10 Νοεμβριού 2009 16:14

Γρήγορα νάρθεις άνοιξη, γρήγορα καλοκαίρι, να βγούμε αντάρτες βρε παιδιά, ψηλά στα κορφοβούνια, στη Τζήρια και τον Μαλεβό και την Απάνου Χρέπα.

(Τραγουδιότανε στο Μοριά)

Αν υπάρχει μια ιστορία που γράφτηκε αληθινά πάνω στα βουνά, αυτή είναι η ιστορία των αντάρτικων κινημάτων. Σ' όλη τη ροή των αιώνων, στην αναπόφευκτη αυτή διαδοχή των κοινωνικών λήθαργων και αναταραχών, στα βουνά αναδιπλωνόταν η δύναμη της ελευθερίας και το ανεξάρτητο πνεύμα της εξέλιξης.

Τα πιο πρόσφατα πολυσυζητημένα και καθοριστικά γεγονότα είναι αυτά του ανταρτοπόλεμου στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφύλιου που ακολούθησε. Ο Μοριάς έδωσε πλούσιο το μερτικό του στο βωμό αυτό της νομοτέλειας: νεκροί πολλοί, δολοφονημένοι πιότεροι, ξεσπιτωμένοι αμέτρητοι, χωριά ρημαγμένα. Πιο έντονα από οπουδήποτε αλλού, στο Μοριά, το ξεσήκωμα τω ΕΛΑΣιτών έφερε μια ανισορροπία στη ρύθμιση που συντηρεί την υπνηλία της «ασφαλούς», κοινωνίας. Το βάρος που σήκωσαν τα βουνά ήταν μια δικιά τους υπόθεση, γέννημα της προσωπικής τους αντίληψης για την τιμή, τη λευτεριά, τη ζωή.

Θάταν μάταιο να προσπαθήσει να κρύψει κανείς την πρόσφατη αυτή ιστορία των βουνών τη στιγμή που τα ίδια τα βουνά την αντιλαλούν ακόμα: Το συμμαχικό αεροπλάνο που έπεσε στην Ψηλή Κορφή του Χελμού, οι σκόρπιοι κάλυκες και τα ταμπούρια, οι αναμνήσεις κι οι κουβέντες στις στάνες, οι σπηλιές της Κοσκάρακας που μυρίζουν θάνατο και προδοσία.

Αυτός που περπατάει στα βουνά του Μοριά θα συναντήσει συχνά τους αντάρτες μπροστά του κι ακόμα συχνότερα αν μπορέσει να ερμηνεύσει το σκηνικό της ιστορίας του, το ορεινό τοπίο. Για να εντάξει όμως καλύτερα την ιστορία αυτή στο χώρο της, του δίνουμε την παρακάτω ακροθιγή αναφορά των σπουδαιότερων γεγονότων, λιγότερο για να (αντι-) γράψουμε την ιστορία και περισσότερο για να τον βοηθήσουμε να σκηνοθετήσει μια άλλη εικόνα των διάσελων, των μονοπατιών και των ερειπωμένων ορεινών χωριών.

Οι πρώτοι άνθρωποι που τόλμησαν να σηκώσουν το ντουφέκι στον κατακτητή, όπως οι Χανιάδες στον Ολίγυρτο, ο Σαραντάκης στο βόρειο Ταΰγετο και οι Νοέας και Ξυδέας στη Μάνη, σχημάτισαν τις πρώτες μικροομάδες που λίγο ενόχλησαν τους Γερμανοϊταλούς, δοκίμασαν όμως και απόδειξαν την αξία του βουνού και του ορεινού χωριού σαν χώρο κάλυψης και επισιτισμού.

Από το καλοκαίρι του 42, όλο και περισσότερες ομάδες βγαίνουν στο κοντινό τους βουνό, παρενοχλούν τους Ιταλούς και σιγά - σιγά συγκροτούνται οι καλά οργανωμένες ομάδες του ΕΛΑΣ που αρχίζουν συντονισμένη δράση σ' όλο το Μοριά.

