Loading...

Κατηγορίες

Σάββατο 10 Απρ 2021
Το ζοφερό σύμπαν του Οργουελ
Κλίκ για μεγέθυνση
10.04.2021, 22:32

 

 

Το εγχώριο αναγνωστικό κοινό γνωρίζει καλά το έργο του Ερικ Αρθουρ Μπλερ (μετά θάνατον, το ίδιο του το επίθετο μπήκε κι επίσημα στο αγγλικό λεξιλόγιο και το οργουελιανός έγινε συνώνυμο της πολιτικής δυστοπίας) μέσα από πλήθος μεταφράσεων που έχουν κατά καιρούς κυκλοφορήσει από γνωστούς εκδοτικούς οίκους (Πατάκης, Ψυχογιός, Κάκτος, Μίνωας κ.ά.).

Μέσα σ’ ένα κλίμα παγκόσμιου πολιτικού αναβρασμού που γέννησαν η πανδημία και ο συνεπακόλουθος περιορισμός θεμελιωδών δικαιωμάτων, οι εκδόσεις Μεταίχμιο μας επανασυστήνουν τα δύο κορυφαία έργα του Οργουελ, 1984 και Η Φάρμα των Ζώων, και επανεκδίδουν την ανθολογία δοκιμίων με τίτλο Βιβλία εναντίον τσιγάρου. Η Κατερίνα Σχινά μετέφρασε αριστοτεχνικά τα δύο πρώτα και ο Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης απέδωσε με παραστατικότητα και γλαφυρό ύφος το αντιδραστικό πνεύμα ενός Οργουελ που τοποθετείται επικριτικά σε ένα εύρος θεμάτων που συνδέονται άμεσα με τον γενικότερο προβληματισμό του σχετικά με την ελευθερία έκφρασης. Αμφότεροι οι μεταφραστές εμπλούτισαν τους τρεις καλαίσθητους τόμους με καλογραμμένα επίμετρα κατατοπίζοντας τον αναγνώστη σχετικά με τις συνθήκες δημιουργίας των εν λόγω κειμένων καθώς και την πρόσληψή τους.

Στο πλαίσιο αυτής της παρουσίασης επικεντρωνόμαστε στα δύο μυθοπλαστικά κείμενα επιχειρώντας να σκιαγραφήσουμε τη μεταξύ τους σύνδεση στο πλαίσιο της συγγραφικής πορείας του Οργουελ. H Φάρμα των Ζώων γράφτηκε μεταξύ Νοέμβρη 1943 και Φλεβάρη 1944 όταν άρχισε να ξεκαθαρίζει η πορεία του πολέμου στην Ευρώπη. Ο σοσιαλδημοκράτης Οργουελ δυσκολεύτηκε να βρει εκδότη πρόθυμο να υποστηρίξει μια αλληγορική νουβέλα που σατίριζε απροκάλυπτα το σταλινικό καθεστώς σε μια περίοδο που οι Συμμαχικές Δυνάμεις επεδίωκαν τη διατήρηση καλών σχέσεων με τον Στάλιν.

Με όχημα τον μύθο και πρωταγωνιστές τα ζώα ενός αγροκτήματος, ο Οργουελ στηλιτεύει τη διαφθορά που σχεδόν νομοτελειακά ακολουθεί το τέλος των επαναστάσεων και την υφαρπαγή της εξουσίας από μια μειοψηφία επαναστατών. Η οργουελιανή φάρμα είναι μια παραβολή της εγκαθίδρυσης της δεσποτείας του Στάλιν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Οταν πεθαίνει ο χοίρος γερο-Στρατηγός αφού έχει κηρύξει στα ζώα της φάρμας τις αρχές του Ανιμαλισμού κι έχοντας εξαγγείλει ότι «όλα τα ζώα είναι ίσα», ο Ναπόλιον και ο Σνοούμπολ, δύο γουρούνια που συμβολίζουν τους Στάλιν και Τρότσκι αντίστοιχα, οργανώνουν την επιτυχημένη εξέγερση ενάντια στον αλκοολικό ιδιοκτήτη της φάρμας.

Ο Ναπόλιον ξεφορτώνεται ακολούθως τον συνοδοιπόρο και τους αντιπάλους του και γίνεται ο απόλυτος άρχων της Φάρμας. Διακηρύσσει πια ότι «όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα» καθιστώντας τα γουρούνια την πολιτική ελίτ που θα τον διατηρήσει εσαεί στην εξουσία. Καθώς περνούν τα χρόνια, τα γουρούνια σταδιακά εξανθρωπίζονται και καταλήγουν να μοιάζουν ίδια και απαράλλαχτα με τον παλιό τους εχθρό, τον άνθρωπο.

Η νουβέλα συμπυκνώνει πλήθος αναφορών στον εκτροχιασμό της Ρωσικής Επανάστασης από τις αρχικές δημοκρατικές επιδιώξεις και η ανάγνωσή της λειτουργεί σαν προθάλαμος για το 1984. Ολοκληρώνοντας τη Φάρμα των Ζώων, οι αναγνώστες έχουν την αίσθηση πως ο κόσμος βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού, λίγο πριν παραδοθεί αμετάκλητα στην Απολυταρχία. Στη δυστοπία του 1984 δεν υπάρχει η παραμικρή ελπίδα απόδρασης από το παραπάνω σενάριο · η δικτατορία του Μεγάλου Αδελφού είναι η εφιαλτική πραγματικότητα που βρίσκει ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας υποδουλωμένο εντός της και ανήμπορο να την ανατρέψει.

