Loading...

Κατηγορίες

Πέμπτη 05 Απρ 2018
Δημόσια σφαίρα σε κρίση: τα ζητήματα δεοντολογίας στη σημερινή συγκυρία
Κλίκ για μεγέθυνση

 

 

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΚΟΜΝΗΝΟΥ*

 

ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ περίπτωση, για να μελετήσουμε τη δημόσια σφαίρα, θα πρέπει να εξετάσουμε πώς η πάλη για το νόημα και η διαμόρφωση της ημερήσιας διάταξης διαβρώνονται από τη λειτουργία και συγκρότηση ρατσιστικών / πατριαρχικών στερεοτύπων. Αυτά δεν λειτουργούν μόνο σε διαδικτυακές σελίδες, αλλά και στον Τύπο, και ιδιαίτερα σε αυτόν που εκφράζεται από την Άκρα Δεξιά και μερίδα της Δεξιάς. Συγχρόνως η εμμονή σε ιστορικές αντιθέσεις της μορφής εθνικόφρονες / εαμικοί και πατριώτες / προδότες τείνουν να λειτουργήσουν αποπροσανατολιστικά και να αποκρύψουν τα μεγάλα διακυβεύματα της παρούσας συγκυρίας.

 

Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού ως παγκοσμιοποιημένης κυρίαρχης ιδεολογίας και του Διαδικτύου ως επικυρίαρχου μέσου στο πεδίο της μαζικής επικοινωνίας (Ραμονέ, 2011) πιστεύω ότι έχουν ουσιαστικά αποδυναμώσει τόσο τις παραδοσιακές πολιτικές αντιθέσεις, το κύρος των πολιτικών ελίτ και τη συγκρότηση συμπαγών ακροατηρίων (Gurri, 2014) όσο και το ευρωπαϊκό όραμα.

 

Τα ζητήματα της αντιμετώπισης των αυξημένων μεταναστευτικών ροών από τις εμπόλεμες ζώνες της Μ. Ανατολής αποτελούν πλέον, σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα, το βασικό διακύβευμα για τη συνέχιση της Ε.Ε. Ο ίδιος θεωρεί σημαντική για τη συνέχεια του ευρωπαϊκού εγχειρήματος την επιτυχή αναθεώρηση της Συνθήκης του Δουβλίνου, ώστε να ανατραπεί η μετάβαση από τις πολιτικές της αλληλεγγύης στις πολιτικές της αστυνόμευσης.

 

Αυτές οι ανακατατάξεις συνδέονται και με την ανατροπή του Μάη του ‘68, την οποία σηματοδοτεί η ανάδυση ενός νέου άξονα από τη Βαρσοβία έως την Ουάσιγκτον. Η Γερμανία βρίσκεται αντιμέτωπη με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των χωρών της ανατολικής Ευρώπης, που διολισθαίνουν σε αυταρχικές λύσεις και ουσιαστικά δυναμιτίζουν την εφαρμογή μιας κοινής ευρωπαϊκής λύσης στο προσφυγικό. Η θυσία

της Ελλάδος δεν ήταν αρκετή για να ανατρέψει τους τριγμούς στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η σχέση άλλωστε της Γερμανίας με τις ΗΠΑ συνεχώς χειροτερεύει και τροφοδοτεί την αποδυνάμωση ενός βασικού άξονα της μεταπολεμικής περιόδου (Rimbert, 2018).

Αυτές οι αλλαγές στο ευρύτερο πλαίσιο συμπαρασύρουν και τις αλλαγές στην ελληνική δημόσια σφαίρα, που από αντανάκλαση του κομματικού συστήματος και αργότερα προβολέας των διαπλεκομένων συμφερόντων (Κομνηνού, 2001) διασπάστηκε σε δύο βασικούς άξονες λόγων που παλεύουν για την ηγεμονία: το μνημονιακό / αντιμνημονιακό και τον φασιστικό - ρατσιστικό / αντιφασιστικό - αντιρατσιστικό.

Θα επιχειρήσω να συνδέσω την κατασκευή ηθικών πανικών με την επικράτηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της δεκαετίας του 1980 στη Βρετανία και με την επιβολή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής την περίοδο 2010-17 στην Ελλάδα.

