Οργή, απελπισία, ντροπή και ανασφάλεια. Αυτά είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα των ανθρώπων 17-34 ετών σήμερα, δυόμισι μήνες μετά την καταστροφή των Τεμπών. Τα ευρήματα της νέας έρευνας της aboutpeople για λογαριασμό του Eteron έρχονται λίγες μόλις μέρες πριν το άνοιγμα της κάλπης. Των εκλογών που, αν και πολλοί πολιτικοί διατείνονται ότι είναι κρίσιμες για το μέλλον του τόπου, χαρακτηρίζονται από βουβαμάρα και τοξικότητα.
Όλοι, γαλάζιοι, πράσινοι, ροζ παίζουν τα ρέστα τους για τη διεκδίκηση αυτής της πολύτιμης εκλογικής ομάδας: των νέων ανθρώπων· εκείνων που θέλουν να χτίσουν το μέλλον τους εδώ, χωρίς όμως να γνωρίζουν αν αυτό είναι εφικτό σε μια χώρα στην οποία 57 συνομήλικοί τους έχασαν με φρικτό τρόπο τη ζωή τους πριν από μερικούς μήνες.
Τα κομματικά επιτελεία έχουν πάρει φωτιά, προσπαθώντας να προσεγγίσουν την «Generation Z» και τους «Millenials» με απανωτά βιντεάκια στο tiktok, χαλαρό ντύσιμο και φρασεολογία που φτάνει στα όρια το «κριντζ».
Φωτό: Κωνσταντίνος Ζήλος, από το 16ο Αντιαπαγορευτικό Φεστιβάλ
Η στρατηγική αυτή φαίνεται να αποδίδει σύμφωνα με τη νέα δημοσκόπηση της Metron Analysis για το MEGA, καθώς το 75% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι σίγουρα θα ψηφίσει στις ερχόμενες εκλογές.
Ωστόσο, το «Κοσμοδρόμιο» θέλησε να πάει τη συζήτηση γύρω από την ψήφο των νέων ένα βήμα παρακάτω για αυτό και συνομίλησε με τον Μιχάλη Κ., 17 ετών μαθητή της Β’ λυκείου και την Ιωάννα Διαμαντοπούλου, 20 ετών φοιτήτρια και συνδικαλίστρια.
Η συζήτηση κινήθηκε γύρω από το διακύβευμα των εκλογών, την απλή αναλογική, την πολιτικοποίηση, τόσο μέσα από την ενημέρωση όσο και στον δρόμο, τις συζητήσεις και τις κοινές αγωνίες με τους γονείς τους, τα Τέμπη, το μνημόνιο και το σχολείο εν μέσω πανδημίας, αλλά και το μέλλον και τα όνειρά τους σε αυτό τον τόπο.
Η αλήθεια είναι ότι εμείς οι δημοσιογράφοι τα έχουμε λίγο μπερδεμένα στο κεφάλι μας. Έχουμε φτιάξει ένα αφήγημα για τα παιδιά χωρίς καν να συνομιλήσουμε μαζί τους, παρουσιάζοντας μια εικόνα θολή και εν πολλοίς ανυπόστατη. Λέμε για τα παιδιά μας ότι δεν ενδιαφέρονται, ότι είναι συνεχώς στα κινητά τους, ότι τους απασχολούν μόνο τα γκομενικά… Ωστόσο οι συνομιλητές μου δηλώνουν ότι νιώθουν πολύ καλά που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά, πιστεύοντας αυτή τη στιγμή ότι η ψήφος τους θα καθορίσει κάτι σημαντικό, ειδικά μετά το έγκλημα στα Τέμπη. Όπως χαρακτηριστικά μου λέει η Ιωάννα: «Η νέα γενιά πρέπει να δείξει την αντίθεσή της έναντι πολιτικών που ισοπεδώνουν τις ζωές μας». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Μιχάλης για τον οποίο «όσο βουβές και αν είναι αυτές οι εκλογές άλλο τόσο η νεολαία μιλά για αυτές». Μέσα στον μικρόκοσμο του σχολείου και του φροντιστηρίου, ο Μιχάλης υποστηρίζει ότι υπάρχει «έντονα ο σχετικός διάλογος: τι θα ψηφίσουμε, τι κυβέρνηση θα έχουμε, ποιο είναι το σωστό κόμμα»…
Εκείνο που πραγματικά δεν φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα, τουλάχιστον σε συζητήσεις που κάνουνε με τους συνομήλικους τους, είναι η απλή αναλογική. Τόσο η Ιωάννα όσο κι ο Μιχάλης υποστηρίζουν πως οι περισσότεροι από τους φίλους τους δεν γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται, ενώ θέτουν το ζήτημα της ενημέρωσης πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.