Έτυχε νάναι ο Κλωκός, αυτό το μικρό, ασήμαντο βουνό που είδε την πρώτη αντάρτικη μάχη του Μοριά, όταν τον Απρίλη του 43 η ΕΛΑΣίτικη ομαδούλα του Γερο-Μίχόυ (Σμήναρχος Δ. Μίχος από τους Λαπαναγούς) χτύπησε στη βάση του βουνού, κοντά στο μικρό αεροδρόμιο, ένα τμήμα Ιταλών. Ακολουθεί μια σύγκρουση στο Κακό Χωριό (χωριό Δάφνες, στο Παναχαϊκό) και η ενισχυμένη ομάδα του Γερο - Μίχου τραβάει για την Αγία Λαύρα. Η πορεία τους όμως είναι προδομένη στους Ιταλούς και με συνεχείς συγκρούσεις, η ομάδα πέφτει στο Μάζι κι από κει περνάει στην Κέρτεζη και λημεριάζει στου Καρά-Βράχα, Εκεί δέχονται νέα επίθεση και ανηφορίζουν τον κακοτράχαλο Ερύμανθο (Βράχος της Φροξυλιάς) για να φτάσουν το διάσελο και να πέσουν πίσω για το Δροβολοβό. Από κει περνάνε στους Καμενιάνους και από Αγρίδl, Σοποτό φτάνουν μετά από ολονύχτια πορεία στα Φίλια όπου πέφτουν ψόφιοι απ' την κούραση. Αλλά σε λίγη ώρα φτάνει ένα τμήμα Ιταλών από τα Μαζέϊκα και αναγκάζονται να δώσουν μάχη. Τη νύχτα συμπτύσσονται, διασχίζουν τον Αροάνιο και περνάνε στο Χελμό. Σε λίγες μέρες κατεβαίνουν στη Στρέζοβα και παίρνουν την πρώτη ρίψη από τους Άγγλους, στο Σκουπέϊκο κάμπο (τα λιβάδια γύρω απ' το Νέο Πάος). Ξαναγυρνάνε στο Χελμό και λημεριάζουν στους πρόποδες του Αυγού, 'Ένας Καλαβρυτινός προδότης φέρνει τους Ιταλούς, η μάχη ανάβει στον Ξερόκαμπο και οι Ελασίτες υποχωρούν προς τα Κλουκινοχώρια.

Αμέσως μετά η ομάδα του Γερο-Μίχου (62 άντρες πια) διασχίζει το Χελμό και φεύγει για τη Ρακίτα, το όμορφο αυτό λεκανοπέδιο του Παναχαϊκού όπου θα γίνει η περίφημη συνάντηση των τριών ομάδων: η ομάδα του Γερο-Μίχου (τα παληκάρια του Χελμού), η ομάδα του Γερο-Ανδρίτση (οι λεβέντες του Ερύμανθου) και οι 80 εμπειροπόλεμοι αντάρτες της Ρούμελης που μόλις έφτασαν στο Μοριά,

Στην ιστορική Ρακίτα έγινε αυτή η πρώτη αλλά και πολλές άλλες συναντήσεις των ανταρτών και των Άγγλων καθώς και οι πρώτες ρίψεις από τα συμμαχικά αεροπλάνα.

Ο Γέρο - Ανδρίτσης (συνταγματάρχης Βλάσης Ανδρικόπουλος) βγήκε στον Ερύμανθο με 7 άντρες όλους κι όλους και λημέριασε στην Ανάληψη, το εκκλησάκι πάνω απ' το Καλέντζι. Από κει τράβηξε για Γρεβενό - Καλούσι - Κούμανι - Σποδιάνα και Λακκώματα, την πατρίδα του Γέρου και μετά Κομπηγάδι, Τσαπουρνιά και. Ανω Βλασία όπου η ομάδα διανυχτερεύει στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Από κει μαθαίνει ότι οι Ρουμελιώτες είναι στη Ρακίτα και τραβάει κι αυτός για κει.

