Το τελευταίο διάστημα γίνεται αντικείμενο κριτικής συζήτησης, διεθνώς, η τεχνητή νοημοσύνη: οι δυνατότητες και οι συνέπειές της.

Είναι πράγματι θαυμάσια αυτά που μπορεί να πετύχει εύκολα, γρήγορα και ανέξοδα. Μπορεί, για παράδειγμα, να αυξήσει την παραγωγικότητα,  να περιορίσει τα ανθρώπινα λάθη, να οργανώσει το χάος που αδυνατεί να οργανώσει ο άνθρωπος, να επεξεργαστεί δεδομένα και να πάρει κρίσιμες αποφάσεις ιατρικής ή νομικής φύσεως.

Μπορεί να βοηθήσει στην αναζήτηση πληροφοριών, στην εκπαίδευση, στην οδήγηση χωρίς λάθη, στις επικίνδυνες ιατρικές επεμβάσεις, στη βελτιστοποίηση κρίσιμων αποφάσεων. Μπορεί ακόμη να ζωγραφίσει, να γράψει ποιήματα, μελωδίες, τραγούδια και επιστημονικές εργασίες. Θα μπορούσε, με λίγα λόγια, να κάνει αυτό που εμείς θέλουμε· το ερώτημα, ωστόσο, είναι: ποιοι είμαστε ΕΜΕΙΣ. Θα μπορούσε, λόγου χάριν, να κάνει την πνευματική και ίσως τη χειρωνακτική εργασία, εκ μέρους μας. Θα μπορούσε όμως και να εργαστεί δωρεάν, προς όφελος του εργοδότη, στη θέση μας.

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την εργασία. Φανταστείτε έναν κόσμο με μηδενική ανεργία. Ο εργαζόμενος, όποτε εκνευριστεί με το αφεντικό του ή όποτε θεωρήσει ότι αδικείται από τον πενιχρό μισθό του, θα είχε τη δυνατότητα να φύγει και αμέσως να βρει αλλού δουλειά. Τα αφεντικά, τότε, θα παρακαλούσαν τους εργάτες, θα τους έδιναν αύξηση, δικαιώματα, προσφορές, χαλαρά και ευέλικτα ωράρια. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι κανένα κράτος δεν έχει μηδενική ανεργία.

Αντίθετα, φανταστείτε μια χώρα με μεγάλη ανεργία. Το αφεντικό μπορεί να απολύσει τον εργαζόμενο και να τον αντικαταστήσει αμέσως. Ο εργαζόμενος υποτάσσεται, δουλεύει απλήρωτες υπερωρίες, δέχεται μικρότερο μισθό, κάνει χατίρια στο αφεντικό, ακούει ακόμα και τη γνώμη του για το τι πρέπει να ψηφίσει - αρκεί να μη μείνει άνεργος. Ο εργαζόμενος, όταν υπάρχει ανεργία, εκβιάζεται.

Μέχρι σήμερα, δεν έχουμε θεσμικές εγγυήσεις - μόνο ευχολόγια - ότι η τεχνητή νοημοσύνη  θα αποτελέσει το βοηθητικό εργαλείο του εκπαιδευτικού ή του γιατρού, που θα του κάνει καλύτερα και ευκολότερα τη δουλειά ή του εργάτη, που θα βάλει το ρομπότ να δουλέψει στην οικοδομή αντί γι' αυτόν - επομένως, οφείλουμε να είμαστε καχύποπτοι για το αν τελικά θα εξυπηρετεί τον εργαζόμενο ή θα παράγει δωρεάν εργατικά χέρια χωρίς δικαιώματα, ως δώρο στους εργοδότες. Αν δηλαδή αυξήσει μεν την παραγωγικότητα, ταυτόχρονα όμως μειώσει την ανθρώπινη συνεισφορά στην παραγωγική διαδικασία και επομένως την αντίστοιχη αμοιβή της εργασίας, ή αν γενικά καταστήσει λιγότερο χρήσιμη και απαραίτητη την ανθρώπινη εργασία, αυξήσει την ανεργία και αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων.

Η αλήθεια είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί μόνο μερικώς να υποκαταστήσει τον ανθρώπινο νου, καθώς δεν σκέφτεται· μιμείται, οργανώνει, επεξεργάζεται, εκπαιδεύεται να αποφασίζει. Μπορεί να κάνει λάθη, να αποκτήσει προκαταλήψεις ή να βασίσει τις αποφάσεις της σε ελλιπή, μη αντιπροσωπευτικά δεδομένα. Εχουμε λοιπόν ένα σοβαρό θέμα με τα δεδομένα. Από αυτά θα εξαρτώνται οι κρίσιμες αποφάσεις· από την ορθότητα, την εγκυρότητα και την πληρότητά τους.

Ποιος εγγυάται ότι αυτοί που λαμβάνουν αποφάσεις έχουν (και μάλιστα ορθώς και αρμοδίως) πρόσβαση στα απαραίτητα, κατάλληλα και αντιπροσωπευτικά δεδομένα; Ποιος εγγυάται ότι αυτό που το Διαδίκτυο προσέφερε απλόχερα στον πολίτη, την ελεύθερη πρόσβαση στα δεδομένα, δε θα περιοριστεί, θα χειραγωγηθεί ή θα αλλοιωθεί τώρα από επίδοξους κερδοσκόπους ή κακόβουλους χρήστες, επιχειρηματίες, πολιτικούς ή εργοδότες; Γιατί να μη γίνουν τα δεδομένα τα νέα εργαλεία, τα όπλα των επίδοξων αφεντικών κάθε είδους; Ποιος θα ελέγχει και πώς την πρόσβαση στα  κρίσιμα - κάθε φορά - δεδομένα αυτού που λαμβάνει τις αποφάσεις; Πώς είναι δυνατόν αποφάσεις που μπορεί να είναι (σκοπίμως) λανθασμένες ή (σκοπίμως) στοχευμένες σε συγκεκριμένους φορείς, οργανισμούς ή πολίτες, να καλύπτονται από το άλλοθι της αλγοριθμικής ατέλειας ή της προγραμματιστικής αμέλειας και να είναι απαλλαγμένες από την αντίστοιχη ποινική ή άλλη ευθύνη;