Όπως έχουν δείξει οι έρευνες στη Βρετανία, η ανατροπή της μεταπολεμικής συναίνεσης στο κεϋνσιανό μοντέλο συντελείται μέσα σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο ενορχήστρωσης / δημοσιοποίησης ηθικών πανικών. Πρώτη φορά παρατηρείται η συνάρθρωση της κρίσης της δημόσιας σφαίρας με την όξυνση της αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς, όπως καταγράφεται στη μελέτη Η αστυνόμευση της κρίσης (Χωλ, Κράιτσερ, κ.ά., 1989, σ.318-19).

 

Σε αυτό το πλαίσιο οι κακοποιοί (muggers), η ελευθεριάζουσα συμπεριφορά και οι απεργοί μπαίνουν στο ίδιο καλάθι και σηματοδοτούνται ως απειλές για την κοινωνία. Τη χρονική περίοδο που η Θάτσερ προβαίνει σε ιδιωτικοποιήσεις, περικοπές των δαπανών του κοινωνικού κράτους και επίθεση στις ισχυρές εργατικές ενώσεις, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που καλλιεργούν τα ΜΜΕ έχει στρέψει την κοινή γνώμη στην αντιμετώπιση φανταστικών απειλών.

 

Η υπόθεση εργασίας είναι ότι με την ένταξη της Ελλάδας στο Μνημόνιο το 2010 σημειώθηκε και στην πατρίδα μας μια παρεμφερής όξυνση της αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς που καταγράφεται στις μελέτες περίπτωσης στο βιβλίο Δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πώς και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009-16) (Κομνηνού, 2017). Οι οροθετικές γυναίκες, καθώς και οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, έχουν σηματοδοτηθεί ως απειλές για την κοινωνία.

 

Τις τελευταίες ημέρες της προεκλογικής εκστρατείας του 2012 δημοσιεύθηκαν σχεδόν σε όλα τα ΜΜΕ φωτογραφίες οροθετικών γυναικών ως ιερόδουλων που έθεταν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Οι γυναίκες αυτές είχαν προσαχθεί από στέκια τοξικομανών με το πρόσχημα της εξακρίβωσης στοιχείων και είχαν υποβληθεί σε τεστ HIV. Όσες από αυτές βρέθηκαν θετικές, παραπέμφθηκαν για κακούργημα με έναν νόμο προπολεμικό. Ο τέως υπουργός Ανδρέας Λοβέρδος είχε δηλώσει: «Η διάδοση του AIDS γίνεται από την παράνομη μετανάστρια στον Έλληνα πελάτη».

 

Σε συνεργασία με τον τότε υπουργό Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και με τη συνδρομή ορισμένων ιατρικών και παραϊατρικών επαγγελμάτων έστησαν αυτή την επιχείρηση στοχοποίησης των 32 οροθετικών γυναικών. Οι συγκεκριμένοι υπουργοί μετασχημάτισαν την κοινωνική αντίδραση έναντι φαινομένων όπως ο πολλαπλασιασμός των κρουσμάτων του AIDS και της αδυναμίας ελέγχου των οίκων ανοχής σε μια μορφή ηθικού πανικού. Από τις μεμονωμένες αντιδράσεις για τους χρήστες ναρκωτικών περάσαμε σε μια αντιμετώπιση των γυναικών χρηστών, των μεταναστών ή των απεργών ως μιας γενικευμένης απειλής κατά της κοινωνίας (Κομνηνού, 2017: 30-31, 135-147).

 

Το δράμα των μεταναστών και των προσφύγων αντιμετωπίζεται σκανδαλοθηρικά και υστερικά από τα εμπορικά ΜΜΕ, με αποτέλεσμα αυτοί οι στημένοι πανικοί να υποθάλπουν τη γενίκευση της ρατσιστικής βίας και τις φασίζουσες συμπεριφορές. Από τη μελέτη της κάλυψης της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας, που διενεργήθηκε από φοιτητές των ΕΜΜΕ την περίοδο 18-25 Μαρτίου 2016 επιβεβαιώνεται η υπόθεση ότι οι εφημερίδες που ακολουθούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία είναι λίγες, ενώ η πλειονότητα αναζωπυρώνει έναν ρατσιστικό και ξενοφοβικό λόγο.