Τον lούλη του 43 ξεκινά από το Αίγιο ένα ισχυρό τμήμα Ιταλών (300 άντρες, 70 μεταγωγικά) μ' επικεφαλής τον «ανταρτοφάγο» Γκασπάρο. Περνάνε το Κακό Χωριό, το καίνε, καίνε το δάσος της Παρασκευής, μπαίνουν στο Μικρόνι, λεηλατούν τα Γκρέκα και Αράχοβα και στις 14 Ιούλη φτάνουν στη Ρακίτα και αρχίζουν να κατεβαίνουν προς το Λεόντιο.

Όμως, ύστερα απ' τη συγκρότηση των πρώτων μονάδων του ΕΛΑΣ, στη Ρακίτα, το 120 και 60 σύνταγμα βρίσκονται στο Λεόντιο και κρατάνε τα υψώματα του Αγ. Ανδρέα, ΝΔ του χωριού, με μια προφυλακή στα Κατσαϊταίϊκα για να επιτηρεί τους μουλαρόδρομους Χαλανδρίτσας - Λεόντιου και Πάτρας - Δεμέστιχας. Οι Ιταλοί παίρνουν επαφή με τα φυλάκια και στη μάχη που αρχίζει μπαίνουν κι οι καλά οπλισμένοι Ρουμελιώτες. Οι Ιταλοί χτυπιούνται σκληρά όλη τη μέρα της 16ης Ιούλη και με το ξημέρωμα της 17ης διατάσσεται γενική επίθεση όλων των ΕΛΑΣίτικων τμημάτων. Το Ιταλικό τμήμα εξουδετερώνεται επί τόπου εκτός από μια μικρή ομάδα που ξέφυγε προς Ρακίτα και που χτυπήθηκε από τη μαχητική των Λαπαναϊτών. Και αυτή ήταν η μάχη του Λεόντιου. Μια από τις πιο σημαντικές μάχες που δόθηκαν στα βόρεια βουνά είναι η μάχη της Κερπινής, που κράτησε δυο μέρες(15-16/10/43).

Μια ισχυρή δύναμη Γερμανών ξεκίνησε απ' το Αίγιο με προορισμό να καταλάβει τα Καλάβρυτα, βασικό κέντρο για την κίνηση του αντάρτικου στρατού. Οι αντάρτες που κινήθηκαν πρώτοι, η διμοιρία του Νικήτα, συγκρούστηκε μαζί τους κάτω απ' την Κερπινή, στου Γουλά το μύλο. Το ανεξάρτητο τάγμα Καλαβρύτων που είχε το λημέρι του στη Φτέρη του Κλωκού έτρεξε από Πλατανιώτισσα και πιάνει θέσεις τα μεσάνυχτα γύρω απ' την Κερπινή. Η μάχη εξακολουθεί όλη τη νύχτα αλλά τα ξημερώματα, μέσ' την ομίχλη, οι Γερμανοί γλιστράνε προς τα Καλάβρυτα. Μόλις έφεξε οι αντάρτες τους διακρίνουν στα Τρία Δέντρα. Μια διμοιρία τρέχει προς τη Βυσωκά, μια άλλη προς τα Καλάβρυτα ενώ το τάγμα καταδιώκει τους Γερμανούς που αναποφάσιστοι, στρίβουν πίσω προς Κερπινή. Εκεί στήνεται η κανονική μάχη που λήγει με μεγάλες απώλειες του εχθρού. Οι εφεδρικές Καλαβρύτων, Βυσωκάς και Βάλτσας βαράγανε κι αυτές από τους γύρω λόφους με τους γκράδες.

Το Δεκέμβρη του 43 οι Γερμανοί ξεκινάνε μια σειρά εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που αρχίζουν με την προσπάθεια κύκλωσης του 12ου συντάγματος του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στην Τοπόλοβα. Η εμπροσθοφυλακή του συντάγματος που κατείχε τα υψώματα πάνω απ' το μοναστήρι του Ομπλού ενεπλάκη με τους Γερμανούς κι έδωσε το χρόνο στα τμήματα να αναπτυχθούν. Ο εχθρός έμπαινε απ' όλες τις οδεύσεις του Παναχαϊκού, δηλαδή από τον Γλαύκο ποταμό προς το Σούλι, από Χάνι Κουρλαμπά - Μέτζαινα - Χαλανδρίτσα και από το δρόμο Πατρών - Χαλανδρίτσας. Ο ΕΛΑΣ συμπτυσσόταν συνεχώς μετά από μικρές μάχες, μια και δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τέτοιο όγκο δυνάμεων και μετά τη γραμμή Μποντιάδες Καρούσι - Γκέρμπεσι - Βλασία, το σύνταγμα διολισθαίνει προς Πλατανίτσα και Πορετσό περνώντας από τη βρύση του Κουτρουμάνου και το διάσελο Βλασίας Πλατανίτσας με πολύ χιόνι. Αλλά και ο χώρος στο Πορετσό γίνεται επισφαλής γιατί έρχεται μια φάλαγγα από Τρίπολη - Δάρα - Μαζέϊκα - Σοποτό - Δίβρη. Τότε όλο το σύνταγμα μαζί με το Στρατηγείο ανεβαίνουν στο διάσελο Αστρά - Ωλενού και διαφεύγουν μέσω Δερβινής - Καλυβιών - Προστόβιτσας. Οι Γερμανοί εγκαταλείπουν το μάταιο κυνήγι αυτών των άπιαστων ανταρτών και γυρνάνε χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα στις βάσεις τους.

το διάσελα του Ερύμανθου ξανάσωσαν το 120 σύνταγμα το Πάσχα του 44, στις νέες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών. Οι δυνάμεις του εχθρού (5.500 Γερμανοί και 1.200 Τσολιάδες) συνέκλιναν στο νότιο Ερύμανθο από εφτά μεριές: από Πάτρα προς Καλάβρυτα - Σούλι, από Αίγιο προς Μηλιές - Γουμένιτσα, από Κιάτο προς Ζαρούχλα - Σουδενά - Καλάβρυτα - Σοποτό - Τριπόταμα, από Μεγαλόπόλη προς Τρόπαια - Τριπόταμα, από Τρίπολη προς Τρόπαια - Κοντοβάλαινα Βελημάχι - Τριπόταμα, άλλη φάλαγγα από Τρίπολη - Λεβίδι - Δάρα - Μαζέϊκα Σοποτό - Τριπόταμα και από Πύργο προς Λάλα - Δίβρη - Αστρά - Τριπόταμα. Γίνανε διάφορες μικροσυγκρούσεις, αλλά το πρωί του Πάσχα το 10 Τάγμα και το επιτελείο του Συντάγματος που βρισκόταν στο Πορετσό, αντιλαμβάνεται ότι κινδυνεύει να κυκλωθεί και διαφεύγει από το διάσελο προς τη Βλασία, με μεγάλη δυσκολία εξ' αιτίας του βαθιού χιονιού, αφήνοντας πίσω λίγους τραυματίες που εκτελέστηκαν από τους Τσολιάδες.

Στις ίδιες όμως επιχειρήσεις οι Γερμανοί πλήρωσαν ακριβά τα ξανοίγματά τους στα βουνά. 450 επίλεκτοι Γερμανοί ερχόμενοι από Μαζέϊκα προς Τοπόριτσα Γλόγοβα - Βαλτετσινίκο και οδηγημένοι από έναν ηρωικό γέρο - Γλογοβίτη, πέφτουν σε καλοστημένη ενέδρα των ανταρτών, στη χαράδρα της Βέλικας, πάνω στο μουλαρόδρομο από Γλόγοβα - Βαλτετσινίκο. 'γστερα από φονική μάχη σκορπίζουν πανικόβλητοι αφήνοντας 180 νεκρούς και όλο τον οπλισμό τους.