Υπάρχει κάτι ακόμα, πολύ σοβαρό, που αναδεικνύει η Naomi Klein σε ένα πρόσφατο άρθρο της στη Guardian: η κλοπή της πνευματικής μας ιδιοκτησίας. Σήμερα, οι μεγαλύτερες εταιρείες που εκπαιδεύουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ενσωματώνουν δωρεάν και χωρίς να ρωτήσουν κανέναν τη γνώση και τον μόχθο της ανθρωπότητας για να δημιουργήσουν ιδιωτικά προϊόντα. Παράγουν, για παράδειγμα, εικόνες, μουσική, κείμενα συνθέτοντας τον πνευματικό κόπο των ανθρώπων· το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο στα πνευματικά δικαιώματα που κλάπηκαν αλλά στους κόπους των ανθρώπων που εργάστηκαν και σκέφτηκαν.

Αυτά τα πνευματικά και εργασιακά δικαιώματα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα του ανθρώπινου μόχθου  δεν συνιστούν αυτοδικαίως χορηγία της ανθρωπότητας στις εταιρείες για να κατασκευάσουν εμπορικά προϊόντα ή στους εργοδότες για να δημιουργήσουν αυτοί ανέξοδα έναν στόλο εικονικών εργατών, περιστέλλοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τέλος, ίσως υπάρχει κάτι ακόμα σοβαρότερο, που δεν έχει αξιολογηθεί επαρκώς μέχρι σήμερα. Η δυνατότητα επεξεργασίας και οργάνωσης χαοτικών δεδομένων σε μηδενικό χρόνο αλλάζει τα δεδομένα της ανθρώπινης ευφυίας: αλλοιώνει τον θαυμασμό και την αντίληψη του ανθρώπου για το περίπλοκο και το άπειρο - αυτά πλέον καθίστανται διαδικαστικής φύσεως οργανωτικά ζητήματα και απαξιώνονται ως έννοιες συνδεδεμένες με την ανθρώπινη ευφυία· αντίστοιχα, η δυνατότητα της επιλεκτικής και συνδυαστικής μίμησης ανάλογα με το context και του  αυτοσχεδιασμού στην ποίηση, τη ζωγραφική, τη μουσική, απαξιώνει την ανθρώπινη φαντασία και ευαισθησία.

Το τεχνητό μηχανικό νόημα νοθεύει το νόημα που παράγει ο ανθρώπινος πόνος, ο έρωτας, τα ανθρώπινα ιδανικά, η φαντασία. Όσο πιο δυσδιάκριτο το παραγόμενο αποτέλεσμα, τόσο μεγαλύτερη η νοθεία· ήδη το μηχανικό νόημα παρερμηνεύεται συχνά ως πραγματικό, μέχρι τελικά το fake να απαξιώσει το πραγματικό.

Δεν γίνεται λοιπόν προοδευτικά ευφυέστερος και σημαντικότερος ο τεχνητός νους - ο φυσικός ανθρώπινος νους εκχωρεί τις δημιουργίες του και προοδευτικά απαξιώνεται, γίνεται ασήμαντος. Το σκέλος αυτό της μηχανικής μάθησης, της νοημοσύνης που χρειάζεται η παραγωγική μηχανή της ανθρωπότητας, το έχουμε ήδη αναπαράγει· το άλλο που σκέφτεται, αισθάνεται, οραματίζεται, ρισκάρει, επαναστατεί, διαισθάνεται και επικοινωνεί, αυτό που κάθε σήμα που εκπέμπει το ερμηνεύει ο ανθρώπινος νους ανάλογα με την κατάστασή του, τη διάθεση του, τη συγκυρία - και καθορίζει τις κοινωνικές σχέσεις και την τυχαιότητα στη ζωή μας, γίνεται ασήμαντο και κινδυνεύει σιγά-σιγά να υποβαθμιστεί.

Το θέμα της ηθικής, της δικαιοδοσίας, της χρήσης, της πιστοποίησης και του ελέγχου των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης είναι πολύ σοβαρό· με βάση τη δυναμική που ήδη απέκτησε δεν μπορούμε να παραμείνουμε αδιάφοροι, όσο η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ανεξέλεγκτα.

Δεν μπορεί ο άνθρωπος να εκχωρήσει απλώς το δικαίωμά του να αποφασίζει, να λειτουργεί, να κρίνει και να κρίνεται, σε κάποιους μυστικούς αλγορίθμους που είναι ακατανόητοι και σε κάποια αμφισβητούμενα δεδομένα που είναι απροσπέλαστα. Δεν μπορεί να αναθέσει τη γνώση και τη δύναμη σε κάποιες εταιρείες και άγνωστους ανθρώπους που θα πρέπει στο εξής απλώς να εμπιστεύεται. Θεσμικά, προς το παρόν, η ανθρωπότητα είναι ανοχύρωτη.

  • Βασίλης Τσαουσίδης, Καθηγητής ΗΜ&ΜΥ ΔΠΘ -Διευθυντής, Εργαστήριο Προγραμματισμού και Επεξεργασίας Πληροφοριών
πηγη: https://tvxs.gr