Ρωτώ την εικοσάχρονη φοιτήτρια από πού πιστεύει ότι πηγάζει αυτό το έλλειμμα στην ενημέρωση. «Από το εκπαιδευτικό σύστημα αφενός σχετικά με την πολιτική συνείδηση των νέων», μου απαντά. Αφετέρου, συνέχισε, «από την παράταση αυτού του ελλείμματος και στο πανεπιστήμιο». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα λένε οι δύο νέοι, η νεολαία, ως ψηφοφόροι πολλές φορές να έχει ως κριτήριο ψήφου της την εκλογική συμπεριφορά των γονιών της. Για τον Μιχάλη αυτό δεν συμβαίνει για πρώτη φορά. Παράλληλα όμως τονίζει «η νεολαία έχει δείξει μια διάθεση, μια τάση αμφισβήτησης που αποδεικνύει ξεκάθαρα ότι έχει άποψη για τα πράγματα. Αυτό που δεν έχει είναι προοπτική».
Το ίδιο πιστεύει και η Ιωάννα. « Η γενιά μου δεν είναι αδιάφορη. Αυτό το έδειξαν οι μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις μετά το έγκλημα των Τεμπών. Πόσοι νέοι κατέβηκαν στον δρόμο; Πόσοι φοιτητικοί σύλλογοι έκλεισαν τις σχολές τους και διαδήλωσαν;», αναρωτιέται και συνεχίζει: «Είδα παιδιά που δεν είχαν κατέβει ποτέ σε κινητοποιήσεις, που δεν έρχονταν ποτέ σε συνελεύσεις του συλλόγου τους. Επομένως δεν μπορούμε να θεωρούμε ότι η νέα γενιά είναι αδιάφορη. Μπορεί να μην είναι ορθά ενημερωμένη, να μην έχει το κίνητρο για διαρκή δράση και κινητοποίηση, αλλά ζούμε σε μια εποχή στην οποία τα ανοιχτά μέτωπα είναι πολλά και δύσκολα. Ένας νέος άνθρωπος που δεν έχει ελεύθερο χρόνο μπορεί να απογοητεύεται και να αδρανεί παρόλο που μπορεί να έχει τη διάθεση να κάνει κάτι».
Φωτό: Κωνσταντίνος Ζήλος από την πρώτη πρωτόγνωρα μαζική πορεία για το έγκλημα των Τεμπών στην Αθήνα
Το ζήτημα της ενημέρωσης ήταν κομβικής σημασίας και για τους δύο. Τόσο ο Μιχάλης όσο και η Ιωάννα φροντίζουν στο μέτρο του δυνατού, αναφορικά με τον ελεύθερο τους χρόνο, να ενημερώνονται για τις εξελίξεις της επικαιρότητας.
Ποιες είναι οι πηγές πληροφόρησης τους; Σε αντίθεση με το στερεότυπο που θέλει την πιτσιρικαρία ναι ενημερώνεται ως επί το πλείστον από το «Instagram» και το «Tiktok», η Ιωάννα πιστεύει ότι η ενημέρωση και δράση πάνε χέρι χέρι. Όπως χαρακτηριστικά μου λέει επιλέγει αρχικά διαδικτυακές ιστοσελίδες όπως αυτή του 902. gr, αλλά και podcast καθώς και άρθρα στον έντυπο τύπο. Σε ό, τι αφορά το τελευταίο εκείνο που την τραβά είναι ότι βιώνει τη διαδικασία της ανάγνωσης με όλες της τις αισθήσεις.
Ρωτώ αν οι ίδιες πηγές αποτελούν τους διαύλους ενημέρωσης και των γονιών. Η απάντηση είναι θετική με την προσθήκη των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων. Στην ερώτηση που ακολούθησε κατά πόσο πιστεύουν ότι τους απασχολούν οι ίδιοι προβληματισμοί η απάντηση της Ιωάννας ήταν αποστομωτική. «Έχουμε τα ίδια προβλήματα. Ίσως διαφέρει ο τρόπος που τα βιώνει η κάθε γενιά. Εγώ παραδείγματος χάρη βιώνω τη δύσκολη κατάσταση στο πανεπιστήμιο (ελλείψεις, αμφίβολη παιδαγωγική επάρκεια, τα επαγγελματικά μας δικαιώματα κ.λπ). Η μητέρα μου από την άλλη ζει την εργασιακή ανασφάλεια. Ο πατέρας μου τη ζούγκλα του ιδιωτικού τομέα. Ο αδελφός μου προσπαθεί να εργαστεί ώστε να μαζέψει ένα χρηματικό ποσό και να κάνει μεταπτυχιακό έξω. Πιστεύω ότι αυτές οι δυσκολίες που βιώνουμε καθημερινά από διαφορετική μεν σκοπιά, έχουν την ίδια πηγή: το κυρίαρχο οικονομικό και πολιτικό μοντέλο οργάνωσης».
Αυτό το μοντέλο είναι που κατέβασε χιλιάδες νέους στο δρόμο με αφορμή το έγκλημα στα Τέμπη. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μιχάλης. «Το θεωρώ ανάγκη να πηγαίνω σε πορείες. Για εμένα είναι ζήτημα επιβίωσης αυτή τη στιγμή. Από το πεδίο στο οποίο βρίσκομαι, το σχολείο, νιώθω ότι ζω σε μια συνθήκη εντατικοποίησης. Είμαι όλη την ημέρα μπροστά από ένα βιβλίο. Επτά ώρες στο σχολείο, άλλες τρεις στο φροντιστήριο· είμαστε σκληρά εργαζόμενοι· ειδικά οι μαθητές της Γ’ Λυκείου δεν έχουν καθόλου ελεύθερο χρόνο δεν μπορούν να κοινωνικοποιηθούν».
Είναι η φωνή ενός εφήβου που η σχολική του πορεία ξεκίνησε με την επιβολή των μέτρων της δημοσιονομικής πειθαρχίας και είδε το πέρασμά του στην εφηβεία πίσω από την οθόνη ενός υπολογιστή. «Στο γυμνάσιο άρχισα να καταλαβαίνω κάποια πράγματα και αυτό με γέμιζε με οργή την οποία πολλές φορές εξέφρασα με λάθος τρόπο. Μιλάμε για την περίοδο της καραντίνας. Ήταν άθλια. Πέραν του εγκλεισμού, ήταν αυτό το αίσθημα τρομοκρατίας που δεν μου άρεσε. Πήγαινε εννιά η ώρα και τρέχαμε με τους φίλους μου στα σπίτια μας για να μην έρθουν οι ΔΙ.ΑΣ και μας κόψουν πρόστιμο. Θύμιζε άλλες εποχές και πλέον μπορώ να πω ότι ήταν μια πρόβα τζενεράλε για όσα ακολούθησαν».
Τον ρωτώ τι εννοεί, πιστεύει ότι είναι ένα είδος «κόκκινου πανιού» για τις δυνάμεις καταστολής; Πρωτίστως μου λέει, για την εκάστοτε κυβέρνηση είμαι ένα είδος «εσωτερικού εχθρού» ως νέος. Ιδίως όμως αυτή η κυβέρνηση με έφερε αντιμέτωπο με την κρατική βία και την καταστολή. Εγώ προσωπικά δεν τρομοκρατήθηκα. Τουναντίον, μου απέδειξαν ότι όντως φοβούνται τη νεολαία». Το ίδιο πιστεύει πάνω κάτω και η Ιωάννα για την οποία οι δυνάμεις καταστολής της ΕΛ.ΑΣ. «παίζουν καλά το ρόλο που τους έχει ανατεθεί. Είδαμε το όργιο βίας στο ΑΠΘ. Είδαμε να ανοίγουν κεφάλια συνδικαλιστών φοιτητών και αναρωτιέμαι εν τέλει ειλικρινά: το πανεπιστήμιο από ποιους κινδυνεύει;».
Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτών των συζητήσεων ένιωθα, όσο οξύμωρο κι αν είναι αυτό, διαρκή την παρουσία των νεκρών της καταστροφής των Τεμπών. Κι ενώ ο πρωθυπουργός της χώρας ζητούσε από τους επιζήσαντες του εγκλήματος να βάλουν πλάτη, οι νέοι , που είδαν τους συνομηλίκους τους να εξαϋλώνονται, δεν έχουν εξαφανίσει από τη μνήμη τους όλα όσα συνέβησαν. Όταν το άκουσα μου λέει η Ιωάννα δεν το πίστευα. «Δεν πίστευα ότι είχε συμβεί κάτι τέτοιο. Αμέσως μετά ένιωσα λύπη. Ένιωσα στεναχώρια για τις οικογένειες αυτών των παιδιών που χάθηκαν τόσο άδικα. Στη συνέχεια όμως ακολούθησε ο θυμός και η αγανάκτηση που πιστεύω ότι εν τέλει μετουσιώθηκαν σε κίνητρο προκειμένου να δοθεί απάντηση σε όλο αυτό». Τα ίδια συναισθήματα ένιωσε κι ο Μιχάλης: «θυμός, οργή, θλίψη· τι άλλο θα μπορούσα να νιώσω;», με ρωτά. Παράλληλα όμως ένιωσε και ελπίδα όταν είδε στην πρώτη πανελλαδική πορεία ένα ποτάμι κόσμου όλων των ηλικιών να κατεβαίνει στον δρόμο.
Από τον πραγματικό κόσμο των διαδηλώσεων της θλίψης και της οργής, μα και της πολιτικής ζύμωσης του περασμένου Μαρτίου, η συζήτηση έχει μεταφερθεί στο διαδίκτυο. Εύπεπτα μηνύματα, κάζουαλ εμφανίσεις και η πολιτική ως προϊόν λαϊκής κατανάλωσης. Human stories και δακρύβρεχτες εξομολογήσεις. Ούτε δημοκρατία, ούτε κράτος πρόνοιας, ούτε ιδιωτικοποιήσεις, ούτε υποκλοπές, ούτε ανεργία, ούτε υγεία, ούτε παιδεία ούτε κλιματική κρίση, ούτε ισότητα των δύο φύλων. Τίποτα. Σέξι αφηγήματα διάρκειας μερικών δευτερολέπτων.
Χωρούν όμως τόσο σοβαρά θέματα στα καλούπια των συμβούλων επικοινωνίας και του digital μάρκετινγκ;
Είναι δύσκολο να ιεραρχηθούν αυτά τα ζητήματα. Είναι η ζωή μας. Όλα με αφορούν το ίδιο, λέει η Ιωάννα. «Αν δεν είμαι υγιής, δεν μπορώ να έχω παιδεία. Αν δεν υπάρχει ισοτιμία ανάμεσα στα δύο φύλα δεν θα μπορώ να έχω ούτε παιδεία ούτε αξιοπρεπή εργασία. Η κλιματική κρίση μάς επηρεάζει επίσης όλους. Η δημοκρατία είναι ένα στοίχημα που πρέπει να το λάβουμε υπόψη. Υπάρχει και τι ποιότητας είναι; Η ανεργία πλήττει πολλούς ανθρώπους στον πλανήτη. Η ακρίβεια ήδη πλήττει τη ζωή τη δική μου και της οικογένειάς μου».
Για τον Μιχάλη πάλι η δημοκρατία είναι πρώτα από όλα. Όπως μου εξηγεί: «χωρίς πραγματική δημοκρατία δεν υφίστανται τα υπόλοιπα. Η παιδεία είναι αλληλένδετη με τη δημοκρατία». Σε αυτό το σημείο, του επισημαίνω ότι μου κάνει εντύπωση πως προτάσσει τη δημοκρατία και την παιδεία πάνω από την εργασία και το καθημερινό ψωμί. Ναι, μου απαντά «γιατί πιστεύω πως ακόμα και σε μια δυστοπική, οργουελική κοινωνία το ψωμί μπορεί να το βρει κάποιος. Το θέμα είναι πώς θα το βρει και με ποιον τρόπο».
Λίγο πριν το τέλος, ενώ ο μικρόκοσμος της δημοσιογραφίας ασχολείται με όσα ελέχθησαν, κυρίως όμως όσα ειπώθηκαν πίσω από τις κάμερες του ντιμπέιτ, ρωτώ αυτά τα δύο φρέσκα πρόσωπα αν θα συνεχίσουν στο μέλλον να ζουν στην Ελλάδα. «Δεν έχω και άλλη επιλογή δεν θέλω να φύγω», λέει ο Μιχάλης. «Θέλω να παλέψω για να γίνει αυτός ο κόσμος καλύτερος. Από επιλογή μου θα κάτσω εδώ. Δεν θέλω να πετάξω τις ελπίδες και τα όνειρά μου και να πάω κάπου αλλού. Θέλω να τα παλέψω εδώ». Όμοια και η Ιωάννα. Παρότι θλίβεται για το γεγονός ότι ενώ έχουμε πολύ καλό επιστημονικό υπόβαθρο τόσοι πολλοί νέοι επιστήμονες, προοδευτικά μυαλά φεύγουν, παρότι ξέρει ότι σε ό,τι αφορά την επιστήμη της υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες στο εξωτερικό, το βασικό της πλάνο δεν είναι να ξενιτευτεί. «Η Ελλάδα είναι η χώρα που έχω γεννηθεί, έχω μεγαλώσει, έχω φτιάξει τη ζωή μου εδώ μέχρι τώρα. Θα ήθελα να βάλω το προσωπικό μου λιθαράκι ώστε να βελτιωθούν τα πράγματα εδώ».
Χρειάζεται πιστεύετε να πούμε κάτι άλλο; Όχι, παρά μόνο τούτο: Πριν πάτε στην κάλπη, ακούστε τα παιδιά σας!
Φωτό: Κωνσταντίνος Ζήλος από την πρώτη πρωτόγνωρα μαζική πορεία για το έγκλημα των Τεμπών στην Αθήνα