Ο Οργουελ συνθέτει το 1984 στη δύση της ζωής του, καταπονημένος από τη φυματίωση και απογοητευμένος με το ψυχροπολεμικό κλίμα που διαμορφώνεται ανά το παγκόσμιο. Οταν το 1949 πρωτοκυκλοφορεί το βιβλίο του, διαβάζεται ως ευθεία κριτική στον σταλινισμό και κάθε είδους «σταλινισμό» και δεσποτισμό.

Η παγκόσμια κοινή γνώμη, ωστόσο, είχε νωπές τις μνήμες από έναν καταστροφικό πόλεμο και οι γενιές των πρώτων αναγνωστών είχαν σημεία αναφοράς έτη-ορόσημα που ανάλογα με τη γεωγραφική συντεταγμένη είχαν αφήσει όλο και πιο βαθύ το ιστορικό τους αποτύπωμα: Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος 1914-1918, Συνθήκη των Βερσαλιών 1919, άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία 1933, Μεγάλος Τρόμος στη Σοβιετική Ενωση 1936-1938, ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945.

Στο οργουελιανό σύμπαν, το μελλοντικό 1984 βρίσκει τον πλανήτη να διοικείται από τρία κράτη-υπερδυνάμεις. Η Μεγάλη Βρετανία είναι πλέον κομμάτι του υπερ-κράτους της Ωκεανίας και διοικείται από ένα και μόνο Κόμμα, το οποίο πρεσβεύει τις αρχές του ΑΓΓΛΙΣΟΣ (του Αγγλικού Σοσιαλισμού) και επιβάλλει την προσωπολατρία της μυστηριώδους φιγούρας του Μεγάλου Αδελφού.

Η δικτατορία του Μεγάλου Αδελφού έχει εγκαθιδρυθεί μέσα από έναν πολύπλοκο μηχανισμό παρακολούθησης και αστυνόμευσης των πολιτών. Το σύστημα εντός του οποίου διαβιούν ο κεντρικός ήρωας, ο Γουίνστον, και οι λοιποί σύντροφοι θα μπορούσε να βασίζεται στο αρχιτεκτονικό μοντέλο φυλακής του Jeremy Bentham, το «Πανοπτικόν», σχήμα που δανείστηκε αργότερα ο Μισέλ Φουκό για να περιγράψει τη συνθήκη στην οποία ο άνθρωπος γνωρίζει ότι παρακολουθείται συνεχώς, αδυνατώντας όμως να δει το μάτι που τον παρακολουθεί συνεχώς.

Οθόνες-κατάσκοποι παντού, μαζικές εκκαθαρίσεις «προδοτών», σωματικά και ψυχολογικά μαρτύρια, χειραγώγηση του πολίτη μέσω της τακτικής κατήχησης, εκθειασμός του πολέμου, εργαλειοποίηση της τεχνολογίας για εξάσκηση απόλυτου ελέγχου, καταπίεση της σεξουαλικής έκφρασης του ανθρώπου ως ένδειξη κομματικής αφοσίωσης, κιβδηλοποίηση της Ιστορίας με στόχο την απαλοιφή της συλλογικής μνήμης και τέλος, επιβολή μιας υπεραπλουστευμένης, εξαμβλωματικής Νεογλώσσας – αυτός είναι ο ζόφος της εποχής του Μεγάλου Αδελφού.

Ο Γουίνστον προσπαθεί να επαναστατήσει ξεκινώντας κρυφά ένα ημερολόγιο, το οποίο γράφει σε Παλαιογλώσσα· είναι ο τρόπος του να αποκαταστήσει το φαλκιδευμένο παρελθόν και να ανακτήσει τις μνήμες που το Κόμμα τού στέρησε. Συνάπτει ερωτικό δεσμό, χωρίς να θέλει να τεκνοποιήσει όπως το Κόμμα ορίζει, διαβάζει το δυσεύρετο βιβλίο του Γκολστάιν, του διαβόητου Εχθρού του Λαού, και αφυπνίζεται οραματιζόμενος μια γενικευμένη εξέγερση. Διαπράττει το ένα «έγκλημα σκέψης» μετά το άλλο και καθώς είναι εξ αρχής παγιδευμένος στη φυλακή του Πανοπτικού, αιχμαλωτίζεται, βασανίζεται ανηλεώς και τέλος, σπάει. Βγαίνοντας από τον Θάλαμο 101, επανεντάσσεται «αναμορφωμένος» στην υποδουλωμένη κοινωνία, αποδεχόμενος ότι αγαπά τον Δυνάστη του.

Τόσο η Φάρμα των Ζώων όσο και το 1984 είναι κείμενα διαχρονικά που ξεπήδησαν από το καμίνι της ταραχώδους ιστορίας του εικοστού αιώνα. Πολλοί ακαδημαϊκοί και κριτικοί εστίασαν στο εξαιρετικά πυκνό δίκτυο ιστορικών και πολιτικών αναφορών τους, ανέλυσαν το ιδεολογικό τους πλαίσιο και τις κοινωνικές τους προεκτάσεις, αναμετρήθηκαν με το διακείμενό τους και τις πολύπλευρες λειτουργίες και νοηματοδοτήσεις της γλώσσας, χωρίς όμως να εξαντλήσουν τους ορίζοντες ανάγνωσης του έργου του Οργουελ.

Στη δυστοπική εποχή μας, καθώς η (δυτική) δημοκρατία διέρχεται μια κλιμακούμενη κρίση με τον λαϊκισμό να καλπάζει και ολιγαρχικά καθεστώτα να επιστρατεύουν την τεχνολογία για να εδραιωθούν κάμπτοντας τον αντίλογο και την αντίσταση, ο Οργουελ –επτά δεκαετίες μετά τον θάνατό του– παραμένει αδυσώπητα επίκαιρος.

πηγη: https://www.efsyn.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου