Στα κράτη μέλη της ΕΕ, όπως και παντού, τα τελευταία χρόνια οι πρόσφυγες και οι μετανάστες αποτελούν το πρώτο θέμα των προεκλογικών εκστρατειών.
Σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι αναζητούν ένα μέλλον σε άλλες χώρες ως πρόσφυγες και μετανάστες. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) εκτιμά ότι το 2016, 65,6 εκατομμύρια άνθρωποι προσφυγοποιήθηκαν. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι ο αριθμός αυτός θα προσεγγίσει τα 100 εκατομμύρια το 2023. Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους λόγω πολέμων, παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, εθνοτικών συγκρούσεων, άθλιων οικονομικών συνθηκών κ.λπ. στρέφονται προς χώρες του πλούσιου Βορρά.
Η λαϊκιστική δεξιά και η ακροδεξιά εκμελλεύονται κατά κόρον τα φαινόμενα αυτά…
Η ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ κατά των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών έπαιξε σημαντικό ρόλο στην άνοδό του στην προεδρία των ΗΠΑ. Ισχυρίστηκε ότι η Αμερική “κατακλύζεται από πρόσφυγες”, ότι “ισλαμιστές τρομοκράτες” βρίσκονται μεταξύ των αλλοδαπών που εισέρχονται στη χώρα και ότι θα χτίσει ένα “όμορφο τείχος” στα σύνορα με το Μεξικό.
Ο φόβος για τους πρόσφυγες ήταν επίσης το πιο συχνά εκφραζόμενο και αξιοποιούμενο θέμα από τους οπαδούς της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.
Το κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AFD), το οποίο σημείωσε ραγδαία άνοδο, ιδρύθηκε με τις υποσχέσεις να στείλει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες πίσω και να διατηρήσει τη “γερμανικότητα” της Γερμανίας. Το κόμμα, το οποίο είχε 5% υποστήριξη όταν ιδρύθηκε το 2013, έφτασε σήμερα το 21% και έγινε το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα της χώρας συνεχίζοντας με την ξενοφοβική και αντιευρωπαϊκή ρητορική του.
Στην Ιταλία, η Μελόνι έγινε πρωθυπουργός με παρόμοια ρητορική. Σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, η ακροδεξιά σημειώνει ραγδαία άνοδο με σημαία τη ρητορική της ενάντια στους πρόσφυγες και τους μετανάστες.
Στην Κύπρο, το ΕΛΑΜ, το οποίο υποστηρίζει ότι οι ξένοι “χαλάνε το DNA της ελληνικής Κύπρου”, ενισχύεται.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο αριθμός των προσφύγων και των μεταναστών υπολογίζεται σε δεκάδες εκατομμύρια είναι αναμφίβολα η άνιση οικονομική ανάπτυξη του κόσμου μας. Η μεγάλη ανισότητα μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά και Νότου, οδηγεί σε κύματα μεταναστών που παλεύουν και πνίγονται στα κύματα της θάλασσας.
Ο ρατσιστικός και ξενοφοβικός λόγος της ακροδεξιάς βασίζεται σε δύο βασικές έννοιες: το Εθνικό “Εμείς” και η Εθνική “Πατρίδα”! Η έννοια του “Εθνικού Εμείς” βασίζεται στην αντίληψη ότι οι πολίτες που ζουν σε μια χώρα πρέπει να μοιράζονται τις ίδιες εθνικές ευαισθησίες, τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τη θρησκεία, πρέπει να έχουν τον ίδιο τρόπο ζωής, με λίγα λόγια, ότι είναι εθνικά “καθαροί και ομοιόμορφοι”.
Η έννοια της Πατρίδας, από την άλλη, γίνεται αντιληπτή ως μια “περιοχή στην οποία κατοικεί το ομογενοποιημένο έθνος” και η οποία αποτελεί κατασκεύασμα του εθνικισμού.
Αυτές είναι αντιλήψεις του εθνοτικού και πολιτιστικού εθνικισμού του 19ου αιώνα. Ωστόσο, οι δημοκρατικές κοινωνίες του 21ου αιώνα οργανώνονται σύμφωνα με την αντίληψη της δημοκρατικής πολιτότητας και όχι της πολιτισμικής ομοιογένειας. Ορίζουν την έννοια της πατρίδας ως τον κοινό χώρο ανθρώπων που ζούν και εργάζονται εκεί. Εκεί, όπου χύνουν τον ιδρώτα τους…
Αναμφίβολα, αυτή η αντίληψη για το δημοκρατικό Εμείς και τη δημοκρατική Πατρίδα δεν διαμορφώθηκε σε μια μέρα. Αντίθετα, αποτέλεσε μια καινούρια σελίδα της ανθρωπότητας μετά τους καταστροφικούς πολέμους που προκάλεσαν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, ο εθνοτικός εθνικισμός και ο φασισμός. Εκατομμύρια ανθρώπου καταδικάστηκαν να ζήσουν χωρίς πατρίδα και ιθαγένεια. Γι’ αυτό και οι έννοιες του “Εμείς” και της “Πατρίδας” εκδημοκρατίστηκαν και διευρύνθηκαν.
Σήμερα, η ακροδεξιά θέλει να σύρει την ανθρωπότητα πίσω σε εκείνες τις σκοτεινές εποχές, σπέρνοντας τον φόβο για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Θα ήταν μεγάλο λάθος για τους δημοκράτες και τους αριστερούς να αφήσουν την έννοια της πατρίδας στο μονοπώλιο της ακροδεξιάς. Το σημαντικό είναι να επαναπροσδιορίσουμε την πατρίδα με μια δημοκρατική και πλουραλιστική αντίληψη και να ματαιώσουμε την πατριδοκαπηλία της ακροδεξιάς.
Εύστοχα, ο Γερμανός Πρόεδρος Frank-Walter Steinmeier σε μια ομιλία του το 2017, επέστησε την προσοχή σε μια πλουραλιστική αντίληψη της πατρίδας και όρισε την πατρίδα ως τον κοινό χώρο των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται μαζί, ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής.
Δυστυχώς, δεν είναι μόνο η ακροδεξιά που καλλιεργεί τη ξενοφοβία και το ρατσισμό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως θεσμός έχει επίσης σοβαρή ευθύνη για την ξενοφοβία. Όχι μόνο απέτυχε να αναπτύξει μέχρι σήμερα μια ανθρωποκεντρική, κοινή πολιτική για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, αλλά ειδικά οι Χριστιανοδημοκράτες και το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, μεταφέρουν νερό στο μύλο της ακροδεξιάς όταν δεν χάνουν ευκαιρία να μιλούν για την προστασία του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής. Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι πλουραλιστικές, και το αφήγημα περί «ενότητας μέσω διαφορετικότητας» δεν πρέπει να παραμείνει ένα σύνθημα κενό περιεχομένου.