Πέρα απ' τα όσα συνέβησαν στα δυο άγρια βουνά του βόρειου Μοριά, το Χελμό και τον Ερύμανθο, η Ζήρια και η περιοχή της Στυμφαλίας είδαν να φουντώνει γύρω τους ένα ισχυρό αντάρτικο. Στην ορεινή Κορινθία πρωτοβγαίνουν δυο ομάδες: του Βαζαίου στο Φαρμακά και μια ΕΛΑΣίτικη ομάδα στα χωριά του Φενεού. Το μεγαλύτερο μέρος της ομάδας του Βαζαίου ενώθηκε με τον ΕΛΑΣ, ενώ οι υπόλοιποι πέρασαν στο Αρτεμίσιο, όπου και αυτοδιαλύθηκαν. Οι ομάδες της Ζήριας αποτέλεσαν το 6ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ που συγκροτήθηκε κι αυτό στη συνάντηση της Ρακίτας. Η πρώτη μεγάλη μάχη του συντάγματος ήταν αυτή στην Καστανιά, όταν τμήματα του ΕΛΑΣ κρατώντας θέσεις ανατολικά απ' το διάσελο της Καστανιάς (διάσελο Ζήριας - Ολίγυρτου) προσπάθησαν να αποκρούσουν μεγάλη δύναμη των Γερμανών (4/3/44). Το μεσημέρι οι αντάρτες συμπτύσσονται στη Γκιόζα μέσα απ' τα δάση του Μαυροβουνιού. Τη νύχτα οι ΕΛΑΣίτες, με πολύ χιόνι, ανεβαίνουν στο διάσελο Γκριμπίνl - Μαυροβουνιού και πέφτουν στη Λαύκα. Αποφασίζουν να μην αφήσουν τους Γερμανούς, που έχουν ενισχυθεί με άλλη φάλαγγα που ανέβηκε από το Μεσινό, να φύγουν ανενόχλητοι από τη Στυμφαλία.

Στήνουν λοιπόν μια γερή ενέδρα ανάμεσα στη Ντούσια και τον Κοκκινόβραχο (Βράχος της Φρύγανης) και κλείνουν όλα τα γύρω διάσελα. Η συνολική δύναμη των Γερμανών (2.000 άντρες) μπαίνει στο χώρο της ενέδρας και παθαίνει σοβαρές απώλειες, διασωθείσα προς Ξυλόκαστρο: Αυτή ήταν η μάχη της Ντούσιας(6/3/44).

Στις 23 lούνη του 44 ένα γερμανικό τάγμα δύναμης 1.000 ανδρών κινήθηκε από Κόρινθο - Νεμέα προς τη Στυμφαλία με, σκοπό να κάψει τα σιτάρια του οροπεδίου και να δυσκολέψει έτσι τον εφοδιασμό του ντόπιου πληθυσμού και του 6ου συντάγματος που δρούσε στην περιοχή. Οι Γερμανοί εγκαθιστούν ισχυρό φυλάκιο επικοινωνίας στον Προφήτη Ηλία στο Ψάρι, κατεβαίνουν στο οροπέδιο και διανυχτερεύουν στο Καλιάνι και την Ντούσια. Το πρωί της 1ης -7ου οι άντρες του 6ου συντάγματος κυκλώνουν τη Στυμφαλία πιάνοντας θέσεις στη Κιόνια, στο Μπούζι, στο στενό Ντούσιας - Κλημέντι, στο διάσελο του Ασπρόκαμπου, στο διάσελο Σούρι και στο διάσελο Ψάρι - Καλιάνι Το απόγευμα, το γερμανικό φυλάκιο στο Ψάρι καταστρέφεται από τους αντάρτες που κόβουν έτσι την τελευταία διέξοδο και την επικοινωνία των Γερμανών.

Το άλλο πρωί οι Γερμανοί, αφού υποψιάστηκαν την κύκλωση, κινούνται σε δύο φάλαγγες στις δύο qχθες της λίμνης, η μια από Κιόνια - Μπάσl - Λαύκα κι η άλλη στο μουλαρόδρομο προς Σούρl κι από κει Λαύκα. Οι αντάρτες τους βάλουν με μεγάλη επιτυχία και τους αναγκάζουν να πέσουν στη λίμνη και το αποστραγγιστικό κανάλι (150 νεκροί, 300 πνιγμένοι). Η επίθεση σταματάει από έλλειψη πυρομαχικών και οι Γερμανοί, εκμεταλλευόμενοι τη νύχτα, διαφεύγουν μέσα απ' το κανάλι, από το μύλο Αλεξόπουλου προς Ασπρόκαμπο.

Στα μέσα lούλη 44 έγιναν οι τελευταίες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Συμπτυσσόμενη από το Φενεό, μια γερμανική φάλαγγα κατέβαινε στην Ακράτα μέσω Ζαρούχλας. Στα δάση πάνω απ' τη Ζαρούχλα συμπλέκεται με απόσπασμα των ανταρτών. Την επομένη, το απόσπασμα χτυπάει κλιμάκιο μεταγωγικών της φάλαγγας και κυριεύει όλο το φορτίο και τα ζώα.

Στον Πάρνωνα, η πρώτη εξέγερση γίνεται στη Αράχωβα (Καρυά) τα Χριστούγεννα του 42. Οι Αραχωβίτες αρνήθηκαν να δώσουν την παραγωγή πατάτας στους Γερμανούς και τους χτύπησαν. Την άλλη μέρα πλάκωσε στρατός στην Αράχωβα και έψαχναν για τους πρωταίτιους Λεβεντάκη, Κονταλώνη, Πρεκεζέ και άλλους, που είχαν όμως ήδη φύγει για το βουνό. Δεδομένης της εποχής (χειμώνας) και της δράσης των σπιούνων, η μικρή αυτή ομάδα του Λεβεντάκη στάθηκε δύσκολα τον πρώτο καιρό κρυμμένη στα δάση και τις σπηλιές του Πάρνωνα, γύρω απ' τα χωριά Αϊ-Βασίλης, Πραστός, Κοσμάς, Μπαρμπίτσα, Βαμβακού κλπ. Το Μάρτη του 43 γίνεται η πρώτη ρίψη από τους Άγγλους, στη Μαδάρα του Πάρνωνα. Τον Απρίλη οι Ιταλοί συλλαμβάνουν στον Αϊ-Βασίλη το γιατρό Μάστορη, στέλεχος του ΕΑΜ. Οι Ιταλοί φτάνουν στην Καστάνιτσα και παραδίδουν τον αιχμάλωτο στους χωροφύλακες. Τότε κατεβαίνει απ' τον Πάρνωνα η ομάδα του Λεβεντάκη, απελευθερώνει τον Μάστορη και χτυπάει τους lταλούς που παραδίνονται. Τον lούνη, η ομάδα του Πάρνωνα που στο μεταξύ έχει μεγαλώσει, κατεβαίνει όλη την κορυφογραμμή του βουνού και χτυπάει στο Γεράκι την καραμπινιερία και εκτελεί τον τρομοκράτη Κοζομπόλη. Ακολουθούν κρούσεις στις οχυρές βάσεις των Ιταλών στο Λεωνίδι και την Πλάκα που επισύρουν επιδρομή των Ιταλών που ανεβαίνουν απ' το Γεράκι για να κάψουν τον Κοσμά. Καθώς ο μουλαρόδρομος ανεβαίνει απ' το ρέμα Μανωλά, λίγο πριν φτάσει στο χωριό, χώνεται σε μια σύντομη στενή ρεματιά. Σ' αυτό το σημείο έστησε την ενέδρα του ο ΕΛΑΣ Πάρνωνα και χτύπησε τους lταλούς και τους εξουδετέρωσε μέχρι τον τελευταίο. Η μάχη αυτή σήμανε και την οριστική απαγκίστρωση των Ιταλών απ' όλο τον ορεινό όγκο. Στο ίδιο μέρος έστησε την ενέδρα του ο ΕΛΑΣ Πάρνωνα (80 σύνταγμα πια) το Γενάρη του 44 για να αντιμετωπίσει επιδρομή των Γερμανών. Με ένα μέτρο χιόνι περίμεναν τους Γερμανούς που όμως οδηγημένοι από ντόπιους προδότες βγήκαν ψηλότερά τους από άλλο μουλαρόδρομο και χτύπησαν τους αντάρτες. Μετά την σύμπτυξη των ΕΛΑΣιτών, οι Γερμανοί έκαψαν τον Κοσμά ολοκληρωτικά.