 

Συγκροτείται ένα τρίπτυχο για τον μετανάστη που είναι συγχρόνως εγκληματίας, υγειονομικός κίνδυνος και οικονομικά επιβλαβής, αφού θα βλάψει για παράδειγμα τον τουρισμό. Μεμονωμένες περιπτώσεις κρουσμάτων μολυσματικών ασθενειών και παραβατικής συμπεριφοράς συγκροτούν ένα αφήγημα για τις ανεξέλεγκτες συνέπειες της ροής των προσφύγων και εντείνουν τον πανικό (Κομνηνού, 2017: 38-39, 45-82, 211-236).

 

Σε αυτή τη συγκυρία η απουσία ισχυρών θεσμών για την τήρηση της δεοντολογίας είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Οι θεσμοί έλεγχου όπως το ΕΣΡ, όπως τεκμηριώνεται και από την έρευνα που διεξήγαγε η Μαρίνα Ρήγου για την περίοδο 2009-14, δεν μπορούν να ελέγξουν ταυτόχρονα τους οικονομικά ισχυρούς που ενεργοποιούνται στο πεδίο των ΜΜΕ και τις πολιτικές συνέπειες του λόγου που εκπέμπουν (Κομνηνού, 2017: 83-108).

 

Για τον λόγο αυτόν η παράδοση της μαχητικής δημοσιογραφίας οδήγησε ορισμένους νέους αλλά και παλαιότερους δημοσιογράφους να αναλάβουν τη συγκρότηση θεσμών αυτορρύθμισης, με στόχο την καταγραφή και την καταγγελία του ρατσιστικού και του φασιστικού λόγου στα ΜΜΕ (βλέπε και τη συγκρότηση του Κώδικα Αντιρατσιστικής Δεοντολογίας και το Παρατηρητήριο για τον Ρατσιστικό και Φασιστικό Λόγο στα ΜΜΕ που αποκαλούνται και «Χάρτα της Ειδομένης»).

 

Στην Αθήνα έχει επίσης ιδρυθεί -από ομάδα δημοσιογράφων που παρακολουθούν το προσφυγικό και τη δράση της Χρυσής Αυγής- το Παρατηρητήριο για τον Ρατσιστικό και Φασιστικό λόγο στα ΜΜΕ. Αυτές οι πρωτοβουλίες φυσικά δεν ακυρώνουν την ανάγκη για επαγρύπνηση των πολιτών, που πρέπει να απαιτούν σωστή ενημέρωση και να μην επαναπαύονται, καθώς η τήρηση της δεοντολογίας επαφίεται στην ανταπόκριση της κοινωνίας των πολιτών.

 

Το πρόσφατο συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη έδειξε δυστυχώς πόσο επίκαιρες είναι οι επισημάνσεις της έρευνας αυτής. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Τρίμη, πρώην πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ και συντάκτη στην Εφημερίδα των Συντακτών, η μετάδοση του συλλαλητηρίου στην Θεσσαλονίκη από τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια έγινε χωρίς να έχουν σταλεί ανταποκριτές και χωρίς τη διερεύνηση της είδησης.

 

Βιβλιογραφία

 

Gurri, M. (2014), The Revolt of the Public and the Crisis of Authority in the New Millenium, Νέα Υόρκη.

 

Κομνηνού, Μ. (2017), Δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πώς και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009-16), Αθήνα, Παπαζήσης.

 

Κομνηνού, Μ. (2001), Από την αγορά στο θέαμα: Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύχρονη Ελλάδα, 1950-2000, Αθήνα, Παπαζήσης.

 

Κομνηνού, Μ., Λυριντζής, Χ. (1989), Κοινωνία, Εξουσία και ΜΜΕ, Αθήνα, Παπαζήσης.

 

Ραμονέ, Ι. (2011), Η έκρηξη της δημοσιογραφίας. Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη μαζικότητα των μέσων ενημέρωσης, Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

 

Rimbert, P. (2018), «De Varsovie a Washigton, ou Mais 68 a l’envers», Le Monde Diplomatique, Ιανουάριος 2018.

 

Χωλ, Σ., Κράιτσερ, Τ., Τζέφερσον, Τ., Κλαρκ, Ρ. (1989), «Η αστυνόμευση της κρίσης - Η εξισορρόπηση των εκδοχών: η εκμετάλλευση του Χάντσγουόρθ», στο Κομνηνού Μ., Λυριντζής, Χ., Κοινωνία, Εξουσία και ΜΜΕ, Αθήνα, Παπαζήσης.

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου