σε αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία της Ανατολής. Από την Αρμενία πήρε τον τρούλο, που συμβόλιζε τον ουρανό και τον αιθερικό κόσμο, από την αρχιτεκτονική των εκκλησιών της Μικράς Ασίας πήρε το σταυρόσχημο σχέδιο, από τη Μεσοποταμία πήρε τα θηριακά διακοσμητικά θέματα, από την Περσία την αναβατική προοπτική και από το Αιγυπτιακό Φαγιούμ τον ρεαλισμό των εξατομικευμένων προσωπογραφιών...
 
«Νενίκηκα σε Σολομών!»

Το έργο ανατέθηκε σε δύο φημισμένους αρχιτέκτονες της εποχής, γνώστες των μεγάλων μυστικών του επαγγέλματος, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο, που έδωσαν έμφαση στο μέγεθος του ναού και στον τεράστιο τρούλο του. Η κατασκευή του ναού κράτησε 30 χρόνια και στοίχισε πολύ ακριβά στο αυτοκρατορικό ταμείο. Το αποτέλεσμα όμως αποζημίωσε τους πάντες. Τα εγκαίνια τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 μ.Χ.. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ιουστινιανός, κατά τα θυρανοίξια, περπάτησε μόνος του μέχρι τον άμβωνα του ναού και αναφώνησε: «Νενίκηκα σε Σολομών!».
Εκτιμάται ότι κατά το έτος 612 μ.Χ. το προσωπικό της Αγίας Σοφίας ήταν 80 ιερείς, 150 διάκονοι, 40 διακόνισσες, 70 υποδιάκονοι, 150 αναγνώστες, 25 ψάλτες, 65 θυρωροί καθώς και σεβαστός αριθμός υπηρετών για τον καθαρισμό του ναού. (βλ. Tamara Talbot Rice, Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Βυζαντινών, Παπαδήμας) 
 
Σύμβολο της Κωνσταντινούπολης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η ομορφιά και το μέγεθος της Μεγάλης Εκκλησίας έμοιαζε απίστευτο ακόμη και για όσους το θαύμαζαν με τα ίδια τους τα μάτια. Ήταν το ψηλότερο και το ομορφότερο κτίσμα της πόλης, που διακρίνονταν από αρκετά χιλιόμετρα μακριά. Μάλιστα λένε ότι όταν είχε καθαρό ουρανό, ο τρούλος της Αγίας Σοφίας διακρίνονταν ακόμη κι από την κορυφή του Άθωνα! Ο ναός είχε θόλους που έμοιαζαν να αιωρούνται δημιουργώντας μια εξαιρετική αρμονία. Στο εσωτερικό του υπήρχε μια ποικιλία και λαμπρότητα χρωμάτων, που έμοιαζε με «ανθισμένο λιβάδι».
Η Αγιά Σοφιά ήταν και παραμένει το σύμβολο της Κωνσταντινούπολης και της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας.

Στην αυλή του ναού σώζεται μια κομψή κρήνη, πάνω στην οποία είναι χαραγμένη η περίφημη επιγραφή ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑ ΝΟΨΙΝ (πλύνε τις αμαρτίες σου, όχι μόνο το πρόσωπο σου), η οποία διαβάζεται κι ανάποδα.
 
Ο αξιοθαύμαστος τρούλος: σύμβολο του ουρανού

Το εντυπωσιακότερο πάντως τμήμα της Αγίας Σοφία ήταν ο τρούλος της, τόσο για το μέγεθος, όσο και για το άπλετο φως του. Ο τρούλος της είχε διάμετρο 33 μέτρα. Ο πρώτος τρούλος κατέρρευσε σχεδόν αμέσως, οπότε ξαναχτίστηκε και ήταν εκείνη τη στιγμή ο μεγαλύτερος αυτο-υποστηριζόμενος θόλος από τούβλα που στηριζόταν μόνο σε τέσσερα στηρίγματα.  Ωστόσο αυτά τα όρια έχουν ξεπεραστεί με τους αιώνες. Ο θόλος του Ρωμαϊκού Πάνθεον, το οποίο μιμήθηκε ο Μιχαήλ Άγγελος κατά το σχεδιασμό της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη (αυτή, ίσως η πιο διάσημη χριστιανική εκκλησία, χτίστηκε από το 1506 έως το 1626), έχει διάμετρο 43,30 μέτρα. Σύμφωνα με την κατασκευή, οι τρούλοι στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη δεν μπορούν να συγκριθούν, επειδή εκείνος της Ρώμης στηρίζεται σε ένα εξάγωνο, αλλά για τον μέσο επισκέπτη, ο θόλος είναι απλά ένας θόλος.

Ο διαμέτρου 33 μέτρων τρούλος της Αγίας Σοφίας έμοιαζε, σύμφωνα με τον Προκόπιο, να μη στηρίζεται στην οικοδομή αλλά να κρέμεται από τον ουρανό! Έδινε την εντύπωση ότι ο ουρανός έγινε το σκέπασμα του ναού. Καθόλου παράξενο λοιπόν που οι Ρώσοι επέλεξαν την Ορθοδοξία, ύστερα από τις περιγραφές των απεσταλμένων τους στην Κωνσταντινούπολη, που έμειναν έκθαμβοι κάτω από αυτό τον τρούλο της Αγίας Σοφίας και είχαν την εντύπωση ότι δεν βρισκόντουσαν στη γη αλλά στον ουρανό!
 19:39 | 12 Ιουλ. 2020 
πηγη:tvxs.gr