'Όλο το χειμώνα του' 44 οι Γερμανοί συνεχίζουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Πάρνωνα - Β. Ταΰγετο που οπωσδήποτε πατιόταν πιο εύκολα, χτυπήθηκαν στο Λογγάστρα και στου Λογγανίκου και σ' αντίποινα έκαψαν σπίτια στο Καστόρι, το Γεωργίτσι, το Δυρράχι κι ολόκληρο το Νιοχώρι. Στη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων, όλος ο κόσμος είχε πάρει τα βουνά. Οι οικογένειες κρυβόντουσαν στα δάση και τις σπηλιές και αργοπέθαιναν απ' το κρύο και την πείνα. Το μοναστήρι της Παναγιάς Μαλεβής στέγασε διάφορα τμήματα και λειτούργησε σαν νοσοκομείο του ΕΛΑΣ. Στις εκκαθαριστικές, οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στις σπηλιές του Μαλεβού και γλίτωσαν όλοι. Η δύσκολη αυτή περίοδος έληξε με το γερο χτύπημα που έδωσε ο λόχος πολυβόλων του 8ου συντάγματος σε μια γερμανική φάλαγγα πάνω στο δρόμο Σπάρτης - Τρίπολης.

Στο Μαίναλο έδρασε το 11ο σύνταγμα που έδωσε μερικές γερές μάχες όπως αυτή στα Κανελάκια (τοποθεσία στα δάση του δυτικού Μαίναλου, βόρεια απ' το Χρυσοβερίτσι) και στη Βλαχέρνα όπου έστησε ενέδρα κατεβαίνοντας απ' το λημέρι του πούταν στα λακκώματα πάνω απ' το χωριό.

Στον Ταΰγετο τα πράγματα δεν ήσαν αρχικά τόσο απλά. Το καλοκαίρι του 43, όταν στον υπόλοιπο Μοριά το αντάρτικο είχε πια οργανωθεί και άρχιζε συστηματική δράση εναντίον των Γερμανών, ο ΕΛΑΣ Ταϋγέτου είχε να αντιμετωπίσει τις ύποπτων κινήτρων ομάδες του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ), μιας βραχύβιας και χωρίς πολεμική δράση οργάνωσης που αποτελείτο από μοναρχικούς αξιωματικούς και λιροδίαιτους οπλίτες και που είχε σαν μοναδικό στόχο το ξήλωμα του προοδευτικού ΕΛΑΣ και την κάθαρση του Μοριά από τους κομμουνιστές. Αρχηγός του ΕΣ ήταν ο Γιαwακόπουλος που στρατοπέδευσε κοντά στα Πηγάδια (Κεντρικός Ταΰγετος). Μια ανεξάρτητη ομάδα υπό τον Βρεπάκο παρέμενε στο δάσος της Βασιλικής. Η δράση του ΕΣ άρχισε με τη διάλυση της ΕΛΑΣίτικης ομάδας του Κασά, στη Σέλιτσα (Αυγ. 43). Πέντε μέρες αργότερα, κάτοικοι των γύρω χωριών και δυνάμεις του ΕΛΑΣ διαλύουν αναίμακτα την ισχυρή ομάδα του Βρεπάκου. Ο Βρεπάκος με τα υπολείμματα του στρατού του παίρνει τη χαράδρα του Βυρού, περνάει στα Τσέρια, Γαϊτσά και μετά Πηγάδια όπου ενώνεται με τις δυνάμεις του Γιαννακόπουλου. Την άλλη μέρα συμπτυσσόμενες ομάδες του ΕΣ από Δυρράχι προς Πηγάδια, πέρασαν απ' την Αλαγονία και αποφάσισαν να χτυπήσουν στην Αρτεμησία μια μικρή ομάδα του ΕΛΑΣ. Στην αψιμαχία που ακολουθεί, ο Ε.Σ. υποχωρεί αλλά ένα τμήμα του με αρχηγό τον Γ. Κερκεμέζο εγκαταλείπει τον αδερφοκτόνο πόλεμο και ενώνεται με τον ΕΛΑΣ. Στα Πηγάδια, οι αρχηγοί του ΕΣ αντιλαμβάνονται τι ποιότητας στρατό έχουν και ξαναγυρίζουν στο Δυρράχι που ήταν η ισχυρότερη βάση τους, ακολουθώντας το δρομολόγιο Πηγές, χάνι Λαγού, Αϊ-Νικήτας. Γύρω απ' το Δυράχι συγκεντρώνονται ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ που εγκλωβίζουν την περιοχή από τις θέσεις Βελανίδια ,- Λαγού Χάνι - Διάσελο Μάνεση - Νιοχώρl - Κοτούνι.

Την τρίτη μέρα της «πολιορκίας», τα δύο μέρη αποφασίζουν να έρθουν σε συμφωνία, το γνωστό «Σύμφωνο του Δυρραχίου» που υπογράφηκε στο Σιάμου. Το σύμφωνο αυτό διαλύθηκε χάρις στις μηχανοραφίες των άγγλων και την αδιαλλαξία των στελεχών του ΕΣ. Μετά από πολλές συγκρούσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων, ο Βρεπάκος με την κάλυψη των Γερμανών φτάνει στην Παληόχωρα Αλμυρού (Μεσσηνιακή Μάνη) όπου δέχεται ισχυρή επίθεση από τον ΕΜΣ και συντρίβεται.

Η περιοχή του βόρειου Ταΰγετου είδε, ευτυχώς, κι άλλες πέρα απ τις αδερφοκτόνες μάχες, όπως το χτύπημα στο εργοστάσιο ξύλων της Αρτεμισίας. Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι μάχες που έγιναν κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, το Γενάρη τού 44, όταν οι Γερμανοί προσπάθησαν να κυκλώσουν το Δυρράχι, έδρα του 9ου Συντάγματος. Απ' την αρχή όμως προσέκρουσαν σε ισχυρή αντίσταση στον Αγιο Νικήτα και στο Λεφτίνι. Κατεβαίνοντας απ' το Λιοντάρι οι Γερμανοί μπήκαν στην Ποταμιά και καθώς στένευαν τον κλοιό τους, η διοίκηση του Συντάγματος αποφάσισε ολονύχτια ολίσθηση από Δυρράχι προς Ιθώμη μέσω Πολιανής. Μόνο το τάγμα του Καραμούζη δεν έλαβε γνώση της διαταγής και αναγκάστηκε επί πολλές συνεχείς μέρες του Γενάρη να ελίσσεται στις κορυφογραμμές του βόρειου Ταΰγετου μέχρι να φύγουν οι Γερμανοί.

Το Μάη όμως της ίδιας χρονιάς, οι γερμανοί κάνοντας μια κυκλική πορεία (Μεγαλόπολη, Καμάρες, Δυρράχι, Αλαγονία, Καλαμάτα) χτυπήθηκαν από τους αντάρτες του Καραμούζη στο Δυρράχι, με σοβαρές απώλειες. Την παραμονή της μάχης συγκεντρώθηκαν όλες οι δυνάμεις στην Αναστάσοβα και προχώρησαν ως τη θέση Μάνεση όπου έπιασαν θέσεις γύρω απ' το Δυρράχι, τα πολυβόλα πάνω απ' τους νερόμυλους του χωριού και το δρόμο που φεύγει για Αλαγονία. Το πρωί της 7ης του Μάη οι Γερμανοί βγήκαν απ' το χωριό και άρχισαν ν' ανηφορίζουν προς το Νιοχώρι όταν ξέσπασε η μάχη που έληξε με την υποχώρησή τους.-

τους.-

Πηγή: Τα βουνά του Μωριά- Τρ. Αδαμακόπολος, Π. Ματσούκα, Β. Χατζηβασράνης. ΠΙΤΣΙΛΟΣ Αθήνα